ACHT GEROOFDE KLOKKEN UIT DE HOEKSCHE WAARD KWAMEN VIA URK WEER THUIS Klokkenroof in de Hoeksche Waard “Wanneer deze klokken te zijner tijd toch stuk moeten, dan zag ik liever dat ze hangende in de toren ter plaatse werden stuk gebombardeerd.” De boosheid druipt af van de brief op hoge poten van burgemeester Bolman van Strijen, voor 1943 ongekend fel. Dr. J. Kalf, inspecteur Klokkenroof in Strijen, ‘M Strijen’ is zichtbaar op de kleine klok uit 1388 (Bron: Albert Heijn, Historisch Strijen) Kunstbescherming, antwoordt als volgt: “Tegenover de bevelen van de Duitse bezettende macht ben ik machteloos. De geroofde klokken werden ver- deeld over diverse opslagplaat- Toch geloof ik u gerust te kunnen stellen, ik heb geen sen, de M-klokken werden zo- waar apart opgeslagen. Ook werd redenen te twijfelen aan de toezegging, dat de met een M een nadere inspectie gegund, klokken met een P (Prüfung) kre- gemerkte klokken in Nederland zullen blijven.” gen uitstel. De rest werd vanaf maart 1943 vervoerd naar Ham- burg om te worden omgesmol- Door: Henk van den Heuvel talen verstrekt, om te lezer (de ten. De transporten lagen onder bezetter) te overtuigen dat een vuur van de geallieerden, met anwege de oorlogs- monumentale klok moest worden herovering en vernietiging van dreiging was Dr. Kalf gespaard. Vanaf eind 1942 was het klokken als gevolg. Het plan van in 1939 gestart met zover in Nederland, de klokken de M-markeringen werkte aan- Veen inventarisatie van werden uit de torens en de ca- vankelijk, maar na de invasie in de Nederlandse klokken. Klok- ken vormen voor oorlogvoerende machten immers een geliefde buit vanwege de legering van het metaal (koper en tin); ideaal voor omsmelting en productie van ka- nonnen. In juni 1940 werden alle Soms goed nieuws, soms niet. burgemeesters door hem aange- schreven, voorzien van een mo- del van de letter ‘M’, “Ik verzoek 1944 veranderde alles en moesten wonder van Urk’. Van de ongeveer u deze letter in witte verf te laten alle klokken naar Hamburg. Na 9000 Nederlandse klokken bleven aanbrengen op het lichaam der de oorlog keerden de gespaarde circa 4200 exemplaren gespaard. klok, ter hoogte van den aanslag klokken terug. Verstopt, be- De operatie om alle klokken te van den klepel”. Ook werd in april vrijd, hergebruikt als alarmklok, wegen, te testen, te onderzoeken, 1940 een kennisgeving in vier wachtend op transport (in Gro- terug te bezorgen en indien no- Schande, zo schreef Bolman op zijn ontvangstbewijzen. ningen), wachtend op omsmel- dig te repareren kostte de Neder- ting (Hamburg) of dankzij ‘het landse overheid 2 miljoen gulden. Het wonder van Urk rillons gehaald. Honderden per- Wanneer ook klokken met grote historische soneelsleden van het Limburgse waarde aan de beurt zijn om verscheept te wor- bedrijf P.J. Meulenberg gingen den naar Duitsland, wordt voor vervoer vanuit op pad om de klus te klaren. Ook Klokkenroof Hoeksche Waard: de opslagplaats Leerdam het schip ‘Hoop van vrijwel alle M-klokken werden uit Zegen’ gevorderd. Schipper Van Dijk uit Dor- de torens getakeld, verhit publiek drecht weigert mee te werken, Homma met werd op afstand gehouden. Leu- 27 klokken weinig ervaring neemt zijn plaats in. Voortge- zen als ‘Wie met Gods klokken trokken door de Duitse sleepboot B.S. 14 vaart schiet, die wint de oorlog niet’ In de Hoeksche Waard werden uit de toren gehaald en ingezet januari 1943 in Piershil geroofde het konvooi van 11 schepen het IJsselmeer en ‘Klokken uit de toren, oorlog door de bezetter vanaf decem- als alarmklok van Haastrecht; op klokken vonden ook hun weg over. Begin januari 1945 loopt het losgeslagen verloren’ werden opgekalkt. Het ber 1942 t/m juli 1943 liefst 14 januari 1943 werd de klok van naar huis na de oorlog, de Specht konvooi in het donker vast op een zandbank resultaat was een onwerkelijke 27 klokken gevorderd en uit de Maasdam uit 1826 (345 kg) ge- uit 1753 heeft dienst gedaan als bij Urk. Vuurtorenwachter Jacob Schraal ver- stilte in alle dorpen en steden, torens getakeld. Twaalf klokken roofd en naar Hamburg gestuurd; alarmklok in Everdingen en de klaarde later gestruikeld te zijn en ‘per onge- alleen het ontvangstbewijs her- werden omgesmolten in Ham- de klok van Mookhoek (30 kg) Ouderogge uit 1642 (294 kg) be- luk’ de noodverlichting van de vuurtoren te innerde nog aan de klok. burg, vijftien klokken keerden kwam ook niet meer terug nadat landde op de zeebodem bij Urk; hebben gedoofd. Ook ‘per ongeluk’ trekken de terug. Acht klokken kwamen deze op 2 juli 1943 werd afge- de klok uit Puttershoek uit 1889 kapiteins (in dienst van Hoekman en Zonen) thuis na ‘Het wonder van Urk’, voerd via Rotterdam; de klok van (490 kg) ging op 14 januari 1943 met hun vier sleepboten de bolders kapot. Na vier klokken bleven behouden Mijnsheerenland uit 1462 (530 vanuit de toren naar Hamburg, in afloop van de inspectie van ‘Hoop van Zegen’, vanwege de functie van alarm- kg) kwam terug dankzij Urk; de 1948 werd de vervanger feestelijk om te bepalen waar nu de sleepkabels aan De Nederlandse klok elders en drie klokken ston- klok van Nieuw-Beijerland (Ou- in gebruik genomen; dankzij Urk bevestigd kunnen worden, ‘vergeet’ men ook den nog in Groningen, wachtend derogge 1643) werd op 13 januari ging de Buitendijc uit 1436 (400 nog eens de luiken weer te vergrendelen. Na Regeering heeft een op transport naar Hamburg. Op 1943 uit de toren getakeld en werd kg) terug naar de Sint Antho- een zuidwesterstorm loopt de laadruimte van basis van knipsels en publicaties na de oorlog aangetroffen op het niepolder; minder geluk had de het klokkenschip vol en komt het enkele me- zeer beperkt aantal is dit het beeld, per dorp/buurt- terrein van Gemeentewerken te klok van Strijensas (33 kg), deze ters onder water te liggen. Het losgetrokken klokken, als historische schap (reacties zijn welkom: Groningen, gereed voor transport werd verwijderd op 2 juli 1943 en konvooi vervolgt de reis, dankzij de elementen [email protected]). naar Hamburg; de kleine klok van verdween naar Hamburg; West- en koelbloedig verzet blijft het schip met de gedenkstukken van de Numansdorp uit 1655 (107 kg) maas had meer geluk en kreeg meer dan 260 klokken op Nederlandse bodem Cillaarshoek: klok uit 1388 (260 werd op 15 januari 1943 uit de to- de op 15 januari 1943 verwijderde achter, letterlijk. Al spoedig komt het klokken- grootste beteekenis, van kg) geroofd op 29 juni 1943, terug ren gehaald en ingezet als alarm- exemplaren weer terug, de klok schip in het nieuws. De burgemeester van Urk vordering vrijgesteld en via Urk; Goudswaard: geroofd klok van Gorinchem, de grote klok uit 1518 (141 kg) was gebruikt wordt overspoeld met navraag van ambtscol- werden de twee oude klokken van uit 1794 (446 kg) ging verloren als alarmklok in Gouderak en de lega’s uit het hele land. De klokken worden in richt tot de bevelhebbers meer dan 5 eeuwen oud (totaal in Hamburg, in 1948 mocht Trui klok uit 1744 (285 kg) wachtte op juli 1945 uit het water gehaald, de opgeluchte 520 kg), terug via Urk; de twee v.d. Giesen-Korbijn als eerste de transport vanuit Groningen; Zuid- eigenaren spreken van ‘het wonder van Urk’. der militaire macht van klokken van ’s-Gravendeel (180 nieuwe klok luiden; de twee klok- Beijerland, dat na de kerkbrand andere mogendheden het en 582 kg) werden geroofd op 13 ken die in Oud-Beijerland wer- een nieuw exemplaar had gekre- januari 1943 en zijn omgesmolten den verwijderd op 12 januari 1943 gen in 1933 (509 kg), zag haar dringend verzoek deze in Hamburg, in 1948 vervangen gingen meteen naar Hamburg: klok op 15 januari 1943 richting door een nieuwe klok; het klokje de Eijsbouts uit 1907 (202 kg) Hamburg vertrekken. En hoe liep met een M gemerkte van de Greupkerk (11 kg) werd van de Herv. Kerk en de Petit en het af voor de boze burgemees- klokken eveneens te geroofd op 30 juni 1943 en kwam Fritsen uit 1863 (200 kg) van de ter Bolman van Strijen? De op niet meer terug; ook Heinenoord RK-Kerk, Deken Reynen bekrui- 24 juni 1943 geroofde klokken uit sparen. Den Haag, moest sparen voor een nieuwe sigde een nieuwe RK-exemplaar de Sint Lambertuskerk kwamen klok, de prachtige ‘Ouderogge’ in 1948, de Herv. Kerk kreeg haar weer thuis door ‘het wonder van 20 april 1940. uit 1694 (497 kg) verdween in belangrijkste verlies, een Meurs Urk’: de in 1929 hergoten Moer uit de smeltovens van Hamburg; de uit 1604 verwijderd op 19 januari 1494 (823 kg!) en de klok uit 1388 klok van Klaaswaal uit 1622 (136 1943 (576 kg), terug via de op- (470 kg). Na de berging in Urk uitgestald op het strand. kg) werd op 18 december 1942 slag in Groningen; de twee op 13 .