Rad. Inst. povij. umjet. 23/1999. (199–208) F. Dulibi}: Grupa nezavisnih umjetnika (1921. – 1927.) Frano Dulibi} Filozofski fakultet Sveu~ili{ta u Zagrebu – Odsjek za povijest umjetnosti Grupa nezavisnih umjetnika (1921.–1927.) Izvorni znanstveni rad – Original scientific paper predan 15. 12. 1999. Sa‘etak Provedenim istra‘ivanjem djelovanja Grupe nezavisnih umjetnika Grupe nezavisnih umjetnika u odnosu na Proljetni salon. Grupa neza- (1921.–1927.) odba~eni su neto~ni podaci koji su se navodili u dosa- visnih umjetnika zna~ajna je i zanimljiva skupina likovnih stvaralaca, da{njoj literaturi, a sakupljeni su i obrazlo‘eni novi podaci o Grupi koja je uz sklonost razli~itim oblicima realizama dvadesetih godina u nezavisnih umjetnika, o ~lanovima grupe, o odr‘anim izlo‘bama i Europi, individualnim izrazima poku{avala doprinositi stvaranju na- njihovu zna~enju za mjesta u kojima su odr‘ane. Autor razmatra rad cionalnog likovnog izraza. Podaci o Grupi nezavisnih umjetnika na koje nailazimo u ro ~lanova: Ljubo Babi}, Jeronim Mi{e, Marin Studin, Zlat- enciklopedijskim natuknicama, monografijama i katalozi- ko [ulenti} i Vladimir Varlaj. Iz tiska doznajemo da su sve ma retrospektivnih izlo‘bi ~lanova grupe vrlo su oskudni i ~etiri izlo‘be bile dobro posje}ene i da je velik broj radova neto~ni: gotovo redovito svode se samo na osnovne infor- prodan. Ve}inu izlo‘enih radova moglo se vidjeti i na izlo‘- macije da je Grupa nezavisnih postojala od 1923. do 1925. bi Proljetnog salona odr‘anoj iste godine. godine ({to nije to~no), te popis ~lanova grupe (tako|er ~es- to neto~an).1 Stje~e se dojam da pogre{ni podaci navedeni u Slijede}e 1922. godine Grupa nezavisnih umjetnika samo je knjizi Ljube Babi}a Umjetnost kod Hrvata nisu kasnije pro- jednom izlagala, i to u sklopu V. jugoslavenske izlo‘be u vjeravani.2 Ti podaci preno{eni su iz publikacije u publika- Beogradu, kada je gre{kom izostavljena iz kataloga izlo‘be, ciju, a da rad Grupe nezavisnih umjetnika, koliko nam je a ~lanovi grupe predstavili su se sa svega po jednim do dva 6 poznato, nikada nije cjelovito istra‘en. djela. Kritika nije izdvojeno pisala o njihovim radovima, nego u istoj cjelini s pripadnicima Proljetnog salona, a i Ovim istra‘ivanjem sakupljeni su nepoznati ili zanemareni djela su im bila izlo‘ena u istoj dvorani. podaci o radu Grupe nezavisnih, bez kojih nije mogu}e po- ku{ati ispravno valorizirati rad grupe u kontekstu likovnih Godine 1923. Grupa nezavisnih nije odr‘ala ni jednu izlo‘- zbivanja toga vremena: Grupa nezavisnih umjetnika djelo- bu. Naime, podatak koji se u stru~noj literaturi prenosi iz vala je od 1921. do 1927. godine i u tom razdoblju odr‘ala publikacije u publikaciju da je te godine odr‘ana izlo‘ba trinaest izlo‘bi po manjim mjestima i gradovima Hrvatske i Grupe nezavisnih umjetnika u Muzeju za umjetnost i obrt u Vojvodine, te kao Grupa nezavisnih sudjelovala na V. i VI. Zagrebu nikada nigdje nije potvr|en i sve ukazuje na to da ta jugoslavenskoj izlo‘bi u Beogradu i Novom Sadu.3 Izlo‘be su izlo‘ba Grupe nezavisnih umjetnika nije odr‘ana, a neto~an ostvarile zamjetan komercijalni u~inak (velik broj izlo‘enih podatak o toj izlo‘bi objavljen u knjizi Ljube Babi}a (Um- slika je prodan). Inicijator, a pretpostavljamo i organizator dje- jetnost kod Hrvata) kasnije je samo preno{en u druge publi- lovanja grupe od po~etaka do kraja bio je Ljubo Babi}.4 kacije.7 Dosada nije na|en ni jedan osvrt na tu izlo‘bu u tisku, niti su kod ijednog navodnog sudionika te izlo‘be prona|eni bilo kakvi podaci o toj izlo‘bi.8 Kronologija Grupa nezavisnih nije bila aktivna 1922. i 1923. godine, a ~lanovi grupe izlagali su na izlo‘bama Proljetnog salona Prvu pojavu imena Nezavisna grupa umjetnika nalazimo u (Babi} i Varlaj 1922., 1923.; [ulenti} 1922.) ili radili na sa- kra}oj obavijesti o otvaranju izlo‘be u Zorin-domu u Kar- mostalnim izlo‘bama (Mi{e 1922. u Slavonskom brodu; Stu- lovcu, objavljenu u Obzoru 6. 11. 1921.5 U studenom i pro- din 1922. u Londonu).9 [ulenti} je 1923. na putovanjima po sincu 1921. godine pedesetak radova izlo‘eno je u Karlov- Holandiji i Ju‘noj Americi. Nemamo podataka o tome da li se cu, a potom i na izlo‘bama u Koprivnici, Sisku i Vara‘dinu. mogla zamijetiti eventualna izdvojenost ~lanova Grupe Na prve ~etiri izlo‘be Grupu nezavisnih sa~injavalo je pete- nezavisnih na izlo‘bama Proljetnog salona. 199 F. Dulibi}: Grupa nezavisnih umjetnika (1921. – 1927.) Rad. Inst. povij. umjet. 23/1999. (199–208) Ljubo Babi}, Evica, izlo‘eno na izlo‘bi Grupe nezavisnih 1924. u Splitu, prema reprodukciji u »Hrvatskoj rije~i«, prilogu »Ars Croatica«. Vlasni{tvo nepoznato Ljubo Babi}, Evica, exhibited in 1924 at the Independent Artists Group exhibition in Split Te 1923. godine Vladimir Luna~ek objavio je tekst u »Obzo- ske, uz ostale potvrde uspjeha tih izlo‘bi: od vrlo dobre posje- ru« pod naslovom Iz na{eg umjetni~kog svijeta, u kojem pi{e }enosti do materijalnog efekta: otkupljena su 22 rada.11 o lo{em polo‘aju na{ih umjetnika u dru{tvu i na~inima da se Me|u izlo‘bama Grupe nezavisnih najve}i publicitet dobila taj polo‘aj popravi. Isti~e i da bi »...valjalo polaziti i u ve}e je izlo‘ba odr‘ana u Salonu Gali}, u Splitu 1924. godine. 10 gradove na{e pokrajine...« s putuju}om izlo‘bom. Mo‘da Tada su se Grupi nezavisnih pridru‘ili Vladimir Beci} i Ivan je to trebao biti poticaj za Grupu nezavisnih, koja se vrlo Me{trovi}. Izlo‘ba odr‘ana u Salonu Gali} pobudila je veli- vjerojatno ve} pripremala za niz izlo‘bi {to su 1924. i 1925. ko zanimanje i publike i kritike. »Hrvatska rije~« pratila je godine bile odr‘ane po ve}im i manjim mjestima Hrvatske i izlo‘bu od otvaranja do zatvaranja, iznosila podatke o pos- Vojvodine. je}enosti i prodanim djelima, te objavila zaseban prilog pod U svibnju i lipnju 1924. Grupa nezavisnih odr‘ala je izlo‘be naslovom Ars Croatica posve}en Grupi nezavisnih. Taj pri- u Novom Sadu i Somboru. Na tim izlo‘bama Grupi nezavis- log mo‘emo shvatiti i kao katalog izlo‘be s nekoliko teksto- nih pridru‘ili su se Kljakovi} i Kr{ini}. U Novom Sadu izlo- va o izlo‘bi i izlaga~ima, te s popisom stotinu izlo‘enih dje- ‘ena je 71 slika, 9 Kr{ini}evih reljefa i dvije biste, te 4 Studi- la. nova drvoreza. Babi} je me|u ostalim prisutan s venecijan- Gotovo sav dalmatinski tisak pisao je o izlo‘bi. Kritike u skim motivima i autoportretom, Kljakovi} s temama kao {to tisku izazvale su polemike. Zanimljive su bile (i duhovite) je Pastir i Satir i nimfa, Mi{e s portretima, [ulenti} s kra- reakcije na izlo‘ene Varlajeve krajolike, za koje su neki smat- jolicima iz [panjolske i sjeverne Afrike, a Varlaj s krajolicima rali da je isuvi{e zaokupljen vlastitim likovnim izrazom te iz Hrvatske. »Obzor« je donio sa‘etke nekoliko kritika koje da stoga ne prikazuje dalmatinske motive onakvima kakvi- su se vrlo pohvalno izrazile o radovima umjetnika iz Hrvat- ma ih vide Dalmatinci.12 200 Rad. Inst. povij. umjet. 23/1999. (199–208) F. Dulibi}: Grupa nezavisnih umjetnika (1921. – 1927.) Jerolim Mi{e, Bri{kula, izlo‘eno na izlo‘bi Grupe nezavisnih 1924. u Splitu, prema Vladimir Beci}, Dijete, izlo‘eno na izlo‘bi Grupe ne- reprodukciji u »Hrvatskoj rije~i«, prilogu »Ars Croatica«. Vlasni{tvo nepoznato zavisnih 1924. u Splitu, prema reprodukciji u »Hr- Jerolim Mi{e, Briscola, exhibited in 1924 at the Independent Artists Group exhibition vatskoj rije~i«, prilogu »Ars Croatica«. Vlasni{tvo in Split nepoznato Vladimir Beci}, The Child, exhibited in 1924 at the Independent Artists Group exhibition in Split Tekst pod naslovom Hrvatstvo i umjetnost objavljen u »Hr- mjestima (Stari Be~ej, Senta, Velika Kikinda, Novi Be~ej i vatskoj rije~i« potvr|uje da je izlo‘ba Grupe nezavisnih izaz- Veliki Be~kerek) na poticaj prof. Laze Popovi}a sa zagreba~- vala mnoge diskusije, koje su imale i politi~ku pozadinu. kog sveu~ili{ta. Izlo‘eno je ukupno 83 djela, a najzastuplje- O~ito je da su polemike toliko uzele maha te su na kraju niji bili su Beci} s 22, Varlaj 19 i Mi{e s 18 djela. Bla‘ujski nagnale Grupu nezavisnih da objavi Izjavu nezavisne grupe motivi prevladavali su me|u Beci}evim djelima, sakralni kod u listu »Novo doba« koju su potpisali Mi{e i Studin. Izjavom Kljakovi}a, portreti te splitski i bra~ki motivi u Mi{ea, krajo- su se ogradili od »svih politi~kih programa« te na kraju is- lici s doma}im i inozemnim motivima kod [ulenti}a i motivi taknuli: »... jedini je na{ cilj da nam izlo‘be budu ozbiljne i planine Klek i Dalmacije u Varlaja. Grupa nezavisnih mogla valjane«.13 Beogradska »Demokratija« iznosi podatak da je je biti nezavisna u pogledu likovnog usmjerenja, ali te{ko je to sedma izlo‘ba Grupe nezavisnih, {to potvr|uje njezin kon- bilo izbje}i politi~ka previranja jer je dio tiska za splitske tinuitet djelovanja od 1921. godine,14 a po zatvaranju izlo‘- izlo‘be iznimno isticao hrvatsko opredjeljenje grupe, a u be »Hrvatska rije~« je me|u ostalim iznijela podatke da je vojvodini jugoslavensko. Nije nam poznato koliko je djela s izlo‘bu posjetilo oko 1000 ljudi i da je otkupljeno preko 20 vojvo|anske turneje Grupe nezavisnih prodano. Idu}e, 1926. 15 djela. godine ~lanovi Grupe nezavisnih zajedno s drugim hrvat- Nakon Splita Grupa nezavisnih izlo‘ila je svoja djela u Zo- skim umjetnicima sudjeluju na me|unarodnoj izlo‘bi u Phi- rin domu u Karlovcu.