III. ULUSLARARASI AVRASYA ÇALIŞMALARI SEMPOZYUMU “AVRASYA’DA BİLİM VE TEKNOLOJİ ÖNCÜLERİ” –PROF. DR. FUAT SEZGİN’İN ANISINA– 3rd INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON EURASIAN STUDIES “PIONEERS OF SCIENCE AND TECHNOLOGY IN THE EURASIA” –IN MEMORY OF PROF. DR. FUAT SEZGIN– İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ FARABİ AVRASYA ÇALIŞMALARI UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ Yayına Hazırlayanlar ve Editörler Dr. Oraz SAPAŞEV Dr. Turgay GÖKGÖZ i Demavend Yayınları Elektronik yayınlar serisi: 12 İstanbul, Ağustos 2020 Yayın yönetmeni: Neval Güzelyüz Editörler: Dr. Oraz Sapashev-Dr. Turgay Gökgöz Eserin türü: Edebiyat, araştırma © Bu eserin bütün hakları Demavend Yayınları’na aittir. 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Yasası’nın hükümlerine göre eserin tamamı ya da bir bölümünün, izinsiz olarak elektronik, mekanik, fotokopi veya herhangi bir kayıt sistemi ile yayınlanması, çoğaltılması ya da depolanması yasaktır. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayıncı Sertifika No: 27406 ISBN: 978-625-7087-06-3 Demavend Yayınları Başak Mah. Yeşil Vadi Cad. Metrokent, A1 Blok, D. 87 Başakşehir-İSTANBUL Kütüphane Bilgi Kartı : 0090 212 500 36 07 (Cataloging-in-Publication Data) [email protected] 1. Edebiyat 2. Avrasya çalışmaları http://www.demavend.com.tr ii SUNUŞ III. Uluslararası Avrasya Çalışmaları adını taşıyan sempozyumumuz, “AVRASYA’DA BİLİM VE TEKNOLOJİ ÖNCÜLERİ” temalı olup aynı zamanda dünyaca ünlü Türk akademisyen Prof. Dr. Fuat Sezgin’in anısına gerçekleştirilmiştir. İlgili sempozyum kitabımız, sempozyumda sunulan bildirilerin tam halini ve Türkolog Altai Amanzholov’un anısına istinaden, “II. AMANZHOLOV'UN OKUMALARI” ve “ORTAÇAĞDAKİ ORTA ASYA TARİHİ” konulu yuvarlak masa sunumlarını içermektedir. III. International Eurasian Studies symposium has the theme of “Pioneers of Science and Technology in Eurasia” and it was held in memory of the world famous Turkish academician Professor Fuat Sezgin. The related symposium book is based on the full version of the papers presented at the symposium and It also includes round table presentations about the theme of the READINGS OF AMANZHOLOV ”and“ MIDDLE ASIAN HISTORY OF MIDDLE AGE and it was held the memory of the Turkologist Altai Amanzholov. SEMPOZYUM KONUSU “Avrasya’da Bilim ve Teknoloji Öncüleri” Sempozyumun ana konusu Avrasya Bölgesinde Bilim ve Teknoloji öncüleri ile ilgili çalışmalarıdır. Sempozyumun bu genel başlık altındaki alt başlıkları ise şöyle sıralanabilir: Sosyal, fen ve teknoloji alanları başta olmak üzere Bilim ve Teknoloji öncülerinin hayat hikâyeleri Avrasya bölgesinde Türkiyat ve Şarkiyat alanlarında öncü ilim insanları ve yeni araştırmalar İşlevleri ve amaçlarına götüren stratejilere göre bilim ve teknolojiöncüleri Ünlü bilim ve teknoloji insanlarının bilim dünyasına etkileri Bilim ve Teknoloji öncülerinin siyaset adamları ile ilişkileri Orta Doğu, Orta Asya ve Balkanlarda bilim ve teknoloji faaliyetleri Bilim ve Teknolojinin yanlış kullanımına yönelik çözüm önerileri. iii iv İÇİNDEKİLER PROF. DR. FUAT SEZGİN’İN GAS ADLI ESERİNDE ARAP EDEBİYATININ ÖNEMLİ KONULARI VE KAYNAKLARINA DAİR GÖRÜŞLERİ Derya ADALAR SUBAŞI ............................................................................. 1 OKUL EN İYİ EĞİTİM GELİŞTİRME KAMU FONU "EN İYİ" Aliya B. MADIEVA ..................................................................................... 12 URDU DİLİNİN İLK ROMAN YAZARI NAZEER AHMED’İN ESERLERİNDE HİNT MÜSLÜMANLARININ SOSYAL VE DİNİ DURUMU Mohammad RASHİD ................................................................................... 19 TÜRKLERİN DÜNYA DÜZENİ ANLAYIŞI ÜZERİNDE KAZAKLARIN ETNOKÜLTÜREL DEĞERLENDİRMELERİ O.S.SAPAŞEV ............................................................................................. 31 KAZAK ŞAİRİ MEŞHUR JÜSİP KÖPEYULI’NIN “CAMİNİN İNLEYİŞİ” ESERİNDEKİ İNTÂK SANATI Moldir İLGİSHEVA ..................................................................................... 45 CHINGISSIDLER KABİLESİNDEN GELEN ABUL HAYIR TORUNLARININ RUSYA İMPARATORLUĞUNA HİZMETLERİ Gulbanu B. IZBASSAROVA ....................................................................... 53 FONOSEMANTİK DOMINANT - METİNDİZİ YAPI BİLEŞENİ Gulnat T. ABIKENOVA .............................................................................. 58 Asem L. KAKIMZHANOVA ...................................................................... 58 UYGULAMALI DİLBİLİMDE KAZAK DİLİ'NİN BİR KURULUŞUNU YARATMAK İÇİN YÖNTEM VE İLKELER Gülmira B. MADIYEVA ............................................................................. 82 Saule BEKTEMIROVA ............................................................................... 82 KAZAKİSTAN’DAKİ TÜRK ONİMLERİNİN ARAŞTIRILMASI Gülmira B. MADIYEVA ............................................................................. 92 Saule K. IMANBERDIYEVA ...................................................................... 92 A.T ALIAKBAROVA ................................................................................. 92 ŞÂHRUH DÖNEMİ TARİH YAZIMINDA ÖNEMLİ BİR ŞAHSİYET: HÂFIZ I-EBRÛ Gulzoda MAKHMUDJONOVA ................................................................ 108 v SSCB'NİN BASKICI POLİTİKASI OLARAK KAZAKİSTAN’A HALKLARIN ZORUNLU YERLEŞİMİ (1937-1945) Manara KALYBEKOVA ........................................................................... 119 YUNUS EMRE’NİN ŞİİR VE FELSEFİ GÖRÜŞLERİ: MODERN ALGI YÜZLERİ N Aliya T. NIGMETOVA ........................................................................ 132 Aliya B. KUSHERBAYEVA ..................................................................... 132 HİNT ALT KITASINDAKİ İLK ÜNİVERSİTE VE İNGİLİZLERİN MİSYONERLİK FAALİYETLERİ Hatice GÖRGÜN ........................................................................................ 144 SANAT EDEBİYATINDA ETNOKÜLTÜREL BİLGİNİN ÇEVİRİ ÖZELLİKLERİ L.B TELGARAEVA .................................................................................. 155 KUMLARIN NEM KAPASİTESİNİ GELİŞTİRMEK İÇİN ŞİŞME HİDROJELLERİN KULLANILMASININ DENEYİMİ Alim ASAMATDINOV ............................................................................. 164 BAĞIMSIZ KAZAKİSTAN'DAKİ TÜRK İNSANLARININ ŞİİRİNDEKİ ULUSAL BİRLİK KONUSU Shynaray D.BURKITBAYEVA ................................................................. 172 ORTA YÜZYILLARDA TÜRK-MOĞOL KABILELERININ TARIHÇESI VE ŞECERESI (FARSÇA KAYNAKLARINA GÖRE) Botagoz TOLIMBETOVA ......................................................................... 180 KAZAK TÜRKÇESİ VE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEKİ ORTAK AKRABALIK TERİMLERİ ÜZERİNE Furkan YUCAK.......................................................................................... 195 KIZILORDA BÖLGESİNİN PHILLIPS TESTİ ÜST DÜZEYLERİNDE OKUL KAYGISININ TEŞHİSİ Bolatbek ZHAKSYMOV ........................................................................... 203 Sh. BAKHTIYAROVA .............................................................................. 203 U. KAPYSHEVA ....................................................................................... 203 İSLAM TARİHİ KAYNAKLARINDA TÜRKLERLE İLGİLİ HADİSLERİN ÖNEMİ: “MU‘CAM EL-BULDAN” ÖRNEĞI Zibagul ILYASSOVA ................................................................................ 218 Manara KALYBEKOVA ........................................................................... 218 vi KAZAK GELENEKLERİ: NE UNUTULMALI VE NELER CANLIDIR? Akmaral S. SYRGAKBAEVA ................................................................... 228 XIII-XV. YÜZYILLARDA DOĞU DESHTI-KIPCHAK'IN SOSYO- POLITIK VE KÜLTÜREL GELENEKLERI VE DÖNÜŞÜMÜ Mendigul S. NOGAIBAEVA ..................................................................... 237 S. AMANZHOLOV'UN KAZAK HALK ETNOGENEZİ ARAŞTIRMASI İLE İLGİLİ İŞLEMLERİ Aliya A. OSKEMBAY ............................................................................... 246 Bakytzhan B. KELGEMBAEVA ............................................................... 246 TARİHSEL DESTANLARIN VARYASYON MESELESİ Gaukhar K. РАХИМБАЕВА ..................................................................... 252 KAZAKİSTAN’DA KIZ ÖĞRENCİLERİN BEDEN EĞİTİMİ DOKTRİNİ Galiya B. MADİYEVA .............................................................................. 260 AKIL EL-FARABİ FELSEFESİNİN MERKEZİ KAVRAMI Akmaral S.SIRGAKBAYEVA .................................................................. 270 KAZAK OZANLARININ ŞİİRLERİNDEKİ (XVIII-XVIII Y,) BAZI DİNİ VE FELSEFİ FİKİRLERİN KAHRAMANLIK RUHUNUN ÖN KOŞUL OLARAK KABUL EDİLMESİ NurDaulet SHAYMARDAN ...................................................................... 275 SÖZ VARLIĞI AÇISINDAN KAZAK TÜRKÇESI İLE ANADOLU AĞIZLARINDA YAŞAYAN ORTAK SÖZCÜKLER Ayabek BAYNİYAZOV ............................................................................ 288 GÜRCÜ BİLİM İNSANI ELİZBAR CAVELİDZE'NİN TÜRKOLOJİ'YE KATKILARI Gülnara GOCA MEMMEDLİ .................................................................... 305 Sureddin MEMMEDLİ .............................................................................. 305 ARDAHAN’IN BAĞDAŞEN KÖYÜ’NDE ERKEK ÇOCUKLARIN OYNADIĞI OYUNLAR Mirza POLAT ............................................................................................. 320 EDEBİYAT BİLİMİ BAĞLAMINDA SULTAN MURAT POVESTİNİN İNCELENMESİ İlker MÜLAYİM ........................................................................................ 336 URDU GAZETECİLİĞİNDE ÖNCÜ KADINLAR VE KADINLARA YÖNELİK YAYIN YAPAN İLK GAZETE VE DERGİLER Arzu ÇİFTSÜREN ..................................................................................... 352 vii NASÎRUDDÎN ET-TÛSÎ’NİN