Jaarverslag 2009 Foto J.-D. Burton © KMMA. Verantwoordelijke uitgever: Guido Gryseels, directeur Koninklijk Museum voor Midden-Afrika, Tervuren 2010 www.africamuseum.be ISBN: 978-9-0747-5284-8 Wettelijk depot: 2010/0254/29 2 3 Voorwoord Het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika renovatie steeds tastbaarder in het museum zelf. bouwde in 2009 verder op het positieve elan van Dit jaar werd – na de geologiezaal in 2004 – de de vorige jaren. Het museum ontving zo’n 20 000 archeologiezaal definitief leeggemaakt. Tot aan bezoekers meer dan in 2008 en stond in de kij- de renovatie zullen hier kleine tijdelijke tentoon- ker met zijn mooie en innovatieve tentoonstelling stellingen plaatsvinden. Persona. Rituele maskers en hedendaagse kunst. Het aantal deelnemers aan educatieve en cultu- In 2009 werd met de steun van het Federaal Weten- rele activiteiten steeg met bijna 20%. Ook voor het schapsbeleid voortgewerkt aan een ambitieus wetenschappelijk onderzoek was het een erg pro- digitaliseringproject dat in 2010 uitmondt in een ductief jaar, met een stijging van bijna 50% van virtueel museum dat toegankelijk is via de web- het aantal peer review-publicaties ten opzichte site. Zo heeft het KMMA in 2009 zijn 8800 muziek- van 2007 en 2008. Het stageprogramma voor Afri- instrumenten gedigitaliseerd en werd een groot kaanse wetenschappers en conservatoren kon deel van de collectiefoto’s en de steek kaarten van eveneens op grote belangstelling rekenen. Dit jaar de etnografische objecten gedigitaliseerd. Het werden ook heel wat meer collectie stukken in digitaliseringproject is prioritair, vooral omdat het bruikleen gegeven, en werkte het KMMA mee aan wetenschappelijke informatie toegankelijk maakt bijna 20 tijdelijke tentoonstellingen in het buiten- voor onderzoekers over de hele wereld. land. Belangrijk in de strategie van het KMMA is nieuwe Toch stond 2009 voor een groot deel in het teken samenwerkingsverbanden ontwikkelen met part- van het Congojaar 2010. Er werd volop gewerkt ners in binnen- en buitenland, en activiteiten aan de voorbereidingen voor de wetenschappe- aanmoedigen die leiden tot een grotere synergie lijke expeditie op de Congostroom en de tijdelijke met andere federale wetenschappelijke instellin- tentoonstellingen Indépendance ! en Congostroom. gen. Er zijn hiervan dan ook heel wat voorbeelden 4700 km bruisende natuur en cultuur. Met het oog te vinden in dit jaarverslag 2009. op de Expeditie Congostroom 2010, vertrok er in 2009 al een verkenningsmissie. Het multidiscipli- Ten slotte wil ik al onze partners in binnen- en naire team bestond uit zoölogen, botanisten en buitenland van harte danken, en in het bijzonder zoetwaterbiologen. Met de voorbereidende expe- onze Afrikaanse partners, zowel in Afrika als in de ditie werden enkele praktische aspecten uitge- diaspora. test, maar het zwaartepunt lag toch vooral op de Ik dank ook het Federaal Wetenschapsbeleid, de wetenschappelijke opdracht. Het hoofddoel was Federale Ontwikkelingssamenwerking, Buiten- dus de biodiversiteit langs de stroom documente- landse Zaken, de Nationale Loterij en de Regie der ren en de zoetwaterbiologische, meteorologische Gebouwen voor hun grote duurzame steun. en sedimentaire milieufactoren optekenen. Ik wens u veel leesplezier toe en verheug me op Eén van de grote uitdagingen voor het KMMA was uw komend bezoek aan het Koninklijk Museum ook dit jaar het prestigieuze renovatieproject van voor Midden-Afrika, persoonlijk of virtueel via het museum. Na vele discussies met de bevoegde onze website www.africamuseum.be. overheden, werd in 2009 het schetsontwerp goed- gekeurd. Het onthaalpaviljoen is nu wat kleiner geworden, waardoor er meer bomen in het park Guido GRYSEELS, gespaard kunnen blijven. Langzaamaan wordt de Directeur De tijdelijke tentoonstelling Omo. Herders en design. Foto J.-D. Burton © KMMA M u s e u M l e v e n 6 Museumleven Tijdelijke tentoonstellingen Omo. Herders en design Persona. Rituele maskers en hedendaagse kunst (7 november 2008 - 3 januari 2010) (24 april 2009 - 3 januari 2010) Op 7 november opende de tentoonstelling Omo. Op 24 april opende de nieuwe tijdelijke tentoon- Herders en design haar deuren. De sluitingsdag stelling Persona. Rituele maskers en hedendaagse werd verschoven van 31 augustus 2009 naar 3 kunst officieel haar deuren. 180 maskers waarvan januari 2010. De tentoonstelling handelt over de 120 uit de eigen collectie werden in een schit- herdersvolkeren die in de vallei van de Omo-rivier terende scenografie voorgesteld. Naast topstuk- in het zuidwesten van Ethiopië wonen. Ze spreken ken uit de eigen collectie, werden ook maskers verschillende talen en de meeste migreerden in de geleend uit Belgische privécollecties en 4 partner- loop van de laatste drie eeuwen naar dat gebied. musea van een Europees project: het Musée du In totaal zijn ze met zo’n 110 000 op een opper- quai Branly in Parijs, het museum voor etnografie 2 vlakte van 24 000 km . Het leven in deze Omo- van Stockholm, het Museo Nazionale Preistorico vallei is hard en overleven is een constante bekom- Etnografico ‘Luigi Pigorini’ te Rome en het Musée mernis. Vee staat centraal in de economie en de du Carnaval et du Masque van Binche. denkwereld van deze herders. Het behoud van de Temidden van de rituele maskers werden heden- veestapel bepaalt in grote mate hun manier van daagse werken geplaatst van kunstenaars uit leven en verplicht hen tot een veeleisend semi- Afrika en de Afrikaanse diaspora. Ze gaan de dia- nomadisch bestaan. Toch besteden deze herders loog aan met de maskers en roepen vragen op opvallend veel aandacht aan het design van hun gebruiksvoorwerpen. Daarnaast zijn er de visuele rond identiteit, zelfrespect en het beeld over de codes in de haartooi, versieringen en kledij waar- Andere. uit men de identiteit van het individu en de groep kan afleiden. Vicepremier Didier Reynders was aanwezig op de persconferentie, ’s avonds werd de tentoonstel- Met zijn meer dan 1250 voorwerpen bezit het ling plechtig geopend door minister Sabine Laru- Koninklijk Museum voor Midden-Afrika één van elle, bevoegd voor het Federaal Wetenschapsbe- de belangrijkste en meest gevarieerde collecties leid. Beide ministers waren sterk onder de indruk van de herdersvolkeren in de Omo-vallei. Een deel van het uitzonderlijk wereldpatrimonium dat ervan werd nu voor het eerst getoond. deze instelling beheert. Een 60-tal prachtige foto’s van fotograaf Hans Persona. Rituele maskers en hedendaagse kunst Silvester vulden de verschillende thema’s van de kadert in het Europese READ-ME-project (Réseau tentoonstelling aan. européen des Associations de Diasporas & Musées De foto’s van Hans Silvester voor de Omo-tentoonstelling Minister Reynders bezoekt de creatieve studio voor tonen prachtige lichaamsbeschilderingen. kinderen die bij de tentoonselling Persona hoort. Foto © San-Ho Korrewyn Foto © KMMA Museumleven 7 d’Ethnographie). Dit project heeft als doel een Africa. Snel vooruit is een productie van de vzw dialoog te bevorderen tussen de musea en de Atomium naar een origineel idee van placepubli- verschillende diasporaleden die zich in Europa que, Speculoos en Monsieur et Madame. gevestigd hebben en op wie de collecties in de musea betrekking hebben. KMMA extra muros Sinds jaar en dag geeft het museum collectie- Zaal 19: nieuwe tentoonstellingszaal stukken in bruikleen voor tentoonstellingen. Uit In juli 2009 sloot zaal nr. 19 ‘Prehistorie en Archeo- de collecties van Etnografie, Geschiedenis van logie’ voor het publiek en werd ze definitief leeg- de Koloniale Tijd en Etnomusicologie vertrekken gemaakt. De meeste tentoongestelde voorwer- jaarlijks tussen 100 en 200 stukken naar tijdelijke pen keerden terug naar de verzamelingen van de tentoonstellingen in binnen- of buitenland. afdeling Archeologie. De apenskeletten werden In 2009 was de collectie van Tervuren te zien in 17 opnieuw ondergebracht in de afdeling Vertebra- tijdelijke tentoonstellingen. Daarenboven vertrok- ten en een aantal keerde terug naar het Konink- ken 104 topstukken uit onze collectie muziek- lijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen instrumenten naar het Musical Instruments dat ze ons in bruikleen had gegeven. Het Kisali- Museum in Phoenix (Arizona) voor een langdurige aangraf verhuist vanaf april 2010 naar de tijde- bruikleen tot 2020. lijke tentoonstelling over de Congostroom. Vanaf Een greep uit de tentoonstellingen waar het KMMA dan zullen in deze zaal kleine tijdelijke projecten aan deelnam: plaatsvinden, gratis toegankelijk voor het publiek. Eerste in de rij is Africa. Snel Vooruit. Exotische Mensen, Teylersmuseum, Haarlem 17/01/2009 - 10/05/2009 Africa. Snel Vooruit Recettes des dieux, musée du quai Branly, Parijs Deze tentoonstelling is een gezamenlijk project 03/02/2009 - 10/05/2009 met het Atomium dat gelijktijdig op beide loca- It’s our history, Centennial Hall (Hala Stulecia), ties loopt. De tentoonstelling belicht het moderne Wroclaw (Polen) Afrikaanse continent. Een continent in verande- 01/05/2009 - 05/08/2009 ring, vindingrijk en dynamisch, maar waarover tal- De exotische mens, Dr. Guislain Museum, Gent rijke vooroordelen bestaan. 29/05/2009 - 13/09/2009 In het KMMA komt het thema ‘de stad’ aan bod via verschillende deelthema’s zoals de nieuwe Mar sem Fim. Portugal e o Mundo nos séculos technologieën en telefonie, jeugd en stadscul- XVI & XVII, Museu Nacional de Arte Antiga, Lisboa tuur, informele economie, vernieuwende cul- 09/07/2009 - 1/11/2009 turele bewegingen, … Leven en overleven in een L’art d’être un homme, Musée Dapper, Parijs proefbuis van de moderniteit. 14/10/2009 - 11/07/2010