Wydawca: Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Krasnosielckiej Krasnosielcki Zeszyt Historyczny Nr 12 ISSN 2080-024X październik 2012 rok dodatek specjalny do miesięcznika „Wieści znad Orzyca” Nr 10(66) www.tpzk.pl www.naszkrasnosielc.tpzk.pl Wprowadzenie Historia Krasnosielca Patriota, patriotyzm … cóż to jest? Czy to najwyższa, zaraz po Bogu i zbawieniu (zarys) nuta naszych dusz, czy też puste patetyczne bred- str. 2 nie dla młodych naiwniaków? Osoby dziś wyno- Tadeusz SUSKI szone przez Naród na ołtarze Państwa, za swojego życia z reguły nie były docenione, no, może cza- sami. Krytyka ich osobowości, postępków i mo- Nie napisany pamiętnik tywów była powszechna, a niekiedy wręcz miaż- dżąca. Dlaczego więc, i w imię czego, dziś chce- z lat 1939-47 z komentarzem my pamiętać tylko niektóre z ich twarzy? Czy pa- str. 17 triota nie jest dziwakiem trwoniącym rozum Apolinary ZAPISEK i energię w pogoni za nierealnymi i niepraktycz- nymi mrzonkami? Czy jest dziś miejsce, w glo- balnym świecie, dla takiego kogoś? Wspomnienia Henryka Sikory A może patriotyzm to potrzeba szacunku i altru- istycznego działania na rzecz innych współbraci, str. 25 mówiących tym samym językiem, dzielących te same wzorce kulturowe, mających wspólnych Henryk SIKORA przodków i doświadczenia. Może bycie patriotą jest drogą życia człowieka szlachetnego, może Tomasz Zduniak oznaczać powinno prawdziwe zaangażowanie w spełnianie swej powinności na rzecz innych, Wójt Gminy Krasnosielc w latach 1919-31 w duchu nie czynienia innym tego, co i dla nas by- Mój pradziadek str. 36 łoby nie miłe? A może patriota to po prostu pra- Adam GROCHOWSKI cowity, uczynny i prawdziwie życzliwy otoczeniu … każdy z nas?! Dla mnie wszyscy autorzy tekstów i znakomita Dziennik czasu wojny większość bohaterów niniejszego Zeszytu, to Pa- trioci - a Państwo co o nich sądzą? Pierwsze dni wojny Autorom tekstów tu zamieszczonych oraz oso- str. 39 bom ich wspierającym, składam głęboki ukłon Weronika TROJAN, Stanisław KUPLICKI szacunku, z nadzieją, że będę mógł to zrobić jesz- cze kolejny raz. Redaktor wydania Wspomnienia Sławomir Rutkowski z nieludzkiej ziemi Niniejszy numer Krasnosielckich Zeszytów Hi- str. 46 storycznych jest współfinansowany ze środków Katarzyna OLZACKA Powiatu Makowskiego w ramach realizacji przez Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Krasnosielckiej zadania publicznego pod tytułem "Opracowanie Ochotnicza Straż Pożarna i druk czterech numerów Krasnosielckich Zeszy- tów Historycznych". w Drążdżewie (od powstania do roku 1980 str. 49 ) Tadeusz KRUK Panorama społeczno-polityczna powiatu makowskiego po zakończeniu II wojny światowej cz. III Referendum ludowe z czerwca 1946 roku str. 59 Wojciech ŁUKASZEWSKI Krasnosielcki Zeszyt Historyczny Nr 12 TPZK, dodatek specjalny do społecznego miesięcznika „Wieści znad Orzyca” Nr 10/66, październik 2012 roku strona 1 Historia Krasnosielca (zarys) Tadeusz SUSKI Historia Krasnosielca sięga aż po wiek XIV. snyskiego i opinogórskie- Dawniej nazwa miejscowości była inna – go. Konsekrował go pod Szedlecz 1386, Sielcz 1567, później Sielce, tym samym wezwaniem Sielc. św. Apostołów Piotra Wykopaliska archeologiczne i znalezione i Pawła 3 czerwca 1740 r. podczas nich przedmioty wskazują na dość Marcin Załuski, sufragan dawną obecność człowieka w okolicach Kra- płocki. snosielca. Jak pisze Urszula Dembicka w swo- W 1798 roku ówczesny jej monografii dotyczącej historii Krasnosiel- właściciel Krasnosielca ca: „w miejscowości Drążdżewo odkryto Kazimierz Krasiński (ob- cmentarzysko z okresu kultury grobów kloszo- woźny wielki koronny, sta- wych. Z tego okresu pochodzi topór żelazny rosta nowokorczyński, kra- znaleziony w tej samej miejscowości. Wykopa- snystawski i przasnyski) liska kultury amfor kulistych w Szczeglinie wraz ze swoją żoną Anną (6 kilometrów od Krasnosielca) oraz w Gąse- z Ossolińskich obok stare- wie (ok. 12 km) potwierdzają tą obecność. go, drewnianego i znisz- W Sypniewie (ok. 15 km) odkryto wczesnośre- czonego kościoła wystawił dniowieczny zespół osadniczy składający się trzeci z kolei kościół, tym z grodu, podgrodzia i cmentarzyska, którego razem murowany, który najstarszą część datuje się na koniec XI wieku. przetrwał zawieruchy wo- W samym Krasnosielcu podczas prac regula- jenne i istnieje do dziś 5. cyjnych rzeki Orzyc znaleziono topór kamien- Dużo informacji o gminie ny, jakiego używano w epoce kultury łużyc- Krasnosielc i samym Kra- kiej” 1. Jak z powyższego wynika, siedliska snosielcu z pierwszych lat ludzkie istniały tu już wiele wieków wcze- XIX wieku można uzyskać śniej. z publikacji pt.: Obraz sta- Pierwsze zachowane zapisy dotyczące histo- tystyczny powiatu przasny- rii Krasnosielca sięgają końca XIV wieku. skiego F. Zielińskiego Utworzenie w 1075 roku biskupstwa w Płocku z 1815 roku. W ww. publi- dla Mazowsza za czasów Bolesława Śmiałego kacji Zieliński pisał, że: dało podstawę do zorganizowanej działalności „Gmina Krasnosielc poło- nad chrystianizacją tych terenów. W 1386 ro- Fragment mapy z połowy XVI w. – okolice Krasnosielca4. żona jest w wielkich lasach ku biskup płocki Ścibór z Radzymina herbu (a to z wyłączeniem wsi Przebywał tam na pewno w marcu i w lipcu Ostoja erygował tu kościół tworząc – obok za- 3 Krasnosielca i Drążdżewy, które są w gruntach łożonej kilka lat wcześniej parafii Płoniawy – 1417 r., o czym świadczą źródła historyczne . urodzajnych) jest położona w gruntach nieuży- nową parafię Sielc. Wieś ta była wówczas wła- Prawdopodobnie nie ominął również wtedy tecznych i przez Kurpiów osiadła. Gmina ta le- snością chorążego warszawskiego Pawła z Ra- pobliskiego Sielca. ży między dwiema rzekami Omulwią i Orzy- dzanowa. W XVI wieku Sielc oraz niektóre przyległe cem. W lasach drążdżewskich znajduje się ruda W średniowieczu Sielc leżał na obrzeżach do niego wioski należały do kompleksu mająt- żelaza dość obfita, lecz zły gatunek żelaza wy- wielkiej Puszczy Zagajnicy, która rozciągała kowego będącego własnością Elżbiety Ciem- dająca, której w kuźnicy wsi Drążdżewy wyra- się na terenach prawego brzegu Narwi i jej do- niewskiej, kasztelanki wyszogrodzkiej. Jak pi- biają kośniki i leją grapy oraz inne kuchenne pływów: Orzyca, Omulwi, Rozogi, Szkwy i Pi- sze Dembicka, w 1567 roku Sielc zamieszki- naczynia. Wieś rzeczona ma znaczne i dość sy2. Ziemie te były własnością książąt mazo- wało 300 ludzi (4 karczmy, 1 młyn, 3 kowali). rybne jezioro, które jest jedno w całym powie- wieckich. Za rządów księcia Janusza I Puszcza W XVII, XVIII i w pierwszej połowie XIX cie. Gmina ta ma wsi 36, w tym dominalnych Zagajnica musiała stać się atrakcyjnym tere- wieku Sielc należał do rodziny Krasińskich. 30 i wsi drobnej szlachty 6, w których domów nem łowieckim, skoro książę powołał specjalną Stając się jego właścicielami zmienili nazwę 569, a w tym ludności płci męskiej 1938, płci służbę łowiecką – urząd podłowczego ciecha- osady dodając człon pochodzący od ze swojego żeńskiej 1928 […] z tej ludności ma osób reli- nowskiego. Pierwszym podłowczym księcia nazwiska i tak powstała nazwa Krasno-sielc. gii katolickiej 3660, wyznania mojżeszowego Janusza, którego nazwisko można znaleźć Z najstarszej zachowanej w Archiwum Die- 206, duchownych świeckich 2, cudzoziemców w źródłach historycznych, był Jan Jeż, albo cezjalnym w Płocku wizytacji parafii Krasno- 18. Co do rozciągłości gruntów zawiera włók: Gież z Pienic. Pełnił on tę funkcję do 1453 ro- sielc z 1605 r. wynika, że pierwszy kościół pa- uprawnej roli 1565; ogrodów 28; łąk 43; pa- ku. Jan Jeż był jednocześnie podkomorzym rafialny był drewniany pod wezwaniem świę- śników 120” 6. łomżyńskim. Pienice leżały niedaleko gościńca tych Apostołów Piotra i Pawła. Kościół ten W krasnosielckiej gminie znajdowało się (a być może przy nim samym) prowadzącego służył krasnosielckim parafianom prawie 350 wtedy dwa kościoły katolickie, dwa młyny przez Sielc z Przasnysza do Ostrołęki, wyty- lat. W miejsce starego kościoła, który uległ (1 wodny i 1 koński), cegielnia, wapniarnia, czonego wcześniej przez książąt mazowiec- zniszczeniu, wybudowany został drugi kościół garbarnia, tartak; było dwa szpitale przyko- kich. Książe Janusz zatrzymywał się w Pieni- w 1730 r. przez miejscowego dziedzica (wła- ścielne, w których mieściło się czterech ubo- cach kilkakrotnie, skąd wystawiał dokumenty ściciela Sielca) Błażeja Jana Krasińskiego, sta- gich; znajdował się urząd wójtowski. W Kra- i akty prawne – datowane właśnie z Pienic. rosty sztumskiego, nowokorczyńskiego, prza- snosielcu odbywało się wtedy co roku 8 jar- strona 2 Krasnosielcki Zeszyt Historyczny Nr 12 TPZK, dodatek specjalny do społecznego miesięcznika „Wieści znad Orzyca” Nr 10(66), październik 2012 roku marków. Przez Krasnosielc przechodził trakt gromadzą się, skromnie z Przasnysza do Ostrołęki i inne mniej znaczą- i przykładnie zachowu- ce drogi. Nie było wtedy jeszcze w Krasno- ją się za co niech bę- sielcu brukowanych ulic. Jak pisał Zieliński, dzie cześć i chwała Bo- bruki były jedynie tylko w czterech miastach gu” 13. należących do powiatu i to tylko na głównych Przy kościele funk- ulicach. Gmina Krasnosielc należała do jednej cjonowało Bractwo z największych w powiecie przasnyskim. Z 37 Miłosierdzia założone należących do tego powiatu gmin pod wzglę- w 1779 roku. Bractwo dem ilości domów i liczby mieszkańców ustę- to miało wybranych powała tylko samej gminie Przasnysz. W gmi- spośród siebie trzech nie Krasnosielc było wtedy 569 domów za- starszych: Macieja Za- mieszkałych przez 781 rodzin. Gminę za- tońskiego, Jakuba mieszkiwało łącznie 3 866 osób. W całej gmi- Kryszkiewicza i An- nie Przasnysz (łącznie z samym miastem) było drzeja Kęszczyka. Nie wtedy 878