Paxillaceae 04-11-2020 Jean Werts & Joke De Sutter Paxillaceae - Krulzomen • Alfabetische index • Krulzomen genera alfabetisch • Krulzomen foto’s & hyperlinken • Bibliografie Paxillaceae geslachten alfabetisch • Gyrodon • Paxillus Geslacht Gyrodon • Vruchtlichamen met hoed en steel en buisjesvormig hymenium: hoed convex tot vlak, droog tot iets vettig; buisjes zeer kort, sterk aflopend op de steel met onregelmatige poriën, heldergeel, sterk blauw vlekkend bij kneuzen; steel centraal of excentrisch; velum afwezig; sporenfiguur bruin olijf. • Sporen kort, ellips, zonder indeuking achter de aanhechting, effen, bruin; pleurocystiden indien aanwezig dikwijls nogal onduidelijk; gespen aanwezig. • Type: Gyrodon sistotremoides. • Vormt ectpmycorrhiza met Alnussoorten. • Bron: Flora agaricina neerlandica. • Slechts één soort in België en Nederland: Gyrodon lividus Elzenboleet Geslacht Paxillus • Vruchtlichamen met hoed en steel en lamellen, hoed convex, gewoonlijk ingedeukt, met sterk ingerolde zelden later uitspreidende rand, droog tot iets vettig, donzig dikwijls schubbig wordend met ouderdom; lamellen aangehecht – aflopend, vertakt, dikwijls anostomoserend, bijzonder nabij de steel, gemakkelijk afscheidbaar van het steelvlees; steel centraal of iets excentrisch; sporenfiguur oker tot roodbruin. • Sporen ellips tot fusiform, met of zonder indeuking achter de aanhechting, dunwandig tot iets dikwandig, zonder kiemporie, bruinig in water, met zwakke dextrinoïde en cyanofiele wand; pleurocystiden aan- of afwezig; trama van het hymenium bilateraal, ten minste in jonge stadia; hoedhuid een trichoderm; steelschors een caulohymenium; gespen aanwezig. • Type: Paxillus involutus. Vormt ectomycorrhiza met loof- en naaldbomen. • Bron: Flora agaricina neerlandica volume 7. • Paxillus foto en beschrijving • Paxillus soorten Geslacht Paxillus Paxillus involutus Gewone krulzoom Paxillus ammoniavirescens Reuzenkrulzoom Paxillus obscurosporus Donkersporige krulzoom Paxillus cuprinus Paxillus rubicundulus Elzenkrulzoom Krulzoom artikels • Krulzomennieuws • Krulzoom: gevaarlijke paddenstoelen. Krulzomennieuws • Krulzomen • Recente moleculaire studies hebben nieuw licht geworpen op het krulzomencomplex met als uitkomst dat er in Europa nu vijf soorten zijn. Een ervan blijkt, indien vers, te reageren met ammoniniak: de hoedhuid wordt onmiddellijk helder groen als je dat erop smeert. Het betreft Paxillus ammoniavirescens, die in onze standaardlijst staat als Paxillus validus. In de online verspreidingsatlas zien we van deze soort maar één stip, maar nu de ammoniaktest is ontdekt, is al gebleken dat deze soort regelmatige te vinden is en wellicht algemeen voorkomt in ons land! Als mycoloog doe je er nu dus goed aan om een afterbite-stift (Kruidvat) in je tas te stoppen: de eenvoudigste manier om ammoniak mee te nemen in het veld! • De eerste sleutel (overgenomen van Jargeat, 2014), waarin de vijf soorten zijn opgenomen, verscheen deze maand (november 2014) in Field Mycology, waarin ook foto's en een beknopte beschrijving staan. Het artikel gaat in op recente moleculaire studies (2008, 2012 en 2014) en de hieruit voortvloeiende consequenties. Eén daarvan is dat er uit het Paxillus involutus-complex een nieuwe soort is komen bovendrijven: Paxillus cuprinus, die volgens het artikel op zonnige plaatsen staat en hoofdzakelijk geassocieerd is met berk. Omdat P. involutus sensu stricto, hoewel beschreven als schaduwsoort uit bossen, soms toch op lichtere plekken groeit en ook bij berk kan staan, is microscopisch onderzoek noodzakelijk om deze nieuwe soort met zekerheid te kunnen onderscheiden. Dit gebeurt op basis van de sporen, die net onder de top een versmalling hebben Paxillus cuprinus is nog niet vastgesteld in ons land, maar zou wel eens algemeen kunnen zijn! Krulzoom: gevaarlijke paddenstoelen • Het eerste deel van zijn wetenschappelijke naam, Paxillus, is geleend uit het Latijn en betekent ‘plug’ of ‘pin’. Het beschrijft de algemene vorm van de krulzoom. Het tweede deel, involutus, is ook al Latijn en de betekenis daarvan is ‘ingerold’ en dat duidt wederom op zijn ingerolde rand. De krulzoom is een wat geniepige giftige paddenstoel want vroeger stond de krulzoom veelvuldig op het menu in Centraal- en Oost-Europa. Men wist wel dat hij wat maag- en darmproblemen kon opleveren wanneer je hem rauw opat, maar voor de rest waren er geen problemen. Althans, zo dacht men. Want in 1944 kreeg de Duitse ‘paddenstoelkundige’ Dr. Julius Schäffer, na een maaltje gebakken paddenstoelen, plotseling last van overgeven, diarree en koorts. Toen de symptomen steeds erger werden, werd hij overgebracht naar het ziekenhuis waar hij niet veel later overleed. Pas veel later kreeg men door wat er aan de hand was geweest: de paddenstoel heeft een uniek verdedigingsmechanisme waarbij een antigen in de paddenstoel bij de mens een auto-immuunreactie doet ontstaan waardoor het menselijk afweersysteem denkt dat de rode bloedlichamen niet in het lichaam thuishoren en daarom gaat aanvallen. Dit zeldzame ziektebeeld doet zich vaak pas voor na het jarenlang probleemloos eten van de krulzoom. Krulzoom: gevaarlijke paddenstoelen • Ondertussen weet men wel dat de vergiftiging snel begint met overgeven, diarree, maagpijnen, gevoel van zwakte en een verminderde hoeveelheid bloedplasma. Kort daarop begint je bloed letterlijk uiteen te vallen. Dat leidt op zich weer tot een verminderde of zelfs het totaal stoppen van de urineproductie. Ook zie je hemoglobine (een bloedeiwit) in de urine en een plotseling optredende bloedarmoede. Daarop raak je al snel in een coma en vervolgens is de dood onvermijdelijk. Nu zou je misschien vermoeden dat een bloedtransfusie wonderen zou kunnen verrichten bij een dergelijke vergiftiging, maar de natuur laat zich niet zomaar verslaan. Een bloedtransfusie kan leiden tot vreselijke complicaties, zoals het uitvallen van de nieren, shock, acute ademhalingsstoornis en het plotseling klonteren van het bloed op plaatsen waar je dat beslist niet wilt hebben. Er bestaat geen tegengif en men weet niet eens precies of een behandeling tegen de vergiftigingsverschijnselen meer of minder dodelijke slachtoffers oplevert. De krulzoom bevat ook nog ingrediënten, die chromosomen lijkt te beschadigen. In dat geval kan de krulzoom ook nog kankerverwekkend zijn en bovendien kan het erfelijk materiaal beschadigd raken. Gyrodon lividus (Bull.:Fr.) Karst. Elzenboleet Mycorrhizavormend met Els. Door de associatie met Els en de aflopende buisjes niet te verwarren. Hij wordt dikwijls samen gevonden met Paxillus rubicondulus, die ook bij Els groeit. Luc Knijnsberg waarneming.nl Gyrodon lividus (Bull.:Fr.) Karst. Elzenboleet • Hoed: 6-10 cm, jong convex, snel vlak en onregelmatig vervormd tot golvend, fijn vezelig tot fijn wollig, vochtig wat vettig, bleek strogeel met bruine vezels, oud donker geel tot bruin, rand scherp, ingesneden, hoedhuid hangt iets over de buisjes. • Steel: 3-7x0,8-1,5 cm, cilindrisch, gewoonlijk wat gebogen, top licht verbredend, oppervlak roodbruin vezelig op een bleekgele ondergrond, later roodbruin, solide, broos, steelvlees bleekgeel, zwak verblauwend. • Vlees: sponzig, dik, wit tot bleekgeel, doorgesneden verblauwend, speciaal boven de buisjes, dan verbruinend, geur zurig schimmelig, smaak mild, aangenaam nootachtig. • Poriën: labyrinthachtig, met franjes, geelgroen, gekwetst eerst blauw dan bruin wordend. • Buisjes: 3-5 mm, groengeel, aflopend. • Sporenfiguur: olijfbruin. • Ecologie: ectomycorrhiza vormend met Alnus glutinosa in moerassige bossen. • Bron: Fungi of Switserland volume 3. Gyrodon lividus (Bull.:Fr.) Karst. Elzenboleet Paxillus ammoniavirescens C. Hahn Reuzenkrulzoom Paxillus ammoniavirescens C. Hahn Reuzenkrulzoom • Hoed: viltig, dan schubbig, met sterk viltige, ingerolde later uitspreidende rand. 7 – 20 cm. Op humusrijke zware grond, onder bomen in tuinen en parken. • Lamellen: opvallend citroengeel, dan roestkleurig. Sporenpoeder bruin zonder wijnkleurige tint. • Steel: cilindrisch, heel kort in verhouding tot de hoeddiameter, langer of gelijk dan 15% en korter of gelijk dan 40% van de hoeddiameter, met crème tot roze basaalvilt. Steelvoet rode druppels afscheidend. • Chemische reacties: de slijmerige hoedhuid (als vers) wordt onmiddellijk helder groen met ammoniak. • Ecologie: vormt mycorrhiza met Linde, Populier en Haagbeuk. • Bron: Fungi of Switserland volume 3. Paxillus ammoniavirescens C. Hahn Reuzenkrulzoom Paxillus involutus (Batsch.: Fr.) Fr. Gewone krulzoom Harry van der Horst Vordenstein Schoten 2015/09 Paxillus involutus (Batsch.: Fr.) Fr. Gewone krulzoom Lode Rubberecht Paxillus involutus (Batsch.: Fr.) Fr. Gewone krulzoom • Hoed: gewelfd tot vlak of verdiept trechtervormig, Ø 5-12 cm, viltig, mat, vochtig kleverig, okerkleurig-bruin met olijfkleurige tint tot roest- of grijzig bruin, met een ingerolde, wat gegroefde rand. • Lamellen: dicht opeen, aflopend, bleek okergeel tot olijfkleurig geel of leemkleurig bruin, bruinvlekkend bij kneuzing. • Steel: 4 - 8 cm x 8 - 12 mm, langer dan 60% van de hoeddiameter, centraal of wat excentrisch, jong geelachtig berijpt, olijfkleurig bruin tot roestbruin, bruinvlekkend bij kneuzing. • Vlees: taai, gelig wit, bij druk roodbruin. Smaak zuur. Geur zwamachtig. • Sporenfiguur: roestbruin. • Ecologie: vormt ectomycorrhiza met loof- en naaldbomen, overwegend Berk, op allerlei types bodem. Een typische bossoort. • Bron: Fungi of Switserland volume 3. Paxillus involutus (Batsch.: Fr.) Fr. Gewone krulzoom Paxillus obscurosporus Donkersporige krulzoom Groeit in dichte clusters, grote en zware vruchtlichamen,