Komisja Historii Nauki • Monografie • 22 Alicja Rafalska-Łasocha, MARIA SKŁODOWSKA-CURIE i jej kontakty ze środowiskiem krakowskim MARIA SKŁODOWSKA-CURIE i jej kontakty ze środowiskiem krakowskim © Copyright by Alicja Rafalska-Łasocha & Polska Akademia Umiejętności, Kraków 2015 Komisja Historii Nauki • Monografie • 22 Alicja Rafalska-Łasocha, MARIA SKŁODOWSKA-CURIE i jej kontakty ze środowiskiem krakowskim POLSKA AKADEMIA UMIEJĘTNOŚCI Komisja Historii Nauki • Monografi e • 22 KOMITET REDAKCYJNY Prof. dr hab. Jerzy Kreiner (em. prof., Instytut Fizyki Uniwersytetu Pedagogicznego; Kraków) redaktor naczelny Prof. dr hab. Michał Kokowski (Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów PAN; Warszawa – Kraków) zastępca redaktora naczelnego Ostatnio ukazały się: T. 18: Tadeusz Sinko (1877–1966) w służbie nauki i narodu, pod red. Stani- sława Stabryły, Kraków 2013 T. 19: Izabela Krzeptowska-Moszkowicz, Emil Godlewski senior, pionier fi zjo- logii roślin, Kraków 2013 T. 20: Wincenty Pol (1807–1872) w służbie nauki i narodu, pod red. Krystyny Grodzińskiej i Adama Kotarby, Kraków 2010 T. 21: Stefan Witold Alexandrowicz, Stanisław Zaręczny (1848–1909) geolog – wybitny znawca Ziemi Krakowskiej, Kraków 2014 © Copyright by Alicja Rafalska-Łasocha & Polska Akademia Umiejętności, Kraków 2015 Komisja Historii Nauki • Monografie • 22 Alicja Rafalska-Łasocha, MARIA SKŁODOWSKA-CURIE i jej kontakty ze środowiskiem krakowskim Alicja Rafalska-Łasocha MARIA SKŁODOWSKA-CURIE i jej kontakty ze środowiskiem krakowskim Kraków 2015 © Copyright by Alicja Rafalska-Łasocha & Polska Akademia Umiejętności, Kraków 2015 Komisja Historii Nauki • Monografie • 22 Alicja Rafalska-Łasocha, MARIA SKŁODOWSKA-CURIE i jej kontakty ze środowiskiem krakowskim Na okładce Portret Marii Skłodowskiej-Curie. Za: P. Chrząstowski, Maria Skłodowska -Curie, jej rodzina i promieniowanie, referat wygłoszony 12 maja 2012 r. w ramach Uniwersytetu Otwartego AGH Recenzenci Prof. dr hab. Jan S. Jaworski Dr hab. Krzysztof Maślanka, prof. PAN Prof. dr hab. Jerzy Kreiner Redakcja Piotr Łozowski Redaktor wydawniczy Edyta Podolska-Frej Skład i łamanie Agata Gruszczyńska/Pracownia Register ISBN 978-83-7676-222-7 © Copyright by Alicja Rafalska-Łasocha & Polska Akademia Umiejętności, Kraków 2015 Dystrybucja PAU, ul. Sławkowska 17, 31-016 Kraków e-mail: [email protected] www.pau.krakow.pl © Copyright by Alicja Rafalska-Łasocha & Polska Akademia Umiejętności, Kraków 2015 Komisja Historii Nauki • Monografie • 22 Alicja Rafalska-Łasocha, MARIA SKŁODOWSKA-CURIE i jej kontakty ze środowiskiem krakowskim Moim wspaniałym RODZICOM © Copyright by Alicja Rafalska-Łasocha & Polska Akademia Umiejętności, Kraków 2015 Komisja Historii Nauki • Monografie • 22 Alicja Rafalska-Łasocha, MARIA SKŁODOWSKA-CURIE i jej kontakty ze środowiskiem krakowskim © Copyright by Alicja Rafalska-Łasocha & Polska Akademia Umiejętności, Kraków 2015 Komisja Historii Nauki • Monografie • 22 Alicja Rafalska-Łasocha, MARIA SKŁODOWSKA-CURIE i jej kontakty ze środowiskiem krakowskim SPIS TREŚCI Wstęp 1. Geneza publikacji . 11 2. Opis i klasyfi kacja wykorzystywanych tekstów źródłowych . 15 Maria Skłodowska -Curie – szkic biografi czny . 17 Rozdział 1 Krakowskie środowisko naukowe na przełomie XIX i XX wieku 1.1. Zarys historii Katedr Chemii i Fizyki w XIX wieku . 37 1.2. Skroplenie tlenu, azotu i tlenku węgla – największe osiągnięcie naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego w XIX wieku . 39 1.3. Profesorowie i badania w Zakładach Chemii UJ na przełomie XIX i XX wieku . 43 1.4. Profesorowie i badania w Zakładzie Fizyki UJ na przełomie XIX i XX wieku . 45 1.5. Pierwsze eksperymenty z wykorzystaniem promieni X w Krakowie – początki polskiej radiologii . 48 1.6. Akademia Umiejętności w Krakowie – krótki rys historyczny . 53 1.7. Znaczenie i pozycja uczonych krakowskich na arenie międzynarodowej na przełomie XIX i XX wieku . 56 Rozdział 2 Próba uzyskania przez Marię Skłodowską posady w Krakowie 2.1. Problem kształcenia i pracy kobiet pod koniec XIX wieku . 63 2.2. Pierwsze studentki na Uniwersytecie Jagiellońskim . 64 2.3. Sprawa mobilności uczonych w czasach zaborów i sytuacja uniwersytetów na ziemiach polskich pod koniec XIX wieku . 70 © Copyright by Alicja Rafalska-Łasocha & Polska Akademia Umiejętności, Kraków 2015 Komisja Historii Nauki • Monografie • 22 Alicja Rafalska-Łasocha, MARIA SKŁODOWSKA-CURIE i jej kontakty ze środowiskiem krakowskim 8 Spis treści 2.4. Dotychczasowy stan wiedzy na temat próby uzyskania przez Marię Skłodowską posady w Krakowie . 74 2.5. Próba rekonstrukcji wydarzeń – Kraków, 1894 rok . 77 2.6. Wnioski podsumowujące sprawę uzyskania przez Marię Skłodowską posady w Katedrze Fizyki Uniwersytetu Jagiellońskiego . 82 Rozdział 3 IX Zjazd Lekarzy i Przyrodników Polskich w Krakowie w 1900 roku 3.1. Geneza zjazdów lekarzy i przyrodników polskich . 87 3.2. Sekcja Chemiczna IX Zjazdu Lekarzy i Przyrodników Polskich . 88 3.3. Korespondencja Marii Skłodowskiej -Curie z Tadeuszem Estreicherem 89 3.4. Omówienie treści referatu Marii Skłodowskiej -Curie O nowych ciałach promieniotwórczych . 93 Rozdział 4 Korespondencja Marii Skłodowskiej -Curie ze środowiskiem krakowskim 4.1. Korespondencja z profesorem Karolem Olszewskim . 104 4.2. Korespondencja z profesorem Walerym Jaworskim . 109 4.3. Wybór uczonej na członka czynnego zagranicznego Akademii Umiejętności w Krakowie. Korespondencja z Akademią Umiejętności 111 4.4. Sprawa Mirosława Kernbauma . 117 4.5. Korespondencja z profesorem Marianem Smoluchowskim . 118 4.6. Profesor August Witkowski – epilog . 120 4.7. Instytut Curieterapii i korespondencja ze środowiskiem medycznym Krakowa po I wojnie światowej . 124 4.8. Korespondencja Marii Skłodowskiej -Curie z akademickim środowiskiem Krakowa w ramach pracy w Międzynarodowej Komisji Współpracy Intelektualnej Ligi Narodów . 134 4.9. Staże naukowe w laboratorium Curie i korespondencja z Mieczysławem Jeżewskim . 139 4.10. Korespondencja z okazji 25-lecia odkrycia radu . 144 Rozdział 5 Sprawa nadania doktoratów honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego Marii Skłodowskiej -Curie © Copyright by Alicja Rafalska-Łasocha & Polska Akademia Umiejętności, Kraków 2015 Komisja Historii Nauki • Monografie • 22 Alicja Rafalska-Łasocha, MARIA SKŁODOWSKA-CURIE i jej kontakty ze środowiskiem krakowskim Spis treści 9 Rozdział 6 Korespondencja dotycząca spraw różnych 6.1. Zaproszenia na zjazdy i inne uroczystości . 153 6.2. Korespondencja z Akademią Górniczą w Krakowie . 154 6.3. Autogram uczonej w monografi i dziejów Polski w okresie pierwszego dziesięciolecia niepodległości . 156 Rozdział 7 Recepcja idei naukowych Marii Skłodowskiej -Curie w Krakowie 7.1. Nauka o promieniotwórczości w zakładach chemicznych i fi zycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego w pierwszej połowie XX wieku . 159 7.2. Zastosowania preparatów promieniotwórczych do celów terapeutycznych . 167 7.3. Problematyka badań jądrowych w Krakowie po II wojnie światowej . 170 Zakończenie . 173 Bibliografi a . 177 Prace zbiorowe . 185 Artykuły i inne opracowania . 187 Spis ilustracji . 195 Indeks nazwisk . 201 Summary . 209 © Copyright by Alicja Rafalska-Łasocha & Polska Akademia Umiejętności, Kraków 2015 Komisja Historii Nauki • Monografie • 22 Alicja Rafalska-Łasocha, MARIA SKŁODOWSKA-CURIE i jej kontakty ze środowiskiem krakowskim Niech każdy z nas, jak jedwabnik, tka swój kokon i nie żąda wyjaśnień, po co i na co. Jeżeli robota nasza będzie dobra, to powiemy sobie, żeśmy się nie gorzej od jedwabników zachowali. Reszta zaś nie od nas zależy. Maria Skłodowska-Curie, 6 stycznia 1913 © Copyright by Alicja Rafalska-Łasocha & Polska Akademia Umiejętności, Kraków 2015 Komisja Historii Nauki • Monografie • 22 Alicja Rafalska-Łasocha, MARIA SKŁODOWSKA-CURIE i jej kontakty ze środowiskiem krakowskim WSTĘP 1. Geneza publikacji W 1891 roku Maria Skłodowska jako pierwsza kobieta w historii zdała egzaminy wstępne na Wydział Nauk Ścisłych Sorbony. Jako jedyna kobieta dwukrotnie otrzymała Nagrodę Nobla i była pierwszą kobietą profesorem Sorbony oraz pierwszą kobietą, której pozwolono wygłosić wykład w mu- rach tej uczelni. W rankingu, który zorganizował w 2009 roku magazyn „New Scie ntist”, uznana została za najwybitniejszą i najbardziej inspirującą kobietę uczoną wszech czasów. Przez wiele lat zapraszano ją na konferencje solvayowskie – spotkania wybitnych umysłów świ a ta. Działała w Między- narodowej Komisji Współpracy Intelektualnej przy Lidze Narodów i do- konała wiele dla lepszej organizacji międzynarodowej wspólnoty uczonych1. W publikacjach poświęconych życiu i pracy Marii Skłodowskiej -Curie wymienia się i opisuje jej wielkie zasługi dla rozwoju nauki, pracę naukową we Francji i działalność na rzecz organ i zacji współpracy naukowej na are- nie międzynarodowej. W świadomości społecznej Maria Skłodowska -Curie istnieje głównie jako odkrywczyni polonu i radu, zagranicą postrzegana jest jako francuska uczona; często zapomina się o jej polskim pochodzeniu. Niewiele jest publikacji, przede wszystkim tych przeznaczonych dla szersze- go grona czytel ników, w których pokazane są kontakty Marii Skłodowskiej- -Curie ze środowiskiem polskim, a szczególnie z polskim środowiskiem naukowym. Wyjątek stanowią informacje dotyczące kontaktów uczonej z jej rodzinnym miastem Warszawą, powstaniem Instytutu Radowego, a wcześniej Pracowni Radiologicznej. 1 R. Guillaumont, J. Kroh, S. Penczek, J.-P. Vairon, Celebrating One Hundred Years, „Chemistry International”, January–February 2011, s. 2–3. © Copyright by Alicja Rafalska-Łasocha & Polska Akademia Umiejętności, Kraków 2015 Komisja Historii Nauki • Monografie