ETNI^KI ODNOSI SRBA SA DRUGIM NARODIMA I ETNI»KIM ZAJEDNICAMA SRPSKA AKADEMIJA NAUKA I UMETNOSTI ETNOGRAFSKI INSTITUT POSEBNA IZDAWA Kwiga 44 Urednik Nikola Panteli} Recenzenti Dragoslav Antonijevi} Slavenko Terzi} Primqeno na Sednici Odeqewa dru{tvenih nauka SANU odr`anoj 19. maja 1998. godine na osnovu referata akademika Dragoslava Antonijevi}a. Publikacija je rezultat rada na projektu ETNOLOGIJA SRPSKOG NARODA I SRBIJE, koji je finansiran u celini od strane Ministarstva za nauku i tehnologiju Republike Srbije UDC 323.1: 316.347 (=861) ETNI^KI ODNOSI SRBA SA DRUGIM NARODIMA I ETNI»KIM ZAJEDNICAMA Etnografski institut SANU Beograd 1998. THE SERBIAN ACADEMY OF SCIENCES AND ARTS ETHNOGRAPHICAL INSTITUTE SPECIAL EDITIONS Volume 44 ETHNIC RELATIONS BETWEEN THE SERBS AND OTHER PEOPLES AND ETHNIC COMMUNITIES Sekretar uredni{tva Marija \oki} Tehni~ki urednik Miroslav Ni{kanovi} Obrada na ra~unaru Ivan Qubojevi} Lektor Leposava @uni} Korektor Slobodanka Markovi} Prevod uvodnog izlagawa i rezimea Marina Cvetkovi} ISBN: 86-7587-023-X Tira` 500 [tampa INTERPRINT - Beograd Etnografski institut SANU Posebna izdawa 44 S A D R @ A J Nikola Panteli}: EtniËki odnosi Srba sa drugim narodima i etniËkim zajednicama ................................... 9 Nikola Panteli}: Ethnic Relations between the Serbs and Other Peoples and Ethnic Communities ...................... 15 Du{an DrqaËa: Kolektivno pam}ewe u etniËkim odnosima i etniËki sukob .................................................. 21 Du{an Drljaça: Colective Memory in Ethnic Relations and Ethnic Conflict Mirko Barjaktarovi}: Me|uetniËki odnosi Srba i Arbanasa ............................................................................. 39 Mirko Barjaktarovi}: Inter ethnic Relations Between the Serbs and Arbanas Milovan Radovanovi}: Srbi, Albanci i ostali etniciteti na Kosovu i Metohiji, sa osvrtom na pojave me|uetniËke flotantnosti i wihovu uslovqenost ....... 67 Milovan Radovanovi}: The Serbs, the Arbanas and Other Ethnicity on Kosovo and Metohija with the View over the Occurances of Inter Ethnic Frontality and their Conditi- oning Petar Vlahovi}: EtniËki procesi i etniËka sim- bioza stanovni{tva severoistoËne Srbije ................... 95 Petar Vlahovi}: On the Ethnic Processes and Ethnic Symbiosis of the Population of Northeastern Serbia Olga Zirojevi}: Turci u na{em ogledalu ................. 107 Olga Zirojevi}: The Turks in our Mirror Sadr`aj Zoran Jawetovi}: Srbi i Nemci u Vojvodini i ma- |arizacija .............................................................................. 115 Zoran Janjetovi}: The Serbs and the Germans in Voj- vodina and the Process of Becoming Hungarians Bojan @iki}: O razlici izme|u etniËkog i kultur- nog identiteta Ma|ara u istoËnoj BaËkoj ..................... 133 Bojan @iki}: On Difference between Ethnic and Cultu- ral Identity of Eastern Ba~ka Hungarians Mirjana Maluckov: EtniËki odnosi Srba i Rumu- na u Banatu ............................................................................ 145 Mirjana Maluckov: Ethnic Relations between the Serbs and Rumanians in Banat Stevan Bugarski: Umetnost `ivqewa uz ine - is- kustva sa teritorije dana{we Rumunije ......................... 157 Stevan Bugarski: The Art of Living with other People - Experiences from the territory of today´s Rumania Miroslav Ni{kanovi}: EtniËki sastav stanovni- {tva Bawaluke krajem XIX i poËetkom XX veka ... 175 Miroslav Ni{kanovi}: Ethnic Composition of the Inhabitants of Banja Luka in the end of the 19th Century and at the beginning of the 20th Century Nikola MilovanËev: Doseqavawe i `ivot Srba na podruËju dana{we Slovenije od XV do poËetka XX veka ......................................................................................... 187 Nikola Milovan~ev: Inhabiting and Life of the Serbs in the Area of Today´s Slovenia in the Period between the 15th Century and the beginning of the 20th Century Qubivoje Cerovi}: Srbi u SlovaËkoj od XV do XX veka .................................................................................. 207 Ljubivoje Cerovi}: The Serbs in Slovakia in the Period between 15th and 20th Century Mladena Preli}: Srbi u Ma|arskoj: jedan pogled na savremenu situaciju ....................................................... 219 Mladena Preli}: Serbs in Hungay: A View to the Con- temporary Situation 6 Etni~ki odnosi Srba sa drugim narodima ... Aleksandar Rastovi}: Odnosi Srbije i Velike Britanije 1878 - 1886 (prema izve{tajima poslanika iz Beograda i Londona) ...................................................... 231 Aleksandar Rastovi}: Relations between Serbia and Great Britain 1878 - 1886 (According to reports of depu- ties from Belgrade and London) Breda ^ebulj-Sajko: Kdo so "Jugoslovani" v Avstrali- ji do leta 1990 ....................................................................... 265 Breda »ebuq-Sajko: Ko su "Jugosloveni" u Aus- traliji do 1990. Breda ^ebulj-Sajko: Who are "The Yugoslavs" in Aus- tralia until 1990. Mirjana Pro{i}-Dvorni}: Otvorenost, multikultu- ralnost, tolerancija, sigurnost - Nova srpska urbana emigracija u Ontariju (Kanada) ....................................... 279 Mirjana Pro{i}-Dvorni}: Candour, Multi Culturality, To- lerance, Security - New Serbian Urban Emigration in On- tario (Canada) 7 Etnografski institut SANU Posebna izdawa 44 Nikola PANTELI] UDK 323.1:316.347(=861) Etnografski institut SANU, Beograd ETNI^KI ODNOSI SRBA SA DRUGIM NARODIMA I ETNI»KIM ZAJEDNICAMA Re~ na otvarawu skupa U izlagawu se ukazuje na neophodnost istra`ivawa me|uetni~kih/nacionalnih odnosa za razumevawe bitnih procesa i odlika kulture u pro{losti i savremenosti. Uka- zano je na dugotrajne i mnogostruke migracije i kontakte srpskog naroda sa drugim narodima i etni~kim zajednicama tokom istorije, kao i na wihov zna~aj u formirawu etni~- kog i nacionalnog identiteta Srba i wihove kulture. Kqu~ne re~i: narod, nacija, migracije, kontakti/odnosi, kultura. Obele`avawu pedesetogodi{wice osnivawa i rada Etno- grafskog instituta Srpske akademije nauka i umetnosti po- sve}en je i nau~ni skup Etni~ki/nacionalni odnosi Srba sa drugim narodima, kao i druge akcije u 1997. godini. Na ovom simpozijumu o~ekuju se izlagawa i analize o etni~kim, odno- sno nacionalnim odnosima srpskog naroda sa drugim narodi- ma, ukqu~uju}i i odnose s nacionalnim mawinama i etni~- kim grupama, pre svega u na{oj zemqi a zatim i u rasejawu. Ta pitawa su nezaobilazna za na{u etnologiju, kao i za et- nologiju uop{te. U stvari, ona se nalaze u sredi{tu wenog savremenog nau~noistra`iva~kog interesovawa, pre svega zato {to bez svestranog poznavawa ~iwenica o etnosu, naro- du, naciji, o kulturi i kulturnom razvitku i istoriji nije mogu}no razumeti bitne etni~ke procese u pro{losti i sa- vremenosti. Odabrana tema, odnosno saop{tewa, nadamo se, doprine}e rasvetqavawu nekih pitawa etni~kih procesa, kulturnih odlika i razumevawa narodnog/nacionalnog iden- titeta srpskog naroda u wegovom okru`ewu, kao i etni~kih procesa na Balkanskom poluostrvu i u jugoisto~noj Evropi. Potrebno je, zna~i, predo~avati nove nalaze i promi{qawa, katkada i ponavqati neke ~iwenice u novim okolnostima, Nikola Panteli} kako nau~noj tako i op{toj javnosti da bi se potpunije shva- tili i razjasnili slo`eni civilizacijski tokovi na na{im prostorima i unutar naroda/nacija koje tu `ive. Tako|e je potrebno ukazati i na povezanost i otvorenost, a ponekad ili u ne~emu i na suprotstavqenost sa evropskim i drugim civilizacijskim procesima, kao i na wihovu ulogu provod- nika bitnih kulturnih strujawa sa istoka prema zapadu ili u obratnom smeru. Referati se prvenstveno bave pitawima i odnosima u no- vo doba, odnosno savremenosti, ali je potrebno ista}i i sle- de}e: etni~ke odlike srpskog naroda proisti~u iz istorij- skog nasle|a, a uslovqene su prirodnom sredinom, speci- fi~nim dru{tvenim zajednicama u kakvima je `iveo i poro- di~nim ustrojstvom iz pro{losti, privredom kojom se bavio i, uz to, odraz su i odnosa sa okru`ewem, kao i svakovrsnih uticaja i razmene. Zato je, ponavqam, za savremena promi- {qawa etni~kih procesa i etniciteta, bez obzira na to {to su danas bitno izmeweni mnogi od pomenutih uslova, potreb- no poznavawe i povezivawe svih ~iwenica u svetlu istorij- skog razvitka. Od davnih vremena postojale su mnogobrojne me|usobne veze slovenskih plemena i kasnije srpskog naroda s narodno- snim grupama i narodima u wihovom okru`ewu sa kojima je, pored ostalog, ~esto delio zajedni~ku sudbinu, pa i puteve razvitka od doseqavawa na Balkansko poluostrvo do dana- {wih dana. Slovenska plemena, kao {to je poznato, po~et- kom VII veka u nezadr`ivom naletu, za kratko vreme, prepla- vila su balkanske prostore i tu se trajno nastanila, prete- `no u `upnim krajevima pogodnim za gajewe poqoprivred- nih kultura i du` trasiranih i izgra|enih komunikacija. Ovo jasno kazuje da su slovenska plemena i pre naseqavawa neminovno dolazila u odre|ene veze i odnose sa zate~enim stanovni{tvom i wihovim kulturama, {to je svakako utica- lo i na etni~ke procese. U izvorima, ve} od ranog sredweg veka, u srpskim zemqama pomiwu se Romani, Vlasi i ne{to kasnije Arbanasi i drugi. Kao narodi, nacionalne mawine ili samo ostaci etni~kih zajednica tih starijih balkanskih stanovnika odr`ali su se na prostorima Balkanskog poluo- strva (Grci, Rumuni, Albanci, Cincari) i na teritoriji Sr- bije do dana{wih dana. Znatan deo slovenskih plemena, ubrzo posle naseqavawa, do{ao je i pored mnogih sukoba pod uticaj mo}ne vizantijske 10 Etni~ki odnosi Srba sa drugim narodima ... dr`ave i kulture. Neke wene tekovine trajno su usvojili, velikim delom preobrazili i daqe razvijali u