I NOWE Tom 5 Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego Katowice 2007 Wieki stare i nowe Tom 5 PRACE NAUKOWE UNIWERSYTETU ŚLĄSKIEGO W KATOWICACH NR 2483 NOW/E Tom 5 pod redakcją Idziego Panica i Marii W. Wanatowicz Katowice 2007 Redaktor serii: Historia Sylwester Fertacz Recenzenci Tomasz Falęcki Joanna Rostropowicz Treść Słowo wstępne (Idzi Panic, Maria Wanda Wanatowicz)..................................... 7 Norbert Rogosz: Charakter przemian politycznych w Republice Rzymskiej w latach 60-59 przed narodzeniem Chrystusa........................................... 9 Przemysław Dyrlaga: Nero redivivus? A propos wystąpień Pseudo-Neronów i kwestii zagrożenia partyjskiego w czasach Flawiuszów................................. 39 Agata A. Kluczek: Ferarum diversarum manu sua occidit. Znaczenie motywu polowania w wyobrażeniach monet cesarskich (II-III wiek n.e.).... 58 Idzi Panic: Duces opolienses domini in Ratibor. Jeszcze w sprawie tytulatury księcia Przemysława raciborskiego oraz czasu powstania księstw racibor­ skiego i cieszyńskiego...........................................................................................82 Dariusz Rolnik: Obraz Anglii i Anglików w czasach stanisławowskich 1764— 1795 w polskiej literaturze pamiętnikarskiej...................................................... 95 Jacek Kaniewski: Udział artylerii w ceremoniach i uroczystościach dawnej Rzeczypospolitej........................................................................................... 110 Zuzanna Karwot: Z badań nad dziejami dekanatu wodzisławskiego w czasach habsburskich. Od końca XVI wieku do I połowy XVIII wieku . 149 Petr Popelka: Hospodárská krize a rakousko-uherskć źeleznićni spolećnosti ve svétle burzovních vysledkü z let 1870-1885 .......................................... 164 Miłosz Skrzypek: Organizacja i podstawy prawne funkcjonowania polskiego szkolnictwa na Śląsku Cieszyńskim w latach 1920-1922.......................... 187 ß Treść Anna Glimos-Nadgórska: Niemieckie dziedzictwo kulturowe a elementy prawa niemieckiego obowiązujące w szkolnictwie powszechnym międzywojen­ nego województwa śląskiego.............................................................................. 204 Roman Stelmach: Zawartość dawnego inwentarza dokumentów księstw i ma­ jątków górnośląskich w zasobie byłego Archiwum Państwowego (Staats Archiv) we Wrocławiu (Rep. 6)......................................................................... 216 Słowo wstępne Oddając do rąk Czytelnika kolejny, piąty tom wielotomowego wydawnictwa Instytutu Historii Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach zatytułowany Wieki stare i nowe, prezentujemy jego treść, zwracając uwagę na wartości poznawcze teks­ tów. Całość składa się z 11 artykułów, które tradycyjnie pogrupowane zostały we­ dług układu chronologicznego: starożytność, średniowiecze, czasy nowożytne i XX wiek. Czasom starożytnego Rzymu i jego kontaktom z sąsiadami poświęcone są trzy teksty. Pierwszy, autorstwa Norberta Rogosza, analizuje charakter przemian politycznych w Republice Rzymskiej w latach 60-59 p.n.e., tj. w czasie rządów tzw. I triumwiratu. Wówczas to twórcy porozumienia (Cezar, Pompejusz i Krassus) odsunęli od władzy swych przeciwników politycznych, wprowadzając w państwie wiele zmian. Autor rozważa, czy i w jakim stopniu ich działania miały cechy charaktery­ styczne dla przewrotów i zamachów. Kolejny artykuł, Przemysława Dyriagi, przed­ stawia mało dotychczas zbadane aspekty stosunków rzymsko-partyjskich w cza­ sach Flawiuszy. Autor stara się odpowiedzieć na pytanie, czy obawy mieszkań­ ców imperium rzymskiego odczuwających zagrożenie ze strony imperium Party w tym czasie były uzasadnione. W tym celu analizuje potencjał militarny Party (po śmierci Wolgeza I, za rządów Arsacydów) i jej pozycję w ówczesnym świecie. Do­ chodzi do wniosku, że groźby Partów były tylko elementem gry politycznej, rodza­ jem nacisku dyplomatycznego. Trzecia pozycja w tej grupie artykułów to tekst Agaty A. Kluczek, która omawia znaczenie motywu polowania zamieszczanego na mo­ netach cesarskich w II-III wieku n.e. Wizerunek polującego konno cesarza w ów­ czesnym mennictwie należał do motywu ideologii imperialnej, kreującej obraz władcy walecznego i zwycięskiego, łączonego z tematem legendy monetarnej virtus Au- gusti (bogini Virtus towarzyszyła łowom). O okresie średniowiecza traktuje tylko jeden artykuł, napisany przez Idziego Pa­ nica. Podejmuje on kontrowersyjny wciąż problem tytulatury księcia Przemysława raciborskiego oraz czasu powstania oddzielnych księstw: raciborskiego i cieszyń­ skiego (w końcu XIII wieku). Jak wiemy, wyłoniły się one z wielkiego księstwa opol­ skiego, trwa jednak sporo dokładny czas i okoliczności tego podziału. 8 Słowo wstępne Bardziej bogato, bo w 4 tekstach, reprezentowane są wieki nowożytne. Ten blok otwiera artykuł Dariusza Rolnika, który prezentuje obraz Anglii i Anglików kre­ owany przez polską literaturę pamiętnikarską czasów stanisławowskich (1764- 1795). Nasuwa ona wniosek, że zainteresowanie stosunkami w Anglii było począt­ kowo małe, wzrosło dopiero w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XVIII wieku, kiedy to polskie elity szukały w Europie wzorców dla reform w państwie pol­ skim, idących w kierunku ograniczenia anarchii. Przedrozbiorową Rzecząpospoli- tą zajmuje się także Jacek Kaniewski. Jego tekst omawia wykorzystywanie w Pol­ sce w wiekach XVI-XVIII w trakcie ceremonii świeckich (państwowych i prywat­ nych) oraz kościelnych artylerii. Zwyczaj ten był bardzo rozpowszechniony, służył uświetnianiu uroczystości. Dwa kolejne teksty dotyczą monarchii Habsburgów. Zu­ zanna Karwot przedstawia wyniki swych badań nad dziejami dekanatu wodzisław­ skiego od końca XVI do pierwszej połowy XVIII wieku. Pokazuje proces wyodręb­ niania się dekanatu wodzisławskiego z dekanatu żorskiego. Ten pierwszy bowiem, położony na pograniczu etnicznym polsko-czesko-niemieckim, spełniał nie tylko funkcje religijne. Z kolei Petr Popelka analizuje wpływ kryzysu gospodarczego lat 1870-1885 w monarchii austro-węgierskiej na funkcjonowanie spółek kolejowych, opierając się na notowaniach giełdowych. Autor przytacza przyczyny i przebieg kryzy­ su oraz rolę państwowego i prywatnego sektora kolejowego w omawianym okresie. Wieku XX dotyczą dwa teksty. Oba poruszają temat szkolnictwa na obsza­ rze polskiego Śląska wiatach II Rzeczypospolitej. Miłosz Skrzypek omawia organi­ zację i podstawy prawne funkcjonowania polskiego szkolnictwa na Śląsku Cieszyń­ skim wiatach 1920-1922. W tym czasie ten teren należał już do Polski, ale nie był jeszcze częścią województwa śląskiego, utworzonego dopiero w połowie 1922 roku. Postępowała wówczas szybko unifikacja Śląska Cieszyńskiego z II Rzeczą- pospolitą. Miało to wielorakie konsekwencje dla późniejszego procesu zrastania się obu części województwa oraz integracji polskiego Śląska z pozostałym ob­ szarem Polski. Z kolei Anna Glimos-Nadgórska zajmuje się częścią górnośląską województwa śląskiego wiatach 1922-1939, pokazując jaki wpływ na utrzymywa­ nie się niemieckiego dziedzictwa kulturowego na tym terenie miała konwencja ge­ newska (1922-1937), która w zakresie szkolnictwa pozostawiała wiele przedwojen­ nych ustaw niemieckich. Tom zamyka tekst autorstwa Romana Stelmacha, prezentującego zawartość dawnego inwentarza dokumentów księstw i majątków górnośląskich, znajdujące­ go się w zasobach byłego Archiwum Państwowego (Staats Archiv) we Wrocławiu. Ma on duże znaczenie dla badaczy dziejów Śląska, wskazuje na różnorodny ma­ teriał źródłowy, często dotychczas niewykorzystywany. Inwentarz obejmuje źródła, które powstały w wiekach XIV-XVIII. Idzi Panic Maria Wanda Wanatowicz Norbert Rogosz Charakter przemian politycznych w Republice Rzymskiej w latach 60-59 przed narodzeniem Chrystusa Antagonizmy polityczne między dominującymi w senacie i rządzącymi Rzymem optymatami a Gn. Pompejuszem i związanymi z M. Licyniuszem Krassusem ekwitami doprowadziły w 61 i w pierwszej połowie 60 roku do wyraźnego zaostrzenia sytua­ cji w Republice1. Dalszemu zaognieniu uległa ona w okresie wyborów konsularnych w tym roku, gdy doszło do konfliktu między G. Juliuszem Cezarem a M. Porcju- szem Katonem, M. Kalpumiuszem Bibulusem i wspierającymi ich nobilami2. Poczy­ nania optymatów, mające na celu podważenie planów Cezara, podobnie jak poprzednio zamysłów Pompejusza czy zamiarów ekwitów i Krassusa, doprowadziły ostatecznie do powstania tzw. I triumwiratu, czyli sojuszu Cezara, Pompejusza i Krassusa, a tak­ że do skonsolidowania się wokół triumwirów rozbitej i skłóconej dotąd opozycji oraz 1 Cic., Ad Att. I, 13, 4; 14, 1; 16, 12-13; 17, 8-10; 18, 3; 6-7; 19, 4; 6; II, 1, 6-8; Veli. Pat. II, 40, 5; Plut., Pomp. 46, 3-4; Cat. Min. 31, 1-2; Flor. II, 13, 8-9; App., B.C. II, 9, 31-32; Cass. Dio XXXVII, 49-50; A.M. Ward: Marcus Crassus and the Late Roman Republic. Columbia- London 1977, s. 194—196, 210-212; J. Leach: Pompey the Great. London 1978, s. 114-121; R. Fehr 1 e: Cato Uticensis. Darmstadt 1983, s. 104-115; E. Badian: Publicans and Sinners. Ithaca-London 1983, s. 100 i n., 111-112, 115-116; J. Bleicken: Cicero und die Ritter. In: „Abhandlungen der Akademie der Wissenschaften in Göttingen”, Phil.-hist. Kl., dr. Folge. Nr. 213. Göttingen 1995, s. 18-19, 64-65, 75-76, 108. 2 Suet., Iul. 18; 19, 1; Plut., Caes. 13, 1; Crass. 14, 1-2; Pomp. 47, 2-3; Cat. Min. 31, 2-4; App., B.C. II, 8, 28-30; Cass. Dio XXXVII, 54, 1-3. Por. też: Cic., Ad Att. I, 17, 11; A. Neu­ en d о r f f: Die römischen Konsulwahlen von 78-49 v. Chr. Breslau 1913, s. 42-45; J. Linder- ski: Rzymskie zgromadzenie wyborcze od Sulli do Cezara. Wroclaw-Warszawa-Kraków