PA Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś RODOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz OLESZNO (813) Warszawa 2006 Autorzy: Marek Trzepla*, Mariusz Drozd*, Anna Gabryś-Godlewska**, Anna Pasieczna**, Hanna Tomassi-Morawiec** Główny koordynator MGGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Redaktor regionalny: Katarzyna Strzemińska** Redaktor regionalny planszy B: Dariusz Grabowski** Redaktor tekstu: Olimpia Kozłowska** *Katowickie Przedsiębiorstwo Geologiczne sp. z o.o., Al. W. Korfantego 125a, 40-156 Katowice **Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN Copyright by PIG and MŚ, Warszawa, 2006 Spis treści I. Wstęp (M. Drozd) ................................................................................................................... 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (M. Trzepla) ................................................... 5 III. Budowa geologiczna (M. Trzepla)....................................................................................... 7 IV. Złoża kopalin (M. Trzepla) ................................................................................................ 11 1. Kopaliny węglanowe...................................................................................................... 11 2. Kopaliny okruchowe ...................................................................................................... 13 3. Kopaliny ilaste................................................................................................................ 15 4. Kopaliny krzemionkowe ................................................................................................ 15 5. Klasyfikacja sozologiczna złóż ...................................................................................... 17 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (M. Drozd)................................................................... 17 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin (M. Drozd)............................................. 19 VII. Warunki wodne (M. Trzepla) ........................................................................................... 21 1. Wody powierzchniowe................................................................................................... 21 2. Wody podziemne............................................................................................................ 22 VIII. Geochemia środowiska.................................................................................................... 24 1. Gleby (A. Pasieczna)...................................................................................................... 24 2. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach (H. Tomassi-Morawiec) ............................... 27 IX. Składowanie odpadów (A. Gabryś-Godlewska) ................................................................ 29 X. Warunki podłoża budowlanego (M. Trzepla)...................................................................... 36 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (M. Trzepla)..................................................................... 37 XII. Zabytki kultury (M. Trzepla) ............................................................................................ 42 XIII. Podsumowanie (M. Trzepla) ........................................................................................... 43 XIV. Literatura......................................................................................................................... 44 I. Wstęp Arkusz Oleszno Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 wykonany został w Katowickim Przedsiębiorstwie Geologicznym sp. z o.o. zgodnie z instrukcją opracowaną w Państwowym Instytucie Geologicznym w 2005 roku (Instrukcja....2005). Przy opracowaniu niniejszego arkusza wykorzystano archiwalne materiały wykonanej w 2000 roku w Oddziale Świętokrzyskim Państwowego Instytutu Geologicznego w Kielcach Mapy geologiczno- gospodarczej Polski w skali 1:50 000 arkusz Oleszno (Kwapisz, Mądry, 1999). Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i ad- ministracji państwowej zajmujących się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej treści stanowi pomoc w realizacji postanowień ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w tej mapie mogą być wykorzystane w pracach studialnych przy opracowaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a także w opracowaniach ekofi- zjograficznych. Przedstawione na mapie informacje środowiskowe stanowią ogromną pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Mapa ta jest kartograficznym odwzorowaniem występowania kopalin oraz gospodarki złożami kopalin na tle wybranych elementów: górnictwa i przetwórstwa kopalin, hydrogeolo- gii, warunków podłoża budowlanego, przyrody, krajobrazu i zabytków kultury, stanu geo- chemicznego gleb i osadów wodnych oraz możliwości deponowania odpadów. Materiały niezbędne do opracowania mapy zostały zebrane w: Centralnym Archiwum Geologicznym w Warszawie, Urzędzie Marszałkowskim Województwa Świętokrzyskiego w Kielcach, Przedsiębiorstwie Geologicznym SA w Kielcach, Dyrekcji Świętokrzyskiego Parku Narodowego oraz w Ośrodku Ochrony Dziedzictwa Archeologicznego w Warszawie. Materiały zebrano również w urzędach gmin i starostwach powiatowych, a także w Instytucie Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach oraz u użytkowników złóż. W opracowa- niu wykorzystano również publikowane materiały, takie jak: mapy geologiczne, glebowe, leśne, turystyczne i obszarów podlegających ochronie. Oparto się także na wynikach obser- wacji terenowych dokonanych podczas zwiadu terenowego przeprowadzonego w kwietniu i maju 2006 roku. Dane dotyczące złóż kopalin zamieszczono w kartach informacyjnych wykonanych dla potrzeb komputerowej bazy danych. 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Oleszno wyznaczają współrzędne 20°00’ - 20°15’ długości geograficz- nej wschodniej i 50°50’- 51°00’ szerokości geograficznej północnej. W układzie administracyjnym prawie cały obszar arkusza leży w granicach wojewódz- twa świętokrzyskiego, obejmując gminy powiatu włoszczowskiego: Krasocin, Kluczewsko i Włoszczowa, koneckiego: Słupia i Radoszyce, kieleckiego: Łopuszno i jędrzejowskiego: Małogoszcz. Jedynie niewielki, około 10 km2, północno-zachodni fragment obszaru arkusza należy do województwa łódzkiego. Jest to gmina Przedbórz z powiatu radomszczańskiego. Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Polski (Kondracki, 2002) obszar arkusza obejmują mezoregiony: Wzgórza Łopuszańskie, Pasmo Przedborsko-Małogoskie i Niecka Włoszczowska (fig. 1), należące do makroregionu Wyżyna Przedborska będącego częścią podprowincji Wyżyna Małopolska. Wzgórza Łopuszańskie zajmują północno-wschodnią część obszaru arkusza. Znajdu- je się tu szereg izolowanych grzbietów i wzgórz, zbudowanych ze skał jurajskich (okolice Łopuszna, Jasienia, Lasocina, Mieczyna), wznoszących się ponad szerokie obniżenia denuda- cyjne, wypełnione utworami czwartorzędowymi. Wysokości wzgórz dochodzą do 250- 270 m n.p.m., co w stosunku do den dolin daje deniwelacje rzędu od kilkunastu do trzydziestu metrów. Pasmo Przedborsko-Małogoskie stanowi najlepiej wyodrębniający się element morfolo- giczny, przecinający obszar arkusza z północnego zachodu na południowy wschód. W jego obrębie zaznaczają się dwa ciągi wzgórz: północno-wschodni, zbudowany z wapieni górnej jury i południowo-zachodni, utworzony przez piaskowce dolnej kredy. Pasmo wapienne jest niższe (wysokości od 270 do 326 m n.p.m.) i silnie rozcięte poprzecznymi, głębokimi dolin- kami. Wzgórza zbudowane z piaskowców są wyższe (wysokości od 285 do 351 m n.p.m.) i na długich odcinkach stanowią zwarty, pojedynczy grzbiet. Oba ciągi wzgórz, od strony północno-wschodniej tworzą na ogół wyraźny próg morfologiczny, natomiast ich stoki połu- dniowo-zachodnie są stosunkowo łagodne. Niecka Włoszczowska obejmuje południowo-zachodnią część obszaru arkusza. Można tu wyróżnić dwa obniżenia, wypełnione utworami czwartorzędowymi: Dolinę Czostkówki i Obniżenie Lipnicko-Feliksowskie oraz płaskie, szerokie wyniesienie, zbudowane z margli i opok górnokredowych – Garb Kozłowski (Cabaj, Nowak 1978). 5 Fig. 1. Położenie arkusza Oleszno na tle jednostek fizycznogeograficznych (Kondracki, 2002) 1 - granice makroregionów; 2 - granice mezoregionów. Wyżyna Przedborska: Niecka Nidziańska: Wyżyna Kielecka: 342.11 - Wzgórza Radomszczańskie 342.21-Płaskowyż Jędrzejowski 342.31- Płaskowyż Suchedniowski 342.111 - Dolina Sulejowska 342.25 - Dolina Nidy 342.34-35 - Góry Świętokrzyskie 342.12 - Wzgórza Opoczyńskie 342.36 - Wyżyna Sandomierska 342.14 - Niecka Włoszczowska 342.37 - Pogórze Szydłowskie 342.15-Pasmo Przedborsko Małogo- skie 342.16 - Wzgórza Łopuszańskie Znaczną powierzchnię terenu (około 40%) zajmują rozległe zespoły leśne. Lasy rosną głównie na glebach piaszczystych i piaszczysto-gliniastych niższych klas bonitacyjnych (V i VI). Największy udział w strukturze siedliskowej lasów mają siedliska ubogie: bór świeży, suchy, wilgotny i bagienny. Siedliska żyzne: las mieszany, las świeży i wilgotny oraz śred- niożyzne: ols, bór mieszany świeży i wilgotny występują głównie na obszarze Przedborskiego Parku Krajobrazowego. W bardzo zróżnicowanych wiekowo drzewostanach dominującym gatunkiem jest sosna z domieszką: brzozy, olszy, jesionu i dębu. 6 Charakterystycznym elementem szaty roślinnej tego obszaru są zbiorowiska