Rajmund Mydel KRYZYS AMERYKAŃSKICH MIAST PASA RDZY Rajmund Mydel KRYZYS AMERYKAŃSKICH MIAST PASA RDZY Kraków 2020 SPIS TREŚCI WPROWADZENIE DO PROBLEMATYKI 7 1 ORAZ PRZEDMIOTU BADAŃ 2 PRZEDMIOT, ZAKRES I CEL STUDIUM 39 WIELKOŚĆ, DYNAMIKA ORAZ CHARAKTER 65 3 ZMIAN DEMOGRAFICZNYCH POZIOM ŻYCIA MIESZKAŃCÓW ORAZ JEGO 83 4 ETNICZNO-RASOWE ZRÓŻNICOWANIE PRZESTĘPCZOŚĆ JAKO JEDEN Z PRZEJAWÓW 97 5 PROCESU „URBAN DECAY” DEGRADACJA I ZANIKANIE TKANKI 113 6 URBANISTYCZNEJ ZARYS WYZWAŃ I DZIAŁAŃ NA RZECZ 129 7 ODRODZENIA MIAST 8 SYNTEZA 159 SUMMARY 165 BIBLIOGRAFIA 167 SPIS TABEL 177 SPIS FOTOGRAFII I RYCIN 181 WPROWADZENIE DO PROBLEMATYKI • ORAZ PRZEDMIOTU BADAŃ Druga połowa XX w. przyniosła wraz z zakończeniem II wojny świa­ towej, uruchomienie procesu głębokich przemian gospodarczych i spo­ łecznych w wymiarze regionalnym oraz globalnym. Wyrażały się one przede wszystkim dynamiczną odbudową gospodarki, przejawiającą się w szybkim rozwoju i modernizacji struktur ekonomicznych wielu państw, w szczególności tych tworzących czołówkę najsilniej rozwiniętych gospo­ darczo świata od 2-giej połowy XIX w. W aspekcie osadniczym, powojenne przemiany gospodarcze i społeczne, wyznaczające fazę rozwoju światowej gospodarki na bazie nowoczesnego w swej wewnętrznej strukturze przemysłu (w tym zmodernizowanego przemysłu hutniczego, petrochemicznego i chemicznego oraz maszyno­ wego i elektrotechnicznego) oraz sektora trzeciego (handlowo-usługowe­ go), przyniosły dynamiczny rozwój procesów urbanizacji i suburbanizacji. Znalazły one wyraz w rozwoju istniejących i powstawaniu nowych miast oraz formowaniu wielkoprzestrzennych formacji osadniczych typu aglo­ meracje - obszary metropolitalne. Te ostatnie, będące owocem procesów suburbanizacji, utworzyły wraz z miastami centralnymi (największymi demograficznie i najsilniejszymi gospodarczo, administracyjnie i na- ukowo-kulturalnie ośrodkami miejskimi w ramach tego typu formacji), bieguny - regiony ekonomicznej aktywności. W warunkach dalszego rozwoju procesu suburbanizacji i metropolizacji stanowią one zintegro­ wane funkcjonalnie i przestrzennie układy, w których najważniejszą rolę odgrywają miasta centralne, jako główne i na wskroś nowoczesne w swej strukturze rynki pracy. Ich funkcjonowanie w zasadniczej mierze związa­ ne jest z wielkoskalowymi, codziennymi dojazdami do pracy czynnej za­ wodowo ludności zamieszkałej w przejściowych i zewnętrznych strefach obszarów metropolitalnych. 7 Główny trend powojennego rozwoju i przestrzenno-funkcjonalnych przemian wielkich miast w rozwiniętych gospodarczo państwach po za­ kończeniu II wojny światowej, których demograficzno-ekonomiczny rozwój opierał się pierwotnie na aktywności produkcyjnej na bazie prze­ mysłu wydobywczego, hutnictwa żelaza i stali, przemysłu metalowego, maszynowego i tekstylnego, polegał przede wszystkim na unowocześnie­ niu ich ekonomicznej struktury. Polegało to zasadniczo na modernizacji i restrukturyzacji tej produkcyjnej sfery działalności poprzez ograniczanie roli tradycyjnych gałęzi przemysłu, opartych na przestarzałych procesach i rozwiązaniach technologicznych (bądź też poprzez ich fundamentalną modernizację) oraz zastępowaniu ich przemysłami tzw. zaawansowanych technologii, o najwyższym poziomie innowacyjności i rynkowej konku­ rencyjności. Jednym z najistotniejszych czynników ekonomicznego roz­ woju i wzrostu tego typu miast, stał się silny rozwój sektora trzeciego, w tym zwłaszcza aktywności w sferze FIRE, do której zaliczane są finan­ se, ubezpieczenia i rynek nieruchomości. Ten typ aktywności o zróżni­ cowanym charakterze, skali i przestrzennego oddziaływania, cechuje najwyższy poziom koncentracji i dominacji w centralnych dzielnicach finansowo-biurowych miast, tzw. Central Business Districts (CBD). Integralnym elementem procesu formowania struktury przestrzenno- -funkcjonalnej miast jako bardziej nowoczesnej oraz innowacyjnej, jest silna aktywność w sferze edukacyjnej oraz badawczo-rozwojowej. Za jej sprawą bowiem na rynku pracy pojawiają się rzesze wykształconych osób, w tym najwyższej klasy specjalistów, którzy stanowią bogate i nie­ słychanie ważne intelektualno-profesjonalne zaplecze dla nowoczesnych - innowacyjnych firm, przedsiębiorstw i instytucji, będących potencjal­ nymi miejscami zatrudnienia tych osób. Towarzyszy temu szeroka i zróż­ nicowana merytorycznie działalność badawczo-rozwojowa, prowadzona zarówno w placówkach akademickich, instytutach badawczo-rozwojo­ wych itp., jak też w ramach struktur zlokalizowanych często w przestrze­ ni miast typu ,,parki technologiczne”, ,,parki przemysłowe”, ,,technopolie” czy „miasta nauki”. Głównie w rezultacie tego typu działalności, najnowsze osiągnięcia ba­ dawcze m.in. udoskonalają systemy organizacji i zarządzania przedsię­ biorstw czy też wprowadzane są w życie, znajdując wyraz w produkcji pionierskich i zaawansowanych technologicznie wyrobach-produktach. Głównymi miejscami, obszarami koncentracji aktywności gospodarczej cechującej się najwyższym stopniem nowoczesności i innowacyjności są właśnie miasta - obszary metropolitalne. Związane jest to z permanen­ 8 tnymi wysiłkami władz lokalnych i regionalnych - metropolitalnych na rzecz rozwoju i modernizacji ich struktur gospodarczych oraz ekonomicz­ nego wzrostu. W efekcie, zarówno poszczególne miasta jak ich zespoły formujące obszary metropolitalne, kreują wielkie, silnie zróżnicowane, nowoczesne, a zarazem bardzo atrakcyjne rynki pracy, zapewniające za­ trudnienie, bezpieczeństwo ekonomiczne oraz wysoki poziom i jakość życia ich mieszkańców. Zwiększając wraz z czasem swój demograficzny i ekonomiczny potencjał, którego źródłem jest wysoki poziom innowacyj­ ności i konkurencyjności gospodarki, formują one często ośrodki-biegu- ny regionalnego rozwoju. W szczególnie sprzyjających okolicznościach, formują one centra krajowego a nawet globalnego rozwoju. W tym ostat­ nim przypadku, za sprawą dynamicznie rozwijanych procesów suburba- nizacji i metropolizacji w ramach już ukształtowanych miejskich formacji osadniczych typu metropolie czy megamiasta (megamiasta - obszary me­ tropolitalne liczące 10 mln i więcej mieszkańców, charakteryzujące się wy­ sokim poziomem koncentracji aktywności w sferze FIRE, IT , przemysłów nowoczesnych technologii oraz badawczo-rozwojowej-B&R, formujące silne centra gospodarcze, administracyjne, polityczne oraz kulturalne), tworzą często ekonomiczne regiony (Fuchs R.,1994, Kraas F., Leuze U., Nitschke A.,2007, Sorensen A., Okata J.,2011, Mydel R.,2014). O ich skrajnie wysokim potencjale demograficznym i gospodarczym świadczy między innymi fakt, iż koncentrując od 30,0 do35,0% ludności kraju, są one obszarami na których wytwarza się od 20,0 do 30,0% war­ tości produktu krajowego brutto. Tak na przykład w zespole megamiasta Londynu, liczącego 13,6 mln mieszkańców, reprezentujących 21,6% lud­ ności Wielkiej Brytanii, wytworzono w 2016 roku około 30,0% warto­ ści PKB tego kraju. Z kolei w największej aktualnie na świecie tego typu miejskiej formacji osadniczej - megamieście Tokio, zamieszkałym przez 36,4 mln osób (co stanowiło 28,3% ogółu ludności Japonii), wytworzono aż 31,9% wartości krajowego PKB (2016). O wyjątkowo wysokiej pozycji megamiasta Tokio w systemie gospodarczym Japonii świadczy poza tym okoliczność koncentracji na jego obszarze 28,1% ogółu czynnej zawodo­ wo ludności kraju, przy czym w sferze IC odsetek ten osiągnął wielkość 59,5%, w zakresie działalności B&R około 40,0%, natomiast w sferze FIRE 37,5% (Mydel R.,2014). Megamiasto Tokio, które podobnie jak megamiasto Londyn, kreuje typ globalnego megamiasta (obok Nowego Jorku i Paryża), tworzy właśnie rozległy region ekonomiczny określany terminem „Keihin”. 9 Opisany powyżej charakter przemian i rozwoju miast-obszarów me­ tropolitalnych, determinowany jest realizacją wieloletnich i szeroko za­ krojonych działań w zakresie planowania gospodarczego i przestrzennego. Ukierunkowane są one na restrukturyzację, modernizację oraz unowo­ cześnienie struktur gospodarczych i rynku pracy, charakteryzującego się najwyższym stopniem innowacyjności i konkurencyjności. Dokonywane jest to m.in. poprzez rewitalizację, przebudowę i restrukturyzację prze­ starzałych (nierzadko silnie zdegradowanych) struktur przestrzenno- -funkcjonalnych typu brown fields (tereny poprzemysłowe) oraz grey fields (opuszczone i zdegradowane tereny handlowo-usługowe i mieszkaniowe). Działania tego typu skutkują gentryfikacją powyższych obszarów w sferze demograficznej, ekonomicznej oraz infrastrukturalno-przestrzennej. W Europie, najbardziej znanym przykładem korzystnych zmian bę­ dących następstwem powyższego typu procesów, jest realizowany od lat 80. XX w. w Londynie nowoczesny zespół biznesowo-biurowo-mieszka- niowy o nazwie Canary Wharf. Powstaje on w ramach planu rewitalizacji części dzielnicy portowej, formując kilka kilometrów na wschód od lon­ dyńskiego City, ultra nowoczesne subcentrum stolicy Wielkiej Brytanii. Istotnym czynnikiem pozytywnych przemian i wzrostu gospodarcze­ go jest położenie nacisku na edukację, działalność naukowo-badawczą oraz m.in. na wykorzystywanie w procesach produkcyjnych najnowszych technologii oraz kreowanie firm, których strategie działania oraz produk­ ty oparte są na technologiach AI (sztucznej inteligencji). W tym ostatnim przypadku miejscem szczególnej koncentracji tak „innowacyjnej” aktyw­ ności zarówno w sferze naukowo-badawczej i rozwojowej (B&R), oraz produkcyjnej, są m.in. ,,parki technologiczne”, ,,parki przemysłowe” oraz „specjalne strefy ekonomiczne”. Większość podejmowanych przedsię­ wzięć powstaje tam i realizowana jest w ramach szczegółowych