Historijska misao 1 HISTORIJSKA MISAO · HISTORICAL THOUGHT IZDAVAČ · PUBLISHER Društvo historičara Tuzlanskog kantona, Bosna i Hercegovina The Association of Historians of Tuzla Canton, Bosnia and Herzegovina Odsjek za historiju Filozofskog fakulteta Univerziteta u Tuzli, Bosna i Hercegovina Department of History, Faculty of Philosophy, University of Tuzla, Bosnia and Herzegovina REDAKCIJA · EDITORIAL BOARD Blagoje Govedarica, Freie Universität Berlin Senaid Hadžić, Univerzitet u Tuzli Marko Attila Hoare, Kingston University London Božidar Jezernik, Univerza v Ljubljani Husnija Kamberović, Institut za istoriju Sarajevo Stjepan Matković, Hrvatski institut za povijest Zagreb Adnan Jahić, Univerzitet u Tuzli Šerbo Rastoder, Univerzitet Crne Gore GLAVNI I ODGOVORNI UREDNIK · EDITOR-IN-CHIEF Bego Omerčević, Univerzitet u Tuzli [email protected] LEKTOR · PROOFREADER Edna Klimentić, Univerzitet u Tuzli TEHNIČKI UREDNIK · LAYOUT Mersiha Imamović, Univerzitet u Tuzli SEKRETAR · SECRETARY Mersiha Imamović, Univerzitet u Tuzli [email protected] ŠTAMPA · STAMP OFF-SET Tuzla Časopis izlazi jednom godišnje. The journal is published once a year. Stavovi izneseni u radovima objavljenim u ovom časopisu nisu istovremeno i stavovi Redakcije. The views expressed in papers published in this magazine are not at the same time the views of the Editorial board. Časopis je indeksiran u / Journal indexed in: C.E.E.O.L. (Central Eastern European Online Library) UDK 94 ISSN 2303-7539 DRUŠTVO HISTORIČARA TUZLANSKOG KANTONA ODSJEK ZA HISTORIJU FILOZOFSKOG FAKULTETA UNIVERZITETA U TUZLI HISTORIJSKA MISAO HISTORICAL THOUGHT 4 HISTORIJSKA MISAO, GOD. IV, BR. 4, 1-277, TUZLA, 2018. 3 4 SADRŽAJ Naš četvrti broj ............................................................................................................................................................. 7 ČLANCI Mersiha Imamović, Bego Omerčević Rimska putna komunikacija Salona-Argentaria .............................................................................. 11 Mersiha Imamović Rimska provincija Dalmacija za vrijeme Konstantina Velikog i njegovih nasljednika .................................................................................................................................................................. 41 Midhat Spahić Brak i porodica u Bosni i susjedstvu tokom srednjeg vijeka ...................................................... 71 Senaid Hadžić Velikodržavni programi i projekti jugoistočne Evrope od 30-ih do 70-ih godina 19. stoljeća .................................................................................................................... 89 Abidin Temizer Omer Lutfi Pasha in Bosnia ................................................................................................................................................ 127 Adnan Jahić Nacionalno-politička orijentacija muslimanskih listova u Bosni i Hercegovini za vrijeme austrougarske uprave (1906-1914) ............................... 135 Omer Hamzić Djelovanje „Gajreta“ u manjim mjestima i gradovima Bosne i Hercegovine u periodu između dva svjetska rata – slučaj Lukavca i Puračića ......................................................................................................................................................................... 149 5 Denis Bećirović Bosna i Hercegovina i Bošnjaci (1918-1921) – između uspostavljanja mira i novih nasilja .......................................................................................................................................................................... 181 Vedad Spahić U pohode piscu s druge obale: književni opus Huseina Bašića kao upotpunjenje povijesno-identitetske tektonike crnogorsko-sandžačkih Bošnjaka u kritičkoj vizuri Elbise Ustamujić ......................... 221 Vedada Baraković, Ajša Mevkić Prve skice historije: (medijski) fragmenti koji nedostaju .......................................................... 235 PRIKAZI Adnan Jahić Muslimansko žensko pitanje u Bosni i Hercegovini (1908 – 1950), Bošnjačka nacionalna zajednica za Grad Zagreb i Zagrebačku županiju, Naučnoistraživački institut „Ibn Sina“, Sarajevo, Gradski ured za obrazovanje, kulturu i sport Grada Zagreba, Zagreb, 2017, 552. (Omer Hamzić) ...........................................................................253 IZVJEŠTAJI Izvještaj sa arheoloških iskopavanja na lokalitetu Gornja Tuzla ............................................................................................................................................................ 265 Uputstva autorima ................................................................................................................................................................... 271 Uputstva recenzentima ................................................................................................................................................... 277 6 N A Š Č E T V R T I B R O J Četvrti broj Historijske misli donosi nam radove iz svih historijskih razdoblja. Dva rada se odnose na antički period. U prvom je obrađena magistralna cesta Salona (Solin kod Splita) - Argentaria (područje današnje Srebrenice), a u drugom zbivanja u rimskoj provinciji Dalmaciji koja su bila od presudne važnosti za opstojnost Rimske Imperije, s osvrtom na područje današnje Tuzle koje je imalo aktivnu ulogu u sveukupnim političkim i privrednim zbivanjima u vrijeme kasne antike. Treći rad, u ovom broju Časopisa, pripada srednjem vijeku. Isti je fokusiran na sagledavanje dva veoma važna i opširna fenomena unutar bosanskog društva i društvima u njegovom bližem susjedstvu. Jedan se odnosi na brak, a drugi na porodicu. Oba ova fenomena su izuzetno značajna i naročito važna kako za historiju srednjovjekovne Bosne tako i za zemlje u njenom okruženju. Dva rada posvećena su novovjekovnoj historiji. U prvom radu se, na bazi analitičkih istraživanja, razmatraju uzroci nastanka velikonacionalnih ideja na prostoru Balkanskog poluotoka, te istražuju refleksije istih na širi društveno - politički kontekst. Drugi rad, uglavnom baziran na turskoj historiografskoj literaturi, sagledava aktivnosti Omer - paše Latasa u njegovoj prvoj (poznatijoj misiji) u Bosni 1850 - 1852. godine. Nešto više radova posvećeno je savremenoj historiji. Dva rada su rezultat istraživanja i proučavanja sadržaja koji su objavljivani u muslimanskim listovima. U prvom radu je, kroz analizu programske orijentacije i pojedinih, posebno programskih članaka koji su izlazili u Bosni i Hercegovini početkom XX stoljeća u nekoliko muslimanskih listova, bačeno više svjetla na stanje svijesti bosanskih muslimana u turbulentnom razdoblju između aneksije Bosne i Hercegovine i početka Prvog svjetskog rata. Drugi rad ima posebnu vrijednost za lokalnu historiju, jer nam isti donosi veoma korisne podatke (za Lukavac i Puračić) o ličnostima koje su, između dva svjetska rata, odigrale važnu ulogu u ovim lokalnim zajednicama. Treći rad iz ove problematike se bavi položajem muslimanskog stanovništva u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca u razdoblju državnopravnoga provizorijuma obilježenog političko-sigurnosnom nestabilnošću koja je išla u prilog nasilju i totalnoj diskriminaciji muslimana. 7 Uvodna riječ Razdoblje savremene historije upotpunjeno je sa dva rada koji nisu čisto historijski. Jedan je iz književnosti, a drugi iz medija. U prvom radu se govori o značaju književno - historijskog djelovanja autorice Elbise Ustamujić i njenoj recepciji književnog djela Huseina Bašića u Bosni i Hercegovini i šire. Drugi rad se bavi veoma aktuelnom problematikom. U njemu se, na temelju proučavanja i sagledavanja historijskih izvora u kontekstu uloge masovnih medija, u posredovanju tretmana svjedoka žrtava nasilja u procesima suđenja za ratne zločine, istovremeno uzročno-posljedično, ukazuje na važnost najšireg aspekta profesionalnog tretmana svjedoka žrtava nasilja od strane medija i govori o kontekstualizaciji historijskih zbivanja aktueliziranog pitanja. Također, u ovom broju Historijske misli je studentski izvještaj sa arheoloških iskopavanja koja su obavljena u maju i augustu 2018. godine na lokalitetu Gornja Tuzla. Kroz praktičan rad, na ovom lokalitetu, studenti Odsjeka za historiju su se detaljnije upoznali s fragmentima (neobjavljene) keramike Starčevačke i Vinčanske kulturne grupe. Uz, Acta, non verba, zahvaljujemo se na saradnji svim kolegicama i kolegama, prijateljima, donatorima i saradnicima Historijske misli, čime ujedno pozivamo sve zainteresirane stručnjake i naučnike iz historije, i njoj srodnih nauka, te svima onima koji se zanimaju za historiju, da participiraju u narednom broju ovog Časopisa. GLAVNI I ODGOVORNI UREDNIK 8 ČLANCI 9 10 UDK 656.11:625.7/.8]:94’’652’’ Izvorni naučni rad / Original scientific paper Mersiha Imamović Bego Omerčević Filozofski fakultet Univerziteta u Tuzli [email protected] [email protected] RIMSKA PUTNA KOMUNIKACIJA SALONA-ARGENTARIA Apstrakt: Rimska cesta Salona-Argentaria spada u kategoriju najvažnijih putnih komunikacija koje su svojevremeno Rimljani izgradili na tlu današnje Bosne i Hercegovine. Ona je izgrađena u vrijeme vladavine cara Tiberija (16-17. godine n.e). S njenom izgradnjom uspostavljena je direktna veza između Salone (današnji Solin kod Splita), koja je u to vrijeme bila jedna od glavnih luka na Jadranu i sjedište rimske provincije Dalmacije, s jedne strane i Domavije (današnje šire područje Srebrenice), a preko nje i veza sa Sirmiumom, glavnim gradom provincije Panonije, s druge strane. Ova putna komunikacija je išla pravcem: