KWARTALNIK OŚRODKA BADAN PRASOZNAWCZYCH PRASOZNAWCZE (ROCZNIK XXXI JAKO KONTYNUACJA PRASY WSPÓŁCZESNEJ I DAWNEJ Z LAT 1958—1959) NR 2(116) R. XXIX KRAKÓW 1988 NR INDEKSU 38364 PL ISSN 0555-0025 RADA REDAKCYJNA Franciszek Adamski (Kraków), Kazimierz Kąkol (Warszawa), Ta­ deusz Kupis (Warszawa), Władysław Loranc (Warszawa), Henryk Markiewicz (Kraków), Julian Maślanka (Kraków), Józef Mądry (Katowice), Bogdan Michalski (Warszawa), Jerzy Myśliński (War­ szawa), Kazimierz Romaniuk (Warszawa), Alina Tepli-Kobielska (Warszawa), Marian Tyrowicz (Kraków) KOLEGIUM REDAKCYJNE Zbigniew Bajka, Jerzy Bralczyk, Paweł Dubiel, Sylwester Dziki, Tomasz Goban-Klas, Jan Kalkowski, Józef Kozak, Edmund Król, Bogusław Sławomir Kunda, Zofia Lewartowska, Teresa Lisicka, Jerzy Mikułowski Pomorski, Walery Pisarek, Henryk Siwek ZESPÓŁ REDAKCYJNY Paweł Dubiel (redaktor naczelny), Józef Kozak (sekretarz redakcji), Maria Russ (dział artykułów), Dorota Terakowska (dział recenzji), Danuta Harnik (korekta) WSPÓŁPRACOWNICY ZAGRANICZNI Prof. Aleksander F. B i e r e ż n o j — Leningradskij Gosudaratwiennyj Uni- wiersitiet im, A. Zdaniowa, Fakultiet Żurnalistyki ; prof. Roger Clausse — Université Libre de Bruxelles; dr Shelton A. Gunaratne — Mass Com- munications Department, Moorhead State University (Minnesota); prof. James D. Halloran — University of Leicester, Centre of Mass Communication Research ; doc. Władimir W. K i e 1 n i k — Uralskij Gosudarstwiennyj Uni- wiersitiet im. M. Gorkogo, Fakultiet Zurnalistiki, Swlerdłowsk; prof. William H. Melody — Programme on Information and Communication Tech­ nologies, London ; prof. Jewgienij P. Prochorow — Moskowskij Gosudar­ stwiennyj Uniwiersitiet im. Łomonosowa, Fakultiet Zurnalistiki ; prof. Karl- -Heinz Röhr — Karl-Marx-Universität, Sektion Journalistik, Leipzig; doc. Karl Erik Rosengren — Lunds Universitet, Sociologiska Institutionen ; prof. Herbert I. Schiller — University of California, La Jolla; dr Benno Signitzer — Universität Salzburg, Institut für Publizistik und Kommuni­ kationswissenschaft; prof. Stefan B. Stanczew — Sofijski Uniwersitet Kli- ment Ochridski, Fakultiet Zurnalistiki ; prof, dr Tapio V a r i s — Rector of the University for Peace, Escazü (Kostaryka) PROJEKT OKŁADKI: Zygmunt Strychalski © Zeszyty Prasoznawcze, Kraków 1988 ADRES REDAKCJI: 31-150 Kraków, Rynek Kleparski 4, 1 piętro, tel. 22-20-12. Wydawca: Krakowskie Wydawnictwo Prasowe RSW „Prasa-Książka-Ruch", ul. Wiślna 2. Nakład 830 egz. Ark. wyd. 17,5. Ark. druk. 12. Papier offsetowy 70X100, B-l kl. III 80 g z Fa­ bryki Papieru we Włocławku. Numer został zamknięty i oddany do składu w stycz­ niu 1988. Podpisano do druku i druk ukończono w maju 1988. Zam. 35/88. M-8 NUMER INDEKSU: 38364. PL ISSN 0555-0025 Cena 350,— zł. Pismo rozprowadzane jest wyłącznie w prenumerj•-•!»• Prasowe Zakłady Graficzne w Krakowie, al. Pokoju 3 SPIS RZECZY 30 LAT CZASOPISM OBP Sylwester Dziki: Z dziejów polskiego czasopiśmiennictwa prasoznaw- czego ROZPRAWY I ARTYKUŁY Izabela Dobosz, Andrzej K o p f f: Ingerencja w tekst autora a jego prawo do integralności utworu Jewgienij A. Korniłow: Metodologia badań dziennikarstwa jako dy­ scyplina naukowa Zbigniew Oniszczuk: Pojęcie funkcji w badaniach nad społecznym oddziaływaniem prasy Jerzy Mikułowski Pomorski: Polska prasa lokalna o awarii w Czarnobylu MATERIAŁY Ustawa z dnia 5 grudnia 1987 r. o zmianie ustawy o kontroli publikacji i widowisk PROBLEMY DZIENNIKARSTWA Tadeusz Kurek: Specjalizacje dziennikarskie w telewizji . Język sprasowany (V) (Jerzy Bralczyk) PRASA NA ŚWIECIE Francisco Gutierrez Sanin: Kolumbijskie media. Krótka historia rozwoju Jacek Dyrlaga: Prasa, radio i telewizja w Albanii RECENZJE, OMÓWIENIA, NOTY Olga Zwolińska: Język XIX-wiecznych wiadomości prasowych (Ali­ cja Zagrodnikowa) s. 103; Henryk Korotyński: Trzy czwarte prawdy (Zofia Lewartowska) s. 105; Prasa regionalna w 40-leciu Pol­ ski Ludowej (pod red. Mieczysława Adamczyka) (Sylwester Dzi­ ki) s. 107; Stanisław Kuśnierski: Świadomość społeczna, opinia publiczna, propaganda (Jacek Dyrlaga) s. 110. Noty o nowościach wydawniczych W CZASOPISMACH Zeszyty Szkoleniowe, z. 5—6 {Barbara Nowak) s. 113; Rocznik Polonijny, t. 3—4, 1982—1983 (Sylwester Dziki) s. 114; Medien und Zeit, rocznik 1987 (Paweł Dubiel) s. 115, Polemika wokół analizy prasy i badań opi­ nii (Czesław Biel) s. 116. Artykuły z czasopism 119 PRASA POLSKI LUDOWEJ. Kalendarium 1956, listopad (oprać. Sylwe­ ster Dziki) 125 INFORMACJE Z KRAJU I ZE ŚWIATA Kronika prasy polskiej (1 października — 31 grudnia 1987) (oprać. Syl­ wester Dziki) 134 Kajecik Prasoznawczy (red. Sylwester Dziki) 139 Korespondenci zagraniczni prasy polskiej (stan na 1 stycznia 1988) . 142 Informacje 144 Резюме 155 Summary .162 Z raptularza prasoznawcy: 30, 118, 124, 133, 154 (wybrał Czesław Biel) Do numeru dołączona jest Kronika Ośrodka Badań Prasoznawczych za rok 1987 (wkładka) ERRATA DO NRU 1/1988: na s. 1 okładki powinno być: NR 1 (115) R. XXIX; na s. 35 wiersze 5—4 od dołu powinny brzmieć: Pozostałe zaś sześć (5—10) — zmienność powierzchni (itd.). Przepraszamy — redakcja. 3 0... LAT CZASOPISM OBP Kraków 1988 R. XXIX nr 2(116) SYLWESTER DZIKI Z DZIEJÓW POLSKIEGO CZASOPIŚMIENNICTWA PRASOZNAWCZEGO Przypominanie i utrwalanie własnej tradycji to przywilej, lecz także powin­ ność jubileuszy. W kwietniu 1958 ukazał się pierwszy numer stałego periody­ ku OBP — Prasy Współczesnej i Dawnej, bezpośredniego protoplasty Zeszy­ tów Prasoznawczych. Sylwester Dziki jest stałym autorem obu czasopism od pierwszej chwili. W nasze 30-lecie szkicuje rodowód polskiego czasopiśmien­ nictwa poświęconego wiedzy o dziennikarstwie. Warto sobie uświadomić, jak daleko sięgają korzenie, jak wiele było inicjatyw niezrealizowanych. Także nasz kwartalnik „rodził się w bólach", co poświadczył jego pierwszy i wieloletni redaktor Jan Kalkowski (ZP 1981 nr 3). Nie mogło być inaczej, skoro powstał na fali „odwilży" i Października 1956, renesansu badań społe- czno-empirycznych, które poprzednio nie cieszyły się uznaniem władzy. To przypomnienie jakże trudnych początków jest zarazem dla redakcji /.obowią­ zaniem — na dziś i jutro. istoria polskiego czasopiśmiennictwa prasoznawczego — w wą­ H skim tego słowa znaczeniu1 jest ściśle związana z najwcześniej­ szymi próbami instytucjonalizacji badań nad prasą. Z całą pewno­ ścią idea ta rozstrząsana była wśród uczestników — działającego w obrębie seminarium Szymona Askenazego na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie — Kółka Dziennikarzy Stefana Górskiego na początku naszego stulecia. Że idee te były żywe i nurtowały zarówno środowisko dziennikar­ skie (głównie) i świat nauki, świadczą dyskusje na II Zjeździe Lite­ ratów i Dziennikarzy Polskich we Lwowie w 1894 r., a szczególnie 1 Pojęciem tym określamy zarówno ukazujące się periodycznie wydawnictwa i tzw. wydawnictwa ciągłe (zbiorowe) wydawane przez instytucje naukowe (lub mające takie ambicje), związki dziennikarzy i wydawców prasowych. Uściślenie to jest niezbędne, gdyż Stanisław T. Jarkowski — podejmujący po raz pierwszy w polskim piśmiennictwie (Prasa prasy. Warszawa 1932, s. 63. Biblioteka Prasowa Polska, nr 8) rozważania o początkach czasopiś­ miennictwa poświęconego prasie łączy je m. in. z czasopismami bibliograficz­ nymi (zawierały mniej lub bardziej ścisłe informacje o ruchu prasowo-wy- dawniczym), pismami przedruków prasowych itp. w 1911 r. na krajowym zjeździe dziennikarzy w Krakowie, z okazji 250 rocznicy ukazania się Merkuriusza Polskiego. Na zjeździe tym Stanisław Teofil Jarkowski (1882—1947) wystę­ puje z projektem czasopisma, które mogłoby wychodzić raz na miesiąc lub raz na kwartał, wresz­ cie choćby tylko trzy, dwa, a nawet raz do roku. Program treści tego czasopisma zawodowego prasy polskiej przewidywał — oprócz szczegółowego działu bibliograficznego jej literatury: 1. większe artykuły, omawiające różne zagadnienia ważne dla całego zawo­ du dziennikarskiego, 2. większe lub mniejsze studia i rozprawy, dotyczące dziejów prasy polskiej, 3. kronikę bieżącą ruchu wy- dawniczo-prasowego, np. z wiadomościami o powstawaniu lub zanikaniu wydawnictw, zawiadomienia o zmianach w składach redakcji itp. różne informacje oraz komunikaty, obwieszczenia lub ogłoszenia instytucji i stowarzyszeń dziennikarskich, rozporzą­ dzenia władz dotyczące prasy itd., 4. kronikę zagranicznej prasy i różne inne działy oraz rubryki specjalne. Niewątpliwie całość treści takiego czasopisma dawałaby możliwie dokładny obraz pra­ sy polskiej w chwili bieżącej oraz częściowe odbicie jej obrazów z dni minionych, czynią zeń organ, który można byłoby nazwać ARCHIWUM PRASY POLSKIEJ «. Wyraźnie sprecyzowany projekt nie doczekał się realizacji z po­ wodu trudności natury organizacyjno-finansowej. Przygotowaną do tego wydawnictwa obszerniejszą publikację „Literatura dotycząca prasy polskiej. Notatki krytyczno-bibliograficzne" opublikował S. T. Jarkowski na łamach Przeglądu Narodowego i jednocześnie wydał — jako odbitkę w 250 egz.— nakładem własnym (Warszawa 19*11, s. 100). Bardziej prężne okazało się Stowarzyszenie Gazet Polskich w Ame­ ryce, które dzięki życzliwości Kuriera Polskiego (Milwaukee 1888— 1934), a zwłaszcza staraniom założyciela pisma Michała Kruszki (1860—1918) i redaktora Jana Józefa Chrzanowskiego, wydawało w latach 1907—1911 polsko-angielski miesięcznik PRASA POL­ SKA — POLISH PRESS. W tym piśmie — trudno dostępnym w krajowych zbiorach bibliotecznych — upatrywać by trzeba pry­ mitywów polskiego czasopiśmiennictwa prasoznawczego. Pisma za­ początkowanego nie przez instytucję naukową, lecz stowarzyszenie wydawców i dziennikarzy. Mimo to w porównaniu z innymi krajami