DALEN VAN MICHEL Ondergrond Een muskusos uit de Oude IJssel “Kom even mee kijken, maar nog niet meteen roepen wat het is, het moet nog Dit laat ik tweede keer een beetje spannend blijven”. mij geen zeggen natuurlijk. Als deVos dan moet het wel John ergens enthousiast over is, iets bijzonders zijn. De kamer heeft aantal botten zich. De botten niet gast op Johns een bij zijn die inmiddels 99 is in de der van hemzelf, maar van zijn vader, en ze loop tijd verzameld heeft in het gebied van de Oude IJssel en het ZwarteWater. Onder de vondsten bevindt zich een vrijwel compleet dijbeen van een wolharige mam- moet. Maar dat is niet waar John zo enthousiast van is. Nee, het is het op het eerste gezicht onooglijke brok bot dat op tafel ligt. Het is het neurocranium van een muskusos. we wel tiendui- huid. Dit is een verwijzing naar de maal terecht, aangezien de muskusos zenden vondsten van lange haren onder aan zijn kop en nek, geen muskusklieren heeft en dus Zowel Wel heeft Waarmammoeten inmiddels die een baard vormen. het man- geen muskusgeur afgeeft. in verschillende hebben rond de die ver- netje als het vrouwtje hoorns, hij geurklieren ogen een in Nederland kom hoewel die het stuk het zamelingen hebben, van mannetje een zoetige geur afgeven en spreidt je de muskusos, hoewel toch ook een groter en zwaarder zijn. De mannetjes- mannetje in de paartijd urine over zijn de slechts hoorns hoornbases die vacht, waardoor tijdgenoot van mammoet, vormen grote een indringende geur zelden tegen. En zeker mooie schedel- vrijwel het gehele voorhoofd omvatten. ontstaat. Lang werd gedacht dat de stukken zijn dungezaaid. Dit blijkt ook muskusos nauw verwant is aan de Chi- toren in weer als we met het stuk de van Muskusossen leven de zomer nese takin, maar genetisch onderzoek te heeft de Naturalis ingaanom het vergelijken. in kleine groepen van vijf tot vijftien uitgewezen dat uiterlijke gelij- voordat de muskus- dieren. Deze harems Het duurt even we bestaan voor- kenissen tussen deze dieren berusten op dieren os botten gevonden hebben. Slechts namelijk uit vrouwtjes enjonge convergente evolutie (Groves & White, tussen rekkenvol met met dominante stier. Stieren die een paar doosjes, een 1997). bisons de bovenste zelf hebben, zwerven en oerossen. Op er geen grote dit worden sub- plank staat de doos met de schedels. afstandenop zoek naar een harem. Op moment twee " Hoewel Soms vormen deze dieren soorten de “barren hij nog aardig wat weegt en aparte onderscheiden, hem met moeite de diealleen uit stieren bestaan. muskusos we maar van plank groepen ground” (Ovibos moschatus wit- afkrijgen bevat de doos slechts drie In de winter komen de kleine groepen moschatus) en de Groenlandseof is de muskusos in stukken. Waarom bij elkaar tot grote groepen van tot wel gezicht muskusos (Ovibos moschatus onze collecties zo schaars? Dat heeft 75 dieren. Hoewel dit best veel lijkt, is wardi). De Groenlandse variant is iets alles te maken met de leefwijze en de het natuurlijk niets vergeleken met de kleiner, maar het onderscheid tussen de die uit wel subsoorten natuurlijke historie van dit dier. enorme kuddes rendieren, twee is vooral gebaseerd op honderden of zelfs duizenden indivi- locatie. duen kunnen bestaan. Of wat te denken de Amerikaanse vlakten, tot aan de HET DIER MET DE van horizon bezaaid met bizons? EEN ECHTE KOUDE BAARDACHTIGE HUID SOORT De muskusos is, in tegenstelling De muskusos is een gedrongen, lang- tot wat zijn naam doet vermoeden, schou- Er is harig hoefdiermet een lichte geen os. Hij behoort tot de familievan onderzoek gedaan naar de mate derbuit en een korte staart. In de taal de geitachtigen en heeft daarbinnen waarin jonge muskusossen warmte AUTEUR wordt van de eskimo's hij Umingmak zijn eigen genus. Ook het "muskus" kunnen vasthouden (Munn et al., Natasja den Ouden genoemd, het dier met de baardachtige in de naam muskusos is niet hele- 2009). Hieruit bleek dat de kleine 18 ONDERGROND A voorzijde, B achterzijde, C zijkant rechts, D zijkant links, E bovenzijde, D onderzijde Foto: Eelco Kruidenier (NCB Naturalis) Verzameling: Dhr. L. van den Bos (04-04-1911, te Almelo) Locatie: Etten, Oude IJsselstreek, Gelderland Vondstjaar: 1971 Beschrijving: De vondst van de heer van den Bos bestaat uit het neurocranium, oftwel de hersenschedel van een muskus- os ( Ovibos moschatus), Van de hoornpitten is alleen het deel dat direct aan de schedeldelen vergroeid is bewaard ge- net bleven. De uitstekende delen van de hoornpitten zijn afgebroken. Aan de voorzijde is de schedel boven de oogkassen afgebroken. Aan de vergroeiing van de hoornpitten is af te leiden dat de schedel afkomstig is van een volgroeid mannetje, van tenminste 5 jaar oud. CRANIUM MEI2OIO in de hooglandenvan China in het Laat als in Noord Amerika.Soergelia is TAXONOMIE Mioceen en toen het niet een De Vroeg Plioceen, echter langdurig genus. klimaat in dit gebiedsubtropisch tot reden voor zijn snelle uitsterving heeft Animalia (Dieren) tropisch was. mogelijk te maken met de concur- Haeckel 1874 rentie met andere, verder ontwikkelde Ongeveer 3,5 miljoenjaar geleden, ovibovines,Praeovibos en Ovibos. Chordata (Chordadieren) wanneerhet klimaat inmiddels een stuk Bovendien wasSoergelia aangepast Balfour 1880 is zich afgekoeld en een steppegebied aankoele gras- en parklandschappen, onder de concurrentie uitstrekt over het gebiedten noorden waardoor hij met Vertebrata (Gewervelden) van de Himalaya, trekken de voorou- andere groteherbivoren te lijden had. Lamarck 1801 ders van de muskusos noordwaarts rich-ting Siberië en de rest van noorde- Een markante verschijning in het zich de nieuwe Pleistoceen van Noord Amerika was Mammalia (Zoogdieren) lijk Azië, waarze aan Linnaeus 1758 habitat Aan het einde Boötheriumde aanpassen. van gehelmdemuskusos, leden hoorns van deze soort het Plioceen vinden we dan van bombifrons. De noordoost Artiodactyia (Evenhoevigen) het genus Boöpsis in China. zijn over het osfrontale en het os Dit link elkaar Owen 1848 genus zou wel eens de kunnen parietale aan gegroeid, waardoor de latere muskusosvormen. dier helm zijn naar het lijkt ofhet een op heeft. Bovidae (Holhoomigen) Boöpsis zelf verspreidde zich echter Aanvankelijk was deze soort als twee verdween Gray 1821 niet veel verder dan China en aparteBoötheriumsoorten beschreven, in het Vroeg Pleistoceen weer uit het bombifrons enSymbos cavifrons. De Deze Caprinae (Geitachtigen) fossiele bestand. vroege vor- twee soorten kwamen vaak tegelijk- in Gill 1872 men, die ook wel stam-muskusossen ertijd voor vindplaatsen en na een ONDERGROND genoemd worden, zijn alle gekenmerkt grondige vergelijking tussen de twee Ovibos die de het dat dit (Muskusossen) door hoorns hoog op kop staan, is men er nu overeens niet Blainville 1816 zoals dat ook bij de schapen van nu twee verschillende soorten zijn, maar het geval is. De ware laaggehoornde het mannetje en vrouwtje van één en Ovibos moschatus muskusossen ontwikkelden zich later. dezelfde soort. Boötherium bombi- (Zimmerman 1780) frons vertoont dus, net als de moderne Gedurende het Pleistoceen trekken muskusos, een sterk sexueel dimor- de hooggehoorndemuskusossen over fisme. kalveren niet meer van de kou te lijden de Bering landbrug richting Noord hadden dan de grote volwassen dieren. Amerika. De laaggehoorndenvolgen Het ecologische equivalent van In totaalwordt twee tot zes procent van iets later en overlappen soms in tijd met Boötherium in Eurazië was Praeovibos, de die de dieren door de De dagelijkse energie hooggehoornden. eerste laagge- oftewel de reuzenmuskusos. Dit genus hun voer binnenkrijgen verloren aan de hoornden in Amerika zijn de 'struik- heeft wel de oversteek gemaakt naar het het noordamerikaanse kou, zelfs als de temperatuurtot onder ossen', van genus Euceratherium. continent,maar de -50°C daalt. De dat Dit al 2 Alaska reden muskusos- genus komt ongeveer miljoen verspreidde zich niet verder dan had het noorden de Yukon. In sen weinig last van de kou hebben, is jaar geledenvoor en het uiterlijk en van europa uit de kluiten vinden hem slechts omdat ze een zeer dichte vacht hebben van een flink gewassen we sporadisch, die bestaat uit een laag zachte onderwol schaap. Ze verspreidden zich over en de meeste vondsten zijn afkomstig met daarboveneen laag groflang haar het continent en hun resten worden uit één enkele vindplaats, Arago in die wel 70 cm lang kan worden. Deze gevonden in Californië, Oklahoma en het zuiden van Frankrijk. Uit Siberie Het vacht, qiviut genoemd, laat ook vrijwel Mexico. genus houdt het erg lang zijn echter meer vondsten bekend, vocht waardoor het geen door, sneeuw en vol en sterft uiteindelijk pas aan voornamelijk uit de vlakte rondom Resten de rivier. De Praeovi- regen niet tot op de huid van het dier begin van het Holoceen uit. van Kolyma naam Daarnaast in New bos doet vermoeden dat dit de door kunnen dringen. heeft Euceratheriumzijn Mexico genus de muskusos het bloed in is of dit vermogen weg gevonden associatie met menselijke voorouder van Ovibos, maar te leiden van de extremiteiten, waar- artefacten, daterend tussen 11.500 en ook echt zo is valt te bezien, aangezien door het minder snel afkoelt. 7900 jaar geleden. beide genera in een aantal plaatsen tezamen voorkomen. Soergelia is een dat positie w genus qua van de hoorns het midden houdt tussen Tenslotte komen we dan EVOLUTIEVAN DE bij Ovibos, levende hooggehoorndenen laaggehoornden. het genus waartoe de nu nog MUSKUSOS We vinden dit zowel in Eurazië muskusos behoort. Rond genus een miljoen De stamboomvan de muskusossen is geen gemakkelijke. Vanaf het Mioceen is de lijn te volgen, maar het fossiele bestand is lang niet compleet en de plaatsing van de aftakkingen niet altijd N.DEN OUDEN Peter Lent heeft eenduidig. (1999) ge- probeerd orde in de chaos te scheppen de en onderstaande geschiedenis van is dan ook muskusossen grotendeels op de informatiein zijn boek gebaseerd. De eerste vertegenwoordigers van de komen groep van de muskusossen we zo'n 10 miljoen jaar geleden tegen in het Mioceen van centraal Azië.