PAŃ STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś RODOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 LUBIEŃ KUJAWSKI (480) Warszawa 2004 Autorzy: A. Cwinarowicz**, Jerzy Król*, Józef Lis**,, Olimpia Kozłowska** Anna Pasieczna**, Hanna Tomassi-Morawiec** Główny koordynator Mapy geologiczno-gospodarczej Polski: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Redaktor regionalny: Albin Zdanowski** Redaktor tekstu: Piotr Kaszycki** * Przedsiębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu „PROXIMA” S. A. ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław ** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2004 Spis treści I Wstęp (J Król).................................................................................................................... 4 II Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (A. Cwinarowicz)........................................ 4 III Budowa geologiczna (J Król) ............................................................................................ 7 IV Złoża kopalin (A. Cwinarowicz) ........................................................................................ 8 V Górnictwo i przetwórstwo kopalin (A. Cwinarowicz)...................................................... 11 VI Perspektywy i prognozy występowania kopalin (A. Cwinarowicz) ................................ 11 VII Warunki wodne (A. Cwinarowicz) .................................................................................. 13 1. Wody powierzchniowe................................................................................................. 13 2. Wody podziemne.......................................................................................................... 13 VIII Geochemia środowiska.................................................................................................... 15 1. Gleby (J. Lis, A. Pasieczna) ......................................................................................... 15 2. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach (H. Tomassi-Morawiec)............................. 18 IX Składowanie odpadów (O. Kozłowska) ........................................................................... 19 X Warunki podłoża budowlanego (A. Cwinarowicz) .......................................................... 31 XI Ochrona przyrody i krajobrazu (A. Cwinarowicz)........................................................... 32 XII Zabytki kultury (A. Cwinarowicz) ................................................................................... 37 XIII Podsumowanie (J Król) ................................................................................................... 38 XIV Literatura.......................................................................................................................... 39 I Wstęp Przy opracowywaniu arkusza Lubień Kujawski Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) wykorzystano materiały archiwalne arkusza Lubień Kujawski Mapy geolo- giczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 1999 w Przedsiębiorstwie Geologicznym „POLGEOL” w Warszawie, (K. Bujakowska, G. Makowiecki, 1999). Niniej- sze opracowanie powstało zgodnie z instrukcją opracowania i aktualizacji MGGP (Instruk- cja..., 2002). Mapa geośrodowiskowa zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach informacyj- nych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, och- rona powierzchni ziemi (obecnie tematyka geochemii środowiska i składowania odpadów), warunki podłoża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Do opracowania treści mapy zbierano materiały w wydziałach: Kujawsko-Pomorskiego Urzędu Wojewódzkiego - Oddział Zamiejscowy we Włocławku, Wielkopolskiego Urzędu Wojewódzkiego - Oddział Zamiejscowy w Koninie, oraz w Regionalnej Dyrekcji Lasów Pań- stwowych w Łodzi. Wykorzystano też informacje uzyskane w starostwach powiatowych, urzędach gmin i od użytkowników złóż. Zostały one zweryfikowane w czasie wizji terenowej. Dane dotyczące poszczególnych złóż kopalin zestawiono w kartach informacyjnych do bazy danych, ściśle związanej z realizacją Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000. II Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Położenie arkusza Lubień Kujawski wyznaczają współrzędne: 19o00’-19o15’ długości geograficznej wschodniej i 52o20’-52o30’ szerokości geograficznej północnej. Pod względem administracyjnym, charakteryzowany obszar położony jest na terenie województwa kujawsko–pomorskiego (prawie cała gmina Chodecz i Lubień Kujawski oraz fragmenty gmin Choceń, Kowal i Baruchowo); niewielka część na południu arkusza należy do województwa łódzkiego (fragmenty gmin Łanięta, Nowe Ostrowy i Dąbrowice) i województwa wielkopolskiego (część gminy Przedecz). Według podziału fizyczno-geograficznego Polski (Kondracki, 1998) obszar arkusza w większości położony jest w obrębie Pojezierza Kujawskiego, należącego do makroregionu Pojezierze Wielkopolskie. Niewielki fragment (północno-zachodnia część) należy do Kotliny Płockiej, makroregionu Pradoliny Toruńsko-Eberwaldzkiej. Pozostała, południowa część, leży na Wysoczyźnie Kłodawskiej, wchodzącej w skład makroregionu Nizina Południowo- wielkopolska (Fig. 1). 4 Teren objęty granicami arkusza położony jest na wysoczyźnie polodowcowej, należącej w części północnej i środkowej do obszaru zlodowaceń północnopolskich, a w części połu- dniowej do obszaru zlodowaceń środkowopolskich. Najwyżej położone punkty terenu znajdu- ją się w północnej części i osiągają 140 m n.p.m. Ku południowi powierzchnia terenu obniża się do 125-130 m n.p.m., w dolinie Ochni do 115 m n.p.m. Na północny wschód od Unisła- wic, w okolicach Bożej Woli, teren obniża się do 102-105 m n.p.m. Na północny zachód od Unisławic najniższymi punktami są: dno doliny Lubieńki - około 95 m n.p.m. i bagnisko wo- kół Jeziora Borzymowskiego - około 89 m n.p.m. Obszar arkusza położony jest w dorzeczu Wisły, przepływającej poza granicami arkusza w odległości około 23 kilometrów na północ. Teren odwadniany jest w dwóch kierunkach: południowym, przez Ochnię wpadającą do Bzury oraz północno zachodnim, poprzez dwie rynny polodowcowe z jeziorami: Lubieńskim, Kromszewickim i Chodeckim. Z jezior tych wypływają rzeki: Chodeczka i Lubieńka, odpływające do Zgłowiączki, która z kolei uchodzi do Wisły. Obszar arkusza Lubień Kujawski położony jest w środkowej dzielnicy klimatycznej (Kondracki, 1988). Charakteryzuje się najmniejszym w Polsce opadem rocznym (poniżej 500 mm). Pokrywa śnieżna utrzymuje się od 50 do 80 dni, a okres wegetacji trwa od 210 do 220 dni. Teren arkusza leży w cieplejszej (wielkopolskiej) części dzielnicy. Podstawowym zajęciem ludności zamieszkującej omawiany rejon jest produkcja rolna. Większość gruntów użytkowana jest w gospodarstwach indywidualnych. Gleby należą do typu gleb brunatnych i płowych, są urodzajne i średnio urodzajne, reprezentowane przez wszystkie klasy bonitacyjne. Gleby chronione, klasy bonitacyjnej I-IVa (kompleksu pszenne- go, żytniego i pastewnego) występują w rejonie wsi Gagowy, Stępka, Czaple, Kamienna- Rutkowice, między Jarantowicami i Wilkowiczkami oraz w okolicach Brzeszewa i Chodecz- ka. Dwa miasta: Lubień (1,5 tys. mieszkańców) i Chodecz (1,9 tys. mieszkańców) stanowią lokalne ośrodki pełniące funkcję obsługi ludności. W Lubieniu Kujawskim znajduje się: go- rzelnia, masarnia, piekarnia, młyn gospodarczy i betoniarnia, a w Chodczy - rozlewnia wody mineralnej. Teren arkusza przecina droga krajowa nr 1 Gdańsk-Cieszyn oraz droga krajowa numer 269 – Szczerkowo-Izbica Kujawska-Chodecz-Chocoń-Kowal, a także szereg dróg wojewódz- kich. W północno-wschodniej części arkusza przebiegać będzie projektowana autostrada A-1. 5 Fig. 1 Położenie arkusza Lubień Kujawski na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 − granica podprowincji; 2 − granica makroregionu; 3 − granica mezoregionu; 4 – większe jeziora Prowincja: Niż Środkowoeuropejski Podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie Makroregion: Pojezierze Chełmińsko-Dobrzyńskie Mezoregion Pojezierza Chełmińsko-Dobrzyńskiego: 315.14 – Pojezierze Dobrzyńskie Makroregion: Pradolina Toruńsko-Eberwaldzka Mezoregion Pradoliny Toruńsko-Eberwaldzkiej: 315.36 – Kotlina Płocka Makroregion Pojezierze Wielkopolsko-Kujawskie Mezoregiony Pojezierza Wielkopolsko-Kujawskiego: 315.55 – Równina Inowrocławska; 315.57 – Pojezierze Kujaw- skie Podprowincja: Niziny Środkowopolskie Makroregion Nizina Południowowielkopolska Mezoregion Niziny Południowowielkopolskiej: 318.15 – Wysoczyzna Kłodawska Makroregion Nizina Środkowomazowiecka Mezoregion Niziny Środkowomazowieckiej: 318.71 – Równina Kutnowska 6 III Budowa geologiczna Budowę geologiczną obszaru arkusza Lubień Kujawski przedstawiono na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 (Baraniecka, 1988, 1993) - arkusz Lubień Kujawski, wraz z objaśnieniami. Analizowany obszar położony jest na terenie wału kujawskiego i obejmuje część jego osiowej strefy (południowo-zachodnia część arkusza) oraz fragment brzeżnej części wału, z wysadem solnym Lubienia Kujawskiego (środkowe pasmo, o przebiegu z południowego wschodu na północny zachód) i skłon wału, zajmujący północno-wschodnią część arkusza. Najstarszymi rozpoznanymi osadami są utwory permu, reprezentowane przez cechsz- tyńską serię solną wysadu lubieńskiego. Są to głównie sole kamienne, podrzędnie potasowe i potasowo-magnezowe. Utwory jurajskie reprezentowane są przez wapienie i margle jury górnej, łupki ilaste, piaskowce i dolomity jury środkowej oraz piaskowce, dolomity i brekcje jury dolnej. Nad wysadem solnym Lubienia występują