atha saptamo’dhyäyaù Verse 1 é[q>aGavaNa( ovac MaYYaaSa¢-MaNaa" PaaQaR YaaeGa& YauÅNa( Madaé[Ya" ) ASa&XaYa& SaMaGa]& Maa& YaQaa jaSYaiSa TaC^*<au ))1)) çré-bhagavän uväca mayy äsakta-manäù pärtha yogaà yuïjan mad-äçrayaù | asaàçayaà samagraà mäà yathä jïäsyasi tac chåëu ||1|| çrédharaù – vijïeyam ätmanas tattvaà saàyogaà samudéritam | bhajanéyam athedäném aiçvaraà rüpam éryate || pürvädhyäyänte mad-gatenäntarätmanä yo mäà bhajate sa me yuktatamo mataù ity uktam | atra kédåças tvaà yasya bhaktiù kartavyety apekñäyäà sva-svarüpaà nirupayiñyan çré-bhagavän uväca mayéti | mayi parameçvara äsaktam abhiniviñöaà mano yasya saù | mad-äçrayo’ham eväçrayo yasya | ananya-çaraëaù san | yogaà yuïjann abhyasan asaàçayaà yathä bhavaty evam | mäà samagraà vibhüti- balaiçvaryädi-sahitaà yathä jïäsyasi tad idaà mayä vakñyamäëaà çåëu ||1|| madhusüdanaù – yad-bhaktià na vinä muktir yaù sevyaù sarva-yoginäm | taà vande paramänanda-ghanaà çré-nanda-nandanam || evaà karma-saànyäsätmaka-sädhana-pradhänena prathama-ñaökena jïeyaà tvaà- pada-lakñyaà sa-yogaà vyäkhyäyädhunä dhyeya-brahma-pratipädana-pradhänena madhyamena ñaökena tat-padärtho vyäkhyätavyaù | taträpi -- yoginäm api sarveñäà madgatenäntarätmanä | çraddhävän bhajate yo mäà sa me yuktatamo mataù || [Gétä 6.47] iti präg-uktasya bhagavad-bhajanasya vyäkhyänäya saptamo’dhyäya ärabhyate | tatra kédåçaà bhagavato rüpaà bhajanéyaà kathaà vä tad-gato’ntarätmä syäd ity etad-dvayaà prañöavyam arjunenäpåñöam api parama-käruëikatayä svayam eva vivakñuù çré-bhagavän uväca mayéti | mayi parameçvare sakala-jagad-äyatanatvädivividha-vibhüti-bhägini äsaktaà viñayäntara-parihäreëa sarvadä niviñöaà mano yasya tava sa tvam | ataeva mad- äçrayo mad-eka-çaraëaù | räjäçrayo bhäryädy-äsakta-manäç ca räja-bhåtyaù prasiddho mumukñus tu mad-äçrayo mad-äsakta-manäç ca | tvaà tvad-vidho vä yogaà yuïjan manaù-samädhänaà ñañöhokta-prakäreëa kurvan | asaàçayaà yathä bhavaty evaà samagraà sarva-vibhüti-bala-çaktyaiçvaryädi-sampannaà mäà yathä yena prakäreëa jïäsyasi tac chåëücyamänaà mayä ||1|| viçvanäthaù – kadä sad-änanda-bhuvo mahäprabhoù kåpämåtäbdheç caraëau çrayämahe | yathä tathä projjhita-mukti-tat-pathä bhakty-adhvanä prema-sudhäm ayämahe || saptame bhajanéyasya çré-kåñëaiçvaryam ucyate | na bhajante bhajante ye te cäpy uktäç caturvidhäù || prathamenädhyäya-ñaökenäntaù-karaëa-çuddhy-artha-kaniñkäm akarma-säpekñau mokña-phala-sädhakau jïäna-yogäv uktau | idäném anena dvitéyädhyäya-ñaökena karma-jïänädi-vimiçra-çravaëän niñkämatva-sakämatväbhyäà ca sälokyädi- sädhakas tathä sarva-mukhyaù karma-jïänädi-nirapekña eva premavat pärñadatva- lakñaëa-mukti-phala-sädhakas tathä yat karmabhir yat tapasä jïäna-vairägyataç ca yat ity ädau, sarvaà mad-bhakti-yogena mad-bhakto labhate’ïjasä, svargäpavargaà mad-dhäma [BhP 1.20.32-33] ity ädy-ukter vinäpi sädhanänantaraà svargäpavargädi-nikhila-sädhakaç ca paramaù svatantraù sarva-sukaro’pi sarva- duñkaraù çrémad-bhakti-yoga ucyate | nanu tam eva viditvä atimåtyum eti [ÇvetU 6.15] iti çruteù | jïänaà vinä kevalayä bhaktyaiva kathaà mokñaù brüñe ? maivaà, tvam eva tat padärthaà paramätmänam eva viditvä säkñäd anubhüya, na tu tvaà-padärthaà ätmänaà näpi prakåtià näpi vastu-mätraà viditvä måtyum atyeti ity asyäù çruter arthaù | tatra sita-çarkarä-rasa-grahaëe yathä rasanaiva käraëaà na tu cakñuù-çroträdikaà tathaiva guëätétasya brahmaëe grahaëaà sambhavet, na tu dehädy-atiriktätma- jïänena sättvikena | bhaktyäham ekayä grähyaù [BhP 11.14.11] iti bhagavad-ukter iti | bhaktyä mäm abhijänäti yävän yaç cäsmi tattvataù [Gétä 18.55] ity atra sa- viçeñaà pratipädayiñyämaù | jïäna-yogayor mukti-sädhanatva-prasiddhis tu tatrastha-guëé-bhüta-bhakti-prabhäväd eva | tayä vinä tayor akiïcitkaratvasya bahuçaù çravaëät | kià ca, asyäà çrutau viditvä ity anantaram eva-kärasyäprayogäd eva | yoga- vyavacchedäbhäve jïäpite sati, tasmäd eva paramätmano vidität kvacid aviditäd api mokña ity artho labhyate | tataç ca bhakty-utthena nirguëena paramätma-jïänena mokñaù | kvacit tu bhakty-utthaà taj-jïänaà vinäpi kevalena bhakti-mätreëa mokña ity arthaù paryavasyati | yathä matsyaëòikä-piëòäd rasanä-doñeëälabdha- svädäd api bhuktät tad-eka-näçyo vyädhir naçyaty evätra na sandehaù | matsyaëòikäni te khaëòa-vikärä çarkaräsite ity amaraù | çrémad-uddhavenoktam – nanv éçvaro 'nubhajato 'viduño 'pi säkñäc chreyas tanoty agada-räja ivopayuktaù [BhP 10.47.56] iti | ekädaçe’py uktaà – yat karmabhir yat tapasä jïäna-vairägyataç ca yat ity ädau sarvaà mad-bhakti-yogena mad-bhakto labhate 'ïjasä [BhP 11.20.31-32] iti | ataeva yan-näma-sakåc-chravaëät pukkaso’pi vimucyate saàsärät ity ädau bahuço väkyair bhaktyaiva mokñaù pratipädyata iti | atha prakåtam anusarämaù | yoginäm api sarveñäà madgatenäntarätmanä | çraddhävän bhajate yo mäà sa me yuktatamo mataù || [Gétä 6.47] iti tvad-väkyena tvan-manaskatve sati tvaj-jana-viñayaka-çraddhävattvam iti tvayä sva-bhakta-viçeña-lakñaëam eva kåtam ity avagamyate | kintu sa ca kédåço bhaktas tadéya-jïäna-vijïänayor adhikäré bhavatéty apekñäyäm äha mayy äsakteti dväbhyäm | yadyapi – bhaktiù pareçänubhavo viraktir anyatra caiña trika eka-kälaù | prapadyamänasya yathäçnataù syus tuñöiù puñöiù kñud-apäyo 'nu-ghäsam || [BhP 11.2.42] ity ukter bhajan-prakramata eva mad-anubhava-kramo’pi bhavati, tad apy eka- gräsa-mätra-bhojinas tathä tuñöi-puñöé na spañöe bhavataù, kintu bahutara-gräsa- bhojina eva | tathaiva mayi çyämasundare pétämbare äsaktam äsakti- bhümikärüòhaà mano yasya tathäbhüta eva tvaà mäà jïäsyasi | yathä spañöam anubhaviñyasi, tat çåëu kédåçaà yogaà mayä saha saàyogaà yuïjan çanaiù çanaiù präpnuvan mad-äçrayaù | mäm eva, na tu jïäna-karmädikam äçrayamäëo’nanya- bhakta ity arthaù | aträsaàçayaà samagram iti padäbhyäà madéya-nirviçeña-brahma-svarüpa-jïänaà kleço’dhikataras teñäm avyaktäsaktacetasäm | avyaktä hi gatir duùkhaà dehavadbhir aväpyate || [Gétä 12.5] ity agrimokteù sa-saàçayam eva | tathä jïäninäm upäsyaà yad brahma parama- mahato mama mahima-svarüpam eva | yad uktaà mayaiva satyavrataà prati matsya-rüpeëa – madéyaà mahimänaà ca paraà brahmeti çabditam | vetsyasy anugåhétaà me sampraçnair vivåtaà hådi || [BhP 8.24.38] iti | aträpi brahmaëo hi pratiñöhäham [Gétä 14.27] iti | ato maj-jïänam asamagram iti dyotitam ||1|| baladevaù – saptame bhajanéyasya svasyaiçvaryaà prakértyate | cäturvidhyaà ca bhajatäà tathaiväbhajatäm api || ädyena ñaökenopäsakasya jévasya svarüpaà tat-präpti-sädhanaà ca prädhänyenoktam | madhyena tüpäsyasya svasya tat tac ca tathocyate | tatra ñañöhänta-nirdiñöaà tava bhajanéyaà rüpaà kédåçaà, kathaà vä bhajato’ntarätmä tad-gataù syäd ity etat pärthenäpåñöam api kåpälutvena svayam eva vivakñur bhagavän uväca mayéti | vyäkhyäta-lakñaëe svopäsye mayy äsaktam atimätra- nirataà mano yasya sa tvam anyo vä tädåço mad-äçrayo mad-däsya-sakhy-ädy- ekatamena bhävena mäà çaraëaà gato yogaà mac-charaëädi-lakñaëaà yuïjan kartuà pravåttaù | asaàçayaà yathä syät tathä | kåñëa eva paraà tattvam ato’nyad veti sandeha-çünyo mat-päramya-niçcayavän ity arthaù | samagraà sädhiñöhänaà savibhütià saparikaraà ca mäà sarveçvaraà yena jïänena jïäsyasi tan mayocyamänam avahita-manäù çåëu | he pärtha ! na ca samagram iti kärtsnyena sa jïänam ädiçatéti väcyam anantasya tasya tathäjïänäsambhavät | småtiç ca kärtsnyena näjo’py abhidhätum éçaù iti | Verse 2 jaNa& Tae_h& SaivjaNaiMad& v+YaaMYaXaezTa" ) YaJjaTva Naeh >aUYaae_NYaJjaTaVYaMaviXaZYaTae ))2)) jïänaà te’haà sa-vijïänam idaà vakñyämy açeñataù | yaj jïätvä neha bhüyo’nyaj jïätavyam avaçiñyate ||2|| çrédharaù – vakñyamäëaà jïänaà stauti jïänam iti | jïänaà çästréyaà vijïänam anubhavaù | tat-sahitam idaà mad-viñayam açeñataù säkalyena vakñyämi | yaj jïätveha çreyo-märge vartamänasya punar anyaj jïätavyam avaçiñöaà na bhavati | tenaiva kåtärtho bhavatéty arthaù ||2|| madhusüdanaù – jïäsyaséty ukte parokñam eva taj jïänaà syäd iti çaìkäà vyävartayan stauti çrotur äbhimukhyäya jïänam iti | idaà mad-viñayaà svato’parokña-jïänam | asambhävanädi-pratibandhena phalam ajanayat parokñam ity upacaryate asambhävanädi-niräse tu vicära-paripäkänte tenaiva pramäëena janitaà jïänaà pratibandhäbhävät phalaà janayad-aparokñam ity ucyate | vicära- paripäka-niñpannatväc ca tad eva vijïänaà, tena vijïänena sahitam idam aparokñam eva jïänaà çästra-janyaà te tubhyam ahaà param äpto vakñyämy açeñataù sädhana-phalädi-sahitatvena niravaçeñaà kathayiñyämi | çrautém eka- vijïänena sarva-vijïäna-pratijïäm anusarann äha yaj-jïänaà nitya-caitanya-rüpaà jïätvä vedänta-janya-mano-våtti-viñayékåtyeha vyavahära-bhümau bhüyaù punar api anyat kiàcid api jïätavyaà nävaçiñyate | sarvädhiñöhäna-san-mätra-jïänena kalpitänäà sarveñäà bädhe san-mätra-pariçeñät tan-mätra-jïänenaiva tvaà kåtärtho bhaviñyaséty abhipräyaù ||2|| viçvanäthaù – tatra mad-bhakter äsakti-bhümikätaù pürvam api me jïänam aiçvarya-mayaà bhavet | tad-uttaraà vijïänaà mädhuryänubhava-mayaà bhavet | tad-ubhayam api tvaà çåëv ity äha jïänam iti | anyaj jïätavyaà näviçiñyate iti man- nirviçeña-brahma-jïäna-vijïäne’py etad-antarbhüta evety arthaù ||2|| baladevaù -- vakñyamäëaà jïänaà stauti jïänam iti | idaà cid-acic-chaktimat- svarüpa-viñayakaà jïänaà | tac ca sa-vijïänam vakñyämi | tac-chakti-dvaya- vivikta-svarüpa-viñayakaà jïänaà vijïänaà tena sahitaà te tubhyaà prapannäyäçeñataù sämagryeëopadekñyäméty arthaù | yat svarüpaà sarva-käraëaà yac ca dhyeyaà tad ubhaya-viñayakaà jïänam atra vaktuà pratijïätaà yaj jïänaà jïätveha çreyo-vartmani niviñöasya jijïäsos tavänyaj jïätavyaà nävaçiñyate | sarvasya tad-antarbhävät ||2|| Verse 3 MaNauZYaa<aa& Sahóezu k-iêÛTaiTa iSaÖYae ) YaTaTaaMaiPa iSaÖaNaa& k-iêNa( Maa& veita TatvTa" ))3)) manuñyäëäà sahasreñu kaç cid yatati siddhaye | yatatäm api siddhänäà