2 Zbigniew Osi ński Janusz J ędrzejewicz – piłsudczyk i reformator edukacji (1885 – 1951) Wydanie drugie, poprawione i uzupełnione. Lublin 2008 Wydanie pierwsze ukazało si ę w 2007 r. nakładem Wydawnictwa UMCS w Lublinie. ISBN 978-83-227-2704-1 Recenzent dr hab. Zenon Jasi ński Spis tre ści SPIS TRE ŚCI ........................................................................................................................................................ 3 WST ĘP................................................................................................................................................................... 6 ROZDZIAŁ I: DZIECI ŃSTWO I MŁODO ŚĆ 1885 – 1914........................................................................... 16 OKRES UKRAI ŃSKI 1885 – 1904 ........................................................................................................................ 16 STUDIA WY śSZE I PIERWSZA PRACA 1904 – 1914.............................................................................................. 25 ROZDZIAŁ II: W OKOPACH PIERWSZEJ WOJNY ŚWIATOWEJ 1914 – 1918................................... 34 W POLSKIEJ ORGANIZACJI WOJSKOWEJ I W LEGIONACH 1914 – 1916.............................................................. 34 W KONSPIRACJI W WARSZAWIE 1916 – 1918.................................................................................................... 43 ROZDZIAŁ III: PIERWSZE LATA NIEPODLEGŁEJ POLSKI 1918 – 1926 ........................................... 60 śOŁNIERZ WOJSKA POLSKIEGO 1918 – 1923 ..................................................................................................... 60 NAUCZYCIEL I PIŁSUDCZYK 1923 – 1926 .......................................................................................................... 74 ROZDZIAŁ IV: NA SZCZYTACH WŁADZY 1926 – 1935 .......................................................................... 88 POCZ ĄTKI KARIERY POLITYCZNEJ 1926 – 1931................................................................................................. 88 Zamach majowy .......................................................................................................................................... 88 W administracji pa ństwowej ....................................................................................................................... 92 W sejmie i w BBWR .................................................................................................................................... 95 Wychowanie pa ństwowe i kult Piłsudskiego ............................................................................................ 114 Opiekun organizacji młodzie Ŝowych ........................................................................................................ 127 Instytut Naukowo – Badawczy Europy Wschodniej ................................................................................ 131 MINISTER O ŚWIATY 1931 – 1934 .................................................................................................................... 135 Współpracownicy ...................................................................................................................................... 135 Reforma o światy pa ństwowej ................................................................................................................... 141 Reforma szkolnictwa prywatnego ............................................................................................................. 159 Jędrzejewicz a Nowe Wychowanie ........................................................................................................... 165 Reforma zawodu nauczyciela ................................................................................................................... 179 Reforma szkół akademickich .................................................................................................................... 181 Pa ństwowa Rada O świecenia Publicznego i Pa ństwowa Rada O światy Zawodowej ............................. 194 Konflikty .................................................................................................................................................... 195 PREMIER RZ ĄDU 1933 – 1934 ......................................................................................................................... 203 Organizacja i funkcjonowanie rz ądu ....................................................................................................... 203 Prace nad now ą konstytucj ą..................................................................................................................... 208 Wdra Ŝanie reformy szkolnictwa ............................................................................................................... 211 Reforma wynagrodze ń urz ędników pa ństwowych ................................................................................... 215 Polityka gospodarcza ................................................................................................................................ 217 5 Polityka kulturalna ................................................................................................................................... 220 Polityka zagraniczna ................................................................................................................................. 224 Dymisja ..................................................................................................................................................... 226 śycie prywatne .......................................................................................................................................... 228 ROK 1935 - POCZ ĄTEK KO ŃCA KARIERY POLITYCZNEJ .................................................................................... 232 ROZDZIAŁ V: NA UBOCZU SPRAW PA ŃSTWOWYCH 1936 – 1939 ................................................... 243 ROZDZIAŁ VI: NA EMIGRACJI 1939 – 1951............................................................................................. 261 W RUMUNII I W TURCJI 1939 – 1940............................................................................................................... 261 W PALESTYNIE 1940 – 1947 ........................................................................................................................... 270 W WIELKIEJ BRYTANII 1947 – 1951 ............................................................................................................... 287 ZAKO ŃCZENIE............................................................................................................................................... 302 BIBLIOGRAFIA............................................................................................................................................... 306 ŹRÓDŁA .......................................................................................................................................................... 306 Źródła archiwalne ..................................................................................................................................... 306 Źródła drukowane i doniesienia prasowe.................................................................................................. 307 Publikacje, wywiady i wypowiedzi Janusza J ędrzejewicza ....................................................................... 309 PAMI ĘTNIKI I WSPOMNIENIA ........................................................................................................................... 312 OPRACOWANIA MONOGRAFICZNE I ARTYKUŁY NAUKOWE .............................................................................. 314 INDEKS OSÓB ................................................................................................................................................. 322 ANEKS............................................................................................................................................................... 329 Źródło: Janusz Jędrzejewicz, W słuŜbie idei, Londyn 1972. 7 Wst ęp Biografistyka jest jedn ą z najstarszych form pisarstwa historycznego, a jednocze śnie najbardziej popularn ą, w śród czytelników publikacji popularno – naukowych i naukowych, dziedzin ą historiografii. Chc ąc upowszechnia ć wyniki bada ń naukowych z zakresu naszej przeszło ści, dobrze jest si ęga ć wła śnie po biografie osób nie tylko znacz ących w historii, lecz tak Ŝe mog ących wzbudzi ć zainteresowanie potencjalnego czytelnika. Dlaczego autora zainteresował wła śnie Janusz J ędrzejewicz? Pocz ątkowo dlatego, Ŝe b ędąc reformatorem oświaty, współtwórc ą koncepcji wychowania pa ństwowego, znanym piłsudczykiem, ministrem o światy, premierem, posłem i senatorem nie doczekał si ę kompleksowej biografii. W trakcie bada ń posta ć J ędrzejewicza zaczęła w specyficzny sposób fascynowa ć autora. By ć mo Ŝe dlatego, Ŝe J ędrzejewicz jawi si ę, w niektórych aspektach swojego Ŝycia i działalno ści, jako przeciwie ństwo współczesnych autorowi polityków polskich, podobnie jak on działaj ących w warunkach odbudowy niepodległego pa ństwa. Trafnie okre ślił ten problem Tadeusz Katelbach, który napisał, Ŝe J ędrzejewicz był „wyznawc ą warto ści, które Piłsudski nazywał imponderabiliami: uczciwo ść , rzetelno ść , bezinteresowno ść , prawdziwo ść , odwaga, poczucie odpowiedzialno ści, szacunek dla cudzej pracy, poczucie własnej godno ści, honor. Mo Ŝna nie zgadza ć si ę z jego filozofi ą polityczn