REGIONALNE TOWARZYSTWO KULTURY IM. J. M. GOSLARA W KOLBUSZOWEJ ROCZNIK KOLBUSZOWSKI Nr 8 ROK 2005 KOLBUSZOWA 2005 REDAKCJA: Zarzπd Regionalnego Towarzystwa im. J.M. Goslara REDAKTOR WYDANIA mgr Barbara Szafraniec REDAKTOR GRAFICZNY: Jaros≥aw Hrycyszyn PROJEKT OK£ADKI Abakus WYDAWCA: Regionalne Towarzystwo Kultury im. Juliana Macieja Goslara ISSN - 0860-4585 Nak≥ad: 350 egz. Sk≥ad, ≥amanie i druk: ìABAKUSî, 36-100 Kolbuszowa, ul. J. Wiktora 21, tel. 017/ 270 230 4 SPIS TREåCI... Spis treúci WST P ...................................................................................................................... 9 1. STUDIA I MATERIA£Y ....................................................................................... 11 - Historia regionu XV ñ XVIII w. .......................................................................... 13 ï Marian PiÛrek, Proces osadnictwa w po≥udniowo ñ zachodniej czÍúci Puszczy Sandomierskiej od XV ñ XVIII wieku (okolice Kolbuszowej) ........................................13 ï Marian PiÛrek, Zanim powsta≥o miasto Kolbuszowa: chrzty, úluby, imiona i nazwiska mieszkaÒcÛw parafii kolbuszowskiej w latach 1640 ñ 1700 .......................41 2. ARTYKU£Y ................................................................................................................... 139 - Sylwetki ........................................................................................................................... 141 ï Halina DudziÒska, Wspomnienie o kapitanie W≥adys≥awie Wiúniowskim .................. 141 ï Halina DudziÒska, Rodzina Pomorskich we wspomnieniach ...................................... 161 ï Halina DudziÒska, Wspomnienie o pani Jadwidze z Winiarskich Ozimkowej ........... 165 ï Halina DudziÒska, Oficerowie ñ Ofiary zbrodni katyÒskiej ......................................... 169 ï Halina DudziÒska, Wspomnienia o drodze øyciowej Franciszki z Chodorowskich DudziÒskiej.......................................................................................................178 - Historia Samorzπdu ....................................................................................................... 187 ï Zbigniew Lenart, Samorzπdowy powiat kolbuszowski w I kadencji (1999 ñ 2002) ..........187 - Oúwiata ............................................................................................................................ 231 ï Jolanta Lenart, Liceum OgÛlnokszta≥cπce im. Janka Bytnara w Kolbuszowej na prze≥omie XX i XXI wieku (1999ñ 2003) ................................................................ 231 ï Halina DudziÒska, Spis nauczycieli pracujπcych w powiecie kolbuszowskim w roku 1924 .................................................................................................................... 293 ï Zbigniew Lenart, PiÍÊ lat Oúrodka Akademickiego w Weryni ñ Kolbuszowej (2000 ñ 2005) ........................................................................................................298 3. Z WARSZTATU NAUCZYCIELA ñ KONSPEKTY LEKCJI EDUKACJI REGIONALNEJ......................................................................................311 - Barbara Szafraniec, WstÍp ..............................................................................313 - Ewa K≥eczek, Anna Sitko, Kolbuszowianie na prze≥omie XIX I XX wieku ................314 - åpiewak Helena, Barbara Kania-Dziedzic, Walory przyrodniczo-historyczne powiatu kolbuszowskiego ............................................................................................... 317 - Halina Kubiak, Robert Maciπg, Czy znasz swÛj region? ............................................ 324 - Barbara GÛrka ñ Starzec, Edward Dudziak, Plan wycieczki rowerowej na trasie: Niwiska ñ Kamionka ñ Ocieka ñ Blizna ñ Niwiska ...................................................... 327 5 SPIS TREåCI... - Barbara GÛrka ñ Starzec, Jak to drzewiej bywa≥oÖ nasze rodzinne tradycje boøonarodzeniowe i karnawa≥owe ................................................................................. 331 - Marzena ZiÍba, Anna Babula, Beata Gajos, åladami przesz≥oúci po Nowej DÍbie .....333 - Anna Babula, Beata Gajos, Marzena ZiÍba, Kardyna≥ Adam Koz≥owiecki ñ zakonnik, wiÍzieÒ, misjonarz ...................................................................................... 340 - Halina Dra≥us, Ma≥gorzata Miπso, Struktura i dzia≥ania ZWZ-AK w powiecie kolbuszowskim ............................................................................................ 352 - Stanis≥awa Maciπg, W≥adys≥awa StÛj, Ma≥gorzata Pasierb, Renata Zawartka, Agnieszka Pustkowska, Nasze dziedzictwo - wycieczka po Raniøowie ...................... 363 - Stanis≥awa Maciπg, W≥adys≥awa StÛj, Ma≥gorzata Pasierb, Renata Zawartka, Agnieszka Pustkowska, Przydroøne kapliczki i krzyøe w mojej miejscowoúci ........... 367 - W≥adys≥awa StÛj, Zwyczaje zwiπzane z odpustem parafialnym. úwiÍta koúcielne w mojej miejscowoúci ................................................................................................... 370 - Boøena Salach, Boøena Janus, Agata åwiÍtek, Osobliwoúci i zabytki naszej miejscowoúci (Werynia) .................................................................................................. 373 - Anna Wilk, Historia i zabytki Cmolasu ....................................................................... 375 - Anna Wilk, ålady archeologiczne i dzieje osadnictwa regionu .................................. 378 - Graøyna Wo≥owiec, Anna Matwijec, Zwyczaje i obrzÍdy zwiπzane z zapustami w mojej miejscowoúci dawniej i dziú ............................................................................ 381 - Graøyna Pe≥ka, Barbara Szafraniec, Ciemna noc okupacji w powiecie kolbuszowskim ñ czÍúÊ I ................................................................................................ 385 - Graøyna Pe≥ka, Barbara Szafraniec, Ciemna noc okupacji w powiecie kolbuszowskim ñ czÍúÊ II ................................................................................................ 389 - Graøyna Pe≥ka, Barbara Szafraniec, Oni walczyli o wolnoúÊ ..................................... 393 - Graøyna Pe≥ka, Barbara Szafraniec, Pierwsze dni wolnoúci. RadoúÊ z wyzwolenia, czy ponowna okupacja? ........................................................................ 397 4. SPRAWOZDANIA, RECENZJE ................................................................................. 399 - Sprawozdanie z czteroletniej kadencji Zarzπdu Regionalnego Towarzystwa Kultury im. J. M. Goslara w Kolbuszowej (IX 2001 ñ X 2005) .............................................. 401 - Wojciech Mroczka, Recenzja pracy Mariana PiÛrka ÑPrzezwiska i nazwiska mieszkaÒcÛw parafii kolbuszowskiej w latach 1640-1700" ........................................ 439 - Ks. S≥awomir Zych, Recenzja pracy Mariana PiÛrka ÑPrzezwiska i nazwiska mieszkaÒcÛw parafii kolbuszowskiej w latach 1640-1700î .................................442 - Prof.dr hab. Irena Swaczyna, Recenzja ksiπøki Stefana Sienickiego pt. "Meble Kolbuszowskie" ............................................................................................ 443 5. Z ØA£OBNEJ KARTY ................................................................................................ 449 - Halina DudziÒska, Droga øyciowa Wies≥awy Stawickiej (1924-2005). ........................ 451 6 WstÍp 7 8 BARBARA SZAFRANIC, OD REDAKCJI... Od redakcji Oddajemy naszym Czytelnikom kolejny, VIII ÑRocznik Kolbuszowskiî. Pomimo trudnoúci uda≥o siÍ dotrzymaÊ terminu wydania. Mamy nadziejÍ, øe nasz ÑRocznikî bÍdzie ukazywa≥ siÍ nadal systematycznie. Na jego zawartoúÊ sk≥adajπ siÍ prace regionalistÛw. Marian PiÛrek ukazuje procesy osadnicze w naszym regonie oraz publikuje wyniki swoich wieloletnich badaÒ nad ksiÍgami parafialnymi. Halina DudziÒska ukazuje sylwetki Kolbuszowian. Zbigniew Lenart omawia pierwszπ kadencjÍ reaktywowanego powiatu kolbuszowskiego. Jolanta Lenart przybliøa dzieje kolbuszowskiego liceum w latach 1999 - 2003. Czynni nauczyciele dzielπ siÍ swoimi doúwiadczeniami warsztatowymi przy realizacji edukacji regionalnej, publikujπc konspekty lekcji. Zarzπd Regionalnego Towarzystwa Kultury im. J.M. Goslara przedstawia sprawozdanie z ostatniej kadencji, ktÛra pod wieloma wzglÍdami obfitowa≥a w nowe wyzwania, przed ktÛrymi stanÍ≥o nasze Towarzystwo. Recenzja prof. dr hab. Ireny Swaczyny omawia nieprzemijajπce wartoúci, jakie dla naszego regionu ma ksiπøka Stefana Sienickiego "Meble kolbuszowskie" z roku 1936 i ktÛrπ RTK wznowi≥o w 2004 w formie reprintu. Recenzje Wojciecha Mroczki i ks. S≥awomira Zycha sπ zapowiedziπ publikacji Mariana PiÛrka. Rocznik koÒczy przypomnienie sylwetki Wies≥awy Stawickiej, cz≥onka za≥oøyciela naszej Organizacji oraz wieloletniego jej dzia≥acza. Zapraszamy do lektury. Barbara Szafraniec 9 Studia i materia≥y 12 MARIAN PI”REK, HISTORIA REGIONU... A. rodowisko geograficzno - historyczne Pod wzgldem geograficzno - historycznym okolice Kolbuszowej naleały do Puszczy Sandomierskiej. Termin ten znany był ju w okresie staropolskim i okrelał zasoby lene starostwa sandomierskiego oraz w czci pilzneskiego, województwa sandomierskiego. Mapka nr 1. Schematyczna mapa powiatu kolbuszowskiego (1972). Wielu historyków starało si okreli granice Puszczy Sandomierskiej. W okresie midzywojennym prób wstpnych ustale podjła Maria Dobrowolska, za po drugiej 13 MARIAN PI”REK, HISTORIA REGIONU... wojnie wiatowej m. in.: Franciszek Kotula, Józef Półwiartek, Krzysztof Ruszel i wielu innych. Due rozbienoci dotyczyły szczególnie okrelenia granic południowo – wschodnich obszarów Puszczy Sandomierskiej.