UNIWERSYTET SZCZECI ŃSKI WYDZIAŁ ZARZ ĄDZANIA I EKONOMIKI USŁUG PUNKT WYKŁADOWY W ŚWINOUJ ŚCIU MICHAŁ FALIGOWSKI Perspektywy rozwoju gospodarczego wysp Uznam i Wolin Praca magisterska napisana pod kierunkiem Prof. dr hab. J. Perenca w katedrze Marketingu Usług Szczecin – Świnouj ście, stycze ń 2002 Oświadczam, że przedkładan ą prac ę magistersk ą napisałem samodzielnie. Oznacza to, że przy pisaniu pracy poza niezb ędnymi konsultacjami nie korzystałem z pomocy innych osób, a w szczególno ści nie zlecałem opracowania rozprawy lub jej cz ęś ci innym osobom, ani te ż nie odpisywałem tej rozprawy lub jej cz ęś ci od innych osób. Jednocze śnie przyjmuj ę do wiadomo ści, że gdyby powy ższe oświadczenie okazało si ę nieprawdziwe, decyzja o wydaniu mi dyplomu zostanie cofni ęta. Michał Faligowski 2 SPIS TRE ŚCI WST ĘP 4 1 POTENCJAŁ ORAZ OCENA POZIOMU ROZWOJU WYSP UZNAM I WOLIN. 6 1.1 GEOGRAFIA , GEOLOGIA I HISTORIA REGIONU . 6 1.2 POTENCJAŁ GOSPODARCZY WYSP UZNAM I WOLIN . 22 1.3 SZCZEGÓLNE PREDYSPOZYCJE UJ ŚCIA ODRY DO ROZWIJANIA PRZEMYSŁU TURYSTYCZNEGO . 35 2 MO ŻLIWO ŚCI DALSZEGO ROZWOJU SPOŁECZNO – GOSPODARCZEGO. 45 2.1 PERSPEKTYWY ZMIAN W GOSPODARCE REGIONU . 45 2.2 TURYSTYKA . 62 2.3 EKOLOGIA 77 3 WPŁYW PRZYST ĄPIENIA POLSKI DO UNII EUROPEJSKIEJ NA SYTUACJ Ę GOSPODARCZ Ą WYSP UZNAM I WOLIN. 92 3.1 WSPÓŁPRACA TRANSGRANICZNA W REGIONIE WYSP UZNAM I WOLIN . 92 3.2 INTEGRACJA W RAMACH REGIONU UZNAM – WOLIN : STAN OBECNY , ZAGRO ŻENIA I SZANSE . 107 WNIOSKI 119 BIBLIOGRAFIA 122 3 WST ĘP U progu trzeciego tysi ąclecia region wysp Uznam – Wolin znalazł si ę w bardzo ciekawej sytuacji gospodarczo – politycznej. Jest to, bowiem jedyny wyspiarski rejon Europy, podzielony pomi ędzy dwa narody, na którym nie tocz ą si ę żadne konflikty zbrojne. Ten transgraniczny region, nale żą cy po cz ęś ci do Niemiec – członka Unii Europejskiej oraz Polski – pa ństwa pretenduj ącego do bycia od 2005 roku członkiem tej że organizacji – stan ął przed niebywał ą szans ą stania si ę jednym z najwa żniejszych gospodarczo miejsc Europy. Współcze śnie coraz powszechniejszym staje si ę twierdzenie o zast ępowaniu Europy Pa ństw Europ ą Regionów. Dzi ęki sile ró żnorodno ści obu narodów zamieszkuj ących region Uznam – Wolin, ich kultur i do świadcze ń region ten ma du żą szans ę na dynamiczny rozwój. Jednym z wa żniejszych argumentów za, jest niezwykle korzystna renta geograficzna. Dzi ęki niej region wysp mo że zmieni ć swój status za ścianka Europy. Le żą c na skrzy żowaniu osi północ – południe, pomi ędzy rozbudowującymi si ę aglomeracjami Berlina i tworz ącym si ę dwumiastem Kopenhaga – Malmö, a tak że osi wschód – zachód, pomi ędzy trójmiastem i aglomeracj ą wielkiej szansy Królewcem z jednej strony oraz Hamburgiem z drugiej region Uznam – Wolin sta ć si ę mo że pomostem jednocz ącym Europ ę. To stało si ę mo żliwe jednak dopiero teraz, w obliczu jednoczenia się Europy. W przeszło ści obszar ten był teatrem licznych wojen. Ścierały si ę tu wpływy polskie, niemieckie, du ńskie, szwedzkie, francuskie i rosyjskie. Krwawe boje toczyli tu Prusacy ze Szwedami, a przez bez mała 200 lat postrach siali wikingowie. 4 Po kolejnym, krótkim okresie stabilizacji i rozwoju na przełomie XIX i XX wieku region został zdewastowany działaniami II wojny światowej i podzielony sztuczn ą granic ą mi ędzy Polskę i Niemcy, przecinaj ącą naturalne szlaki komunikacyjne, odcinaj ącą stolic ę regionu Świnouj ście od jej zaplecza i licznych urz ądze ń warunkuj ących istnienie miasta. Region wysp znalazł si ę w 1945 w militarnej strefie przygranicznej, opanowanej cz ęś ciowo przez JAR, co przez wiele lat uniemo żliwiało jego zrównowa żony i wielowarstwowy rozwój. Musiało min ąć 45 lat, musiały zaj ść wielkie zmiany na politycznej mapie Europy, aby stan ął na powrót przed szans ą rozwoju. Celem niniejszej pracy było dogł ębne, wielow ątkowe przedstawienie obecnej sytuacji gospodarczej oraz wskazanie mo żliwych scenariuszy rozwoju sytuacji. Autor starał si ę tak że udowodni ć tez ę o bezwzgl ędnej konieczno ści rozwijania wła śnie tutaj sektora usług – turystyki i „czystych” ekologicznie dziedzin przemysłu. Praca zbudowana jest z 3 cz ęś ci. Pierwszy rozdział to przedstawienie geograficznej budowy regionu i jego przeszło ści, istniej ący potencjał gospodarczy oraz szczególn ą rol ę, jak ą ju ż w tej chwili odgrywa w regionie turystyka. W dalszej cz ęś ci autor starał si ę przedstawi ć mo żliwe tory, którymi pod ąż y gospodarka regionu. Ostatnie fragmenty po świ ęcone s ą zbli żaj ącej si ę integracji Polski z Uni ą Europejsk ą oraz mo żliwym wpływom tego ż wydarzenia. Autor posiada 15 letnie do świadczenie pracy w bran ży turystycznej. Od roku 1991 zwi ązany jest regionem Uznam – Wolin. Od roku 1993 posiada licencj ę przewodnika turystycznego i nale ży do mi ędzyzdrojskiego Koła Przewodników PTTK „Na Wyspach”. 5 1 POTENCJAŁ ORAZ OCENA POZIOMU ROZWOJU WYSP UZNAM I WOLIN. 1.1 Geografia, geologia i historia regionu. 1.1.1 Poło żenie geograficzne, budowa geologiczna, klimat. Wyspy Uznam i Wolin to wyspy przybrze żne, poło żone na Morzu Bałtyckim, pomi ędzy Zalewem Szczeci ńskim a Zatok ą Pomorsk ą. Wyspa Wolin (o powierzchni 265 km²) oddzielona jest na zachodzie od Uznamia (powierzchnia 450 km²) cie śnin ą Świny, a od stałego l ądu na wschodzie cie śnin ą Dziwny. Uznam na zachodzie od stałego l ądu oddziela cie śnina Piany. Wyspa Wolin wraz z Wysp ą Karsibór oraz archipelagiem około 40 wysepek wstecznej delty Świny i cz ęś ci ą Wyspy Uznam nale żą do Polski. Do Niemiec nale ży natomiast około 90% Wyspy Uznam oraz wyspy Ruden i Greifswalder Oie. Pod wzgl ędem fizyczno – geograficznym (Kondracki, 1994) obszar wysp Uznam i Wolin jest jednostk ą nazywan ą mezoregionem (jednostk ą nadrz ędn ą – makroregionem jest Pobrze że Południowobałtyckie). Wyró żniamy tutaj w zasadzie 3 typy rze źby terenu. S ą to: • obszar młodej przybrze żnej akumulacji morskiej i eolicznej (tzw. „brama Świny”), • wysoki wał morenowy ko ńcz ący si ę nad morzem falezą (Grzywacz – 115 m n.p.m. jest kulminacj ą na wyspie Wolin, a Góra Chełmska niem. Golm – 60 m n.p.m. na wyspie Uznam), • zgrupowania jezior. 6 Geologicznie obszar wysp jest stosunkowo młody. W rze źbie badanego obszaru czytelne s ą dwie jednostki geologiczno – geomorfologiczne: tj. wysoczyzna plejstoce ńska Wysp Wolin i Uznam oraz holoce ńska Brama Świny. Wysoczyzn ę obu wysp buduj ą osady piaszczyste plateau kemowego o zró żnicowanej rze źbie oraz piaski i żwiry wodnolodowcowe oraz gliny zwałowe zlodowace ń północnopolskich, środkowopolskich i południowopolskich. Osady plejstocenu zawieraj ą porwaki wieku kredowego; były one przedmiotem eksploatacji. Za najstarsze osady plejstoce ńskie w Bramie Świny uznano piaski ró żnoziarniste z mułkami pod ścielaj ące glin ę zwałow ą zlodowacenia południowopolskiego. L ądolód zlodowacenia południowopolskiego osadził równie ż gliny zwałowe, które zachowały si ę w formie osadów wypełniaj ących obni żenie podło ża lub ich rezydua. Kry kredowe wyst ępuj ące w Wapnicy, Wicku i Trzci ągowie na wyspie Wolin do 1925 r. eksploatowane były jako surowce do wyrobu cementu. S ą to wapienie margliste, margle i margle ilaste, obecnie w znacznym stopniu wyeksploatowane. Na ukształtowanie obecnej rze źby terenu zasadniczy wpływ miało zlodowacenie północnopolskie. L ądolód z tego okresu osadził w obni żeniach gliny zwałowe moreny dennej, a na wysoczy źnie szereg form pochodzenia szczelinowego tworz ących plateau kemowe. Gliny zwałowe moreny dennej wyst ępuj ą w postaci płatów i soczew mi ąż szo ści około 10 m, s ą silnie piaszczyste z du żą ilo ści ą otoczaków. Piaski wodnolodowcowe ze żwirem plateau kemowego wyst ępuj ą w licznych odsłoni ęciach s ą dobrze widoczne w klifie morskim oraz w Wapnicy. Na pocz ątku holocenu rozpocz ęły si ę procesy torfotwórcze i eoliczne. Torfy takie znane s ą z dna Zalewu Szczeci ńskiego, jak i z obszaru dzisiejszego l ądu, np: torfowisko Świdne Bagno w Świnouj ściu. Stopniowe wycofywanie si ę morza po transgresji litorynowej ku północy powodowało rozwój mierzei z ci ągami wydm pokrywaj ących obecnie znaczn ą cz ęść obni żenia Świny. Zmiana linii brzegowej od strony morza otwartego 7 spowodowała intensywne niszczenie klifu morskiego. Brzeg ten cofn ął si ę zapewne o kilka kilometrów i cofa si ę nadal, średnio 1 metr na rok. Jednocze śnie zaznacza si ę przyrost l ądu w strefie delty wstecznej w obni żeniu Świny. Osady czwartorz ędu pod ścielone s ą osadami mezozoicznymi, wyst ępuj ącymi na zmiennej wysoko ści w stosunku do poziomu morza od 70,0 m poni żej poziomu morza do 15,0 m nad poziom morza. Poni żej osadów kredy i jury stwierdzono wyst ępowanie osadów triasu oraz permu (czerwonego sp ągowca i cechsztynu) 1 Klimat nale ży generalnie do najłagodniejszych na Pomorzu Zachodnim. Tworzy on znaczne ró żnice pogodowe nad samymi wyspami. Nad morzem jest na przykład słonecznie i upalnie, w gł ębi pochmurnie, a nad Zalewem Szczeci ńskim rz ęsiste opady. Dzi ęki wpływom morza i Zalewu Szczeci ńskiego przedwio śnie zaczyna si ę tutaj w ostatnich dniach lutego, wiosna po 5 kwietnia, lato na pocz ątku drugiej dekady czerwca, jesie ń w pierwszych dniach wrze śnia, przedzimie po 10 listopada, za ś zima – bywa – w połowie stycznia. Jak wida ć wła śnie tutaj zima jest najkrótsza w Polsce – od 40 do 60 dni. Niewiele jest tak że nocy przymrozkowych (ł ącznie z zimowymi 90 – 95), a śnieg zalega najwy żej 40 dni. Temperatura powietrza w styczniu wynosi przeci ętnie –0,6° C, a w lipcu 17,7° C. Sporo, bo 40 – 50 jest dni bardzo wietrznych, wiele jednak jest dni 2 wybitnie pogodnych. 1 za „Studium Gminy Mi ędzyzdroje” – praca zbiorowa. Publikacja w internecie. Adres: http://www.miedzyzdroje.pl/Polski/Urz1d_Miasta/Studium_Gminy/studium.htm (01-11-16).