LUNES 17 DE MAYO 2021 EL CORREO GALLEGO elCorreoGallego 1 17 de mayo de 2021 DÍA DAS LETRAS GALEGAS arias xela 17 M 2 ESPECIAL EL CORREO GALLEGO LUNES 17 DE MAYO 2021 17 M DÍA DAS LETRAS GALEGAS caso sexa a declaración que sostén de Lugo, no que inicia Xela Arias estudos de con máis clara rotundidade a postu- primaria. En 1969 a familia trasládase a Vi- ra vital e literaria de Xela Arias. Un in- go, cidade decisiva na biografía e na obra dun- A conformismo creativo e solidario que, ha “nena de barrio e vida proletaria”, nas súas desde a lucidez dunha mente en rebeldía, des- palabras. Completa ensino primario na Esco- pregou ao longo de corenta e un anos de vida la Nacional Graduada de Sárdoma en Mole- a paixón da palabra na súa máis depurada in- Xela Arias. do (logo Colexio Público de Sárdoma- Moledo) dependencia, en cada un dos seus actos poéti- onde o seu pai exerce como mestre. cos, culturais, cívicos. Por ser exactas, ela dixo: Unha selva de paxaros, un coche de nata, Pois se me declaro inconforme co mundo, se Declárome inconforme outra selva de leopardos e un soño. Con estes me declaro contradictoria e filla das miñas con- materiais escribe A fraga dos paxaros falado- tradicións (…) a poesía convérteseme nunha tá- res e a fraga leopardicia, un dos moitos con- boa de salvación no naufraxio das razóns estri- tos que trenzan a súa infancia. Lémbrase es- tas. Necesidade que xorde da urxencia por en- Escritora, tradutora, editora e docente, to- me polo seu equivalente en galego, e acabaría cribindo desde sempre, contos que logo os tende-lo humano contraposto, pero tamén, e qui- da a actividade da poeta gravita arredor das sendo o que ela era, Xela, en 1995. A escolla do seus país pasaban a máquina, no inicio moi zais antes, do descontento coa orde establecida, palabras. E con elas estableceu un pacto de nome propio e a perseveranza no tempo pa- curtos despois máis extensos. É o caso deste calquera que sexa. esixencia: rigorosa e delicada na edición e na ra que así constase oficialmente, evidencian co que gañou o primeiro premio no VI Con- Tamén poderiamos principiar por aquí: “do tradución; liberadora, transgresora e non me- o alto grao de conciencia idiomática, á que con- curso de Contos Infantís O Facho. Nunha en- descontento coa orde establecida, calquera nos rigorosa, no poema. Entre eses marcos tribuíu o ambiente familiar que nutriu desde trevista con motivo do premio explica: “no me que sexa”. E comezariamos xa a configurar al- vai estendendo un labor consciente, medita- os primeiros anos a súa estima da lingua. gustó nada, nada, nada. Me parecía demasia- gúns dos trazos que distinguen a voz dunha do, decidido. Filla de Amparo Castaño López e Valentín do malo para mandarlo”. A nena de once anos escritora que desenvolveu o seu discurso tex- O idioma é a arxila que moldea a vida de Xe- Arias López, nace en Ortoá, en Sarria o 4 de amosa xa un dos trazos que acompañará a súa tual e vital no difícil exercicio da liberdade e la Arias. As palabras dunha lingua que restau- marzo de 1962, é a maior de cinco irmáns. Os actividade literaria: a esixencia. Xela Arias, que a desobediencia. ra a posibilidade de ser dun país e que ela tra- tres primeiros anos de vida decorren na con- publica a súa obra en dúas décadas de inten- Proporemos neste achegamento á vida e á ta desde esa conciencia: “O idioma é o principal torna da Granxa de Barreiros. A actividade sa actividade poética, mantén un medido rit- obra de Xela Arias Castaño un perfil, acom- signo dunha cultura”, dicíao en 1988 e seguía: laboral do pai está vinculada ao proxecto pe- mo de edición, catro títulos entre 1986 e 2003. pañaremos a poeta no seu facer memoria, Quere iso dicir que un pobo que se alonxa do dagóxico creado por Antonio Fernández Ló- Na mesma entrevista relata outro conto convocaremos as súas palabras, tamén outras seu idioma alónxase da súa cultura. Quere iso pez do que xermolaría tamén o Colexio Fingoi protagonizado por unha bruxa de dedos má- voces e lecturas que precisaremos para andar dicir que a un pobo ó que alonxan do seu idioma xicos que lle axuda a un grupo de mulleres a polos pasos, polos textos. Finalmente descu- alónxano da súa cultura. Quere iso dicir que Ga- cruzar un río na noite. A distancia dos papeis briremos a vixencia e o desafío que se mantén licia ten aínda hoxe os seus mitos, a súa tradi- Foi, ao nacer, María de los convencionais das figuras femininas será un intacto no corpus literario dunha autora que ción sen resolver porque ten aínda sen resolve- Ángeles, sería despois María dos máis dos trazos dunha escritora que construi- cruzou as últimas décadas do século pasado la aceptación do seu propio idioma. rá outros relatos do corpo e da experiencia das cunha audaz poética e a coherencia dunha ex- Foi, ao nacer, María de los Ángeles, sería des- Anxos, en 1984 cambia o nome mulleres. “Elas seguen tendo malditas rosas céntrica determinación literaria. pois María dos Anxos, en 1984 cambia o no- polo seu equivalente en galego nos beizos mentres bambolean os pés senta- LUNES 17 DE MAYO 2021 EL CORREO GALLEGO ESPECIAL 3 17 M DÍA DAS LETRAS GALEGAS das no pedestal que as inutiliza”, dirá anos des- de dereitos, debates e organización de xorna- rais. Poemas indagatorios de linguaxe frac- pois sobre as imaxes femininas dalgunhas das; apenas acababa de abolirse o delito de turada que exploran un universo de suxeitos obras literarias nas últimas décadas do sécu- adulterio (1978). En 1982 Xela Arias comeza á procura. Voces dun eu que é múltiple e se lo XX. a publicar os seus poemas, o número 3 da re- desdobra, percorren en fuga, e ao tempo en Xela escribe os seus contos en galego: Yo vista Dorna inclúe Vin... tensa espera, unha paisaxe de espazos urba- creo que en Galicia se debía hablar siempre en Evidénciase axiña a orixinalidade desa voz nos. gallego. Y lo mismo que nosotros aprendemos que comeza a publicar os primeiros textos en Algunhas lecturas subliñan da obra a von- castellano los de otras partes pueden hacer un revistas, xornais e fanzines: Dorna, Carel, Fes- tade de romper formalmente o código poéti- esfuerzo y llegar a hablar nuestro idioma. ta da Palabra Silenciada, Katarsis, Tintimán, Fa- co (H. González), así como o tratamento do Era o ano 1973. Non lle gustaban os pelu- ro de Vigo, A Nosa Terra... e a participar en re- amor e a súa desmitificación (C. Blanco). O li- ches ni xogaba moito coas bonecas. citais poéticos. Asiste con asiduidade ao Festi- bro adianta trazos que distinguirán a súa dic- Cando en 1980 Xela Arias decide non pre- val da Poesía no Condado, participa en home- ción poética e que a afastan da “estética do- sentarse aos exames de COU, toma corpo un- naxes, colabora en proxectos, accións que minante e canonizada” na denominada poe- ha decisión que vai máis aló da rebeldía ado- intensificará en anos posteriores e que afir- sía dos oitenta. E é que nas estremas respi- lescente, conecta cos discursos críticos que na- man esa expresión cívica dunha obra que ran outras voces, escritas que se mergullan en quela altura cuestionaban a formación acadé- sempre explorou a dimensión social do tex- territorios fronteirizos e disidentes. mica e plasma a súa ansia de independencia: to. Na conferencia Para que os poetas hoxe ex- A propia autora acusaría esa “desubicación” “tiña moi interiorizado o anceio de indepen- plicaba: que segundo Fran Alonso a acompaña nun- dencia (...) Rebotábame ademais o sistema de A poesía é un pasquín porque encerra tamén ha e noutra década. É esa posición excéntri- estudios, cría que todo o que necesitaba podía verdadeiras bombas de contido; o poeta, ser que ca a que, na opinión do poeta e editor, a sin- aprendelo pola miña conta”. Xela Arias, escribindo. Foto: Xulio Gil como tal se sabe ás marxes da mercadotecnia, gulariza e individualiza. A singularidade de A escolla afástaa dos itinerarios previsíbeis, da industria do momento, é un dos poucos mi- Xela Arias respecto a outras poéticas coetá- atesourará unha experiencia de vida distan- rica vida cultural, a ritmo de rock, de pop, de radoiros libres que ten a sociedade. Un miradoi- neas esténdese tamén ao xénero, como auto- te das dinámicas académicas. Nas claves do punk, de accións poéticas, fanzines e concorri- ro libre desde o que a sociedade deixa unha fen- ra entre autores. Escasísimas as poetas no es- seu pensamento “a autoaprendizaxe é autogo- dos locais alternativos. A moda, o deseño, gru- da para a subversión, para a creación desde ela pazo público naquela altura. Porque se nos oi- berno, é autonomía”. Ese “autogoberno” mar- pos de teatro, colectivos artísticos e medios de dun microcosmos de revolución afectiva. tenta proliferaron voces e poemas, a maioría cará distancias, tamén no literario, cos per- comunicación conflúen no perfil dunha urbe No ano 1986 publica Denuncia do equilibrio tiñan sinatura masculina, como lembraría a corridos da súa xeración e converteraa nun- que fai gala de modernidade ao tempo que na colección Ventobranco de Edicións Xe- escritora: ha figura de difícil “adscrición” na cartogra- toma as rúas en masivas manifestacións con- Cantidade había sumando os dous sexos, pe- fía poética das últimas décadas do século XX. tra a reconversión naval e amosa o seu carác- ro abóndanme os dedos das mans para cita-los Lonxe das aulas universitarias comeza a pu- ter de cidade obreira.