P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz HREBENNE (961) Warszawa 2011 Autorzy: Irena Grzegorzewska *, Jerzy Wójtowicz *, Paweł Kwecko**, Jerzy Miecznik**, Krystyna Wojciechowska*** Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Redaktor regionalny planszy A: Albin Zdanowski** Redaktor regionalny planszy B: Anna Gabry ś-Godlewska** Redaktor tekstu: Sylwia Tarwid-Maciejowska** * – HYDROGEOTECHNIKA, Sp. z o.o., ul. Ks. P. Ściegiennego 262A, 25-116 Kielce ** – Pa ństwowy Instytut Geologiczny – Pa ństwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa *** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa ISBN Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2011 Spis tre ści I. Wst ęp (I. Grzegorzewska) ....................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (I. Grzegorzewska) ......................................... 4 III. Budowa geologiczna (I. Grzegorzewska) ............................................................................. 6 IV. Zło Ŝa kopalin (J. Wójtowicz) ............................................................................................... 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (J. Wójtowicz) .............................................................. 11 VI. Perspektywy i prognozy wst ępowania kopalin (J. Wójtowicz) .......................................... 11 VII. Warunki wodne (I. Grzegorzewska) ................................................................................. 12 1. Wody powierzchniowe ..................................................................................................... 12 2. Wody podziemne .............................................................................................................. 13 VIII. Geochemia środowiska.................................................................................................... 15 1. Gleby (P. Kwecko) ............................................................................................................ 15 2. Pierwiastki promieniotwórcze (J. Miecznik) ..................................................................... 18 IX. Składowanie odpadów (K. Wojciechowska) ...................................................................... 20 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (J. Wójtowicz) ................................................................... 23 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (I. Grzegorzewska) ........................................................... 25 XII. Zabytki kultury (I. Grzegorzewska) .................................................................................. 30 XIII. Podsumowanie (I. Grzegorzewska, J. Wójtowicz, K. Wojciechowska)........................... 31 XIV. Literatura (I. Grzegorzewska) ......................................................................................... 32 I. Wst ęp Arkusz Hrebenne Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1: 50 000 opracowano w firmie Hydrogeotechnika Sp. z o.o. w Kielcach (plansza A) oraz w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie (plansza B) zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środo- wiskowej Polski w skali 1: 50 000” (2005). Przy opracowywaniu niniejszego arkusza wyko- rzystano materiały archiwalne arkusza Hrebenne Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (Kacprzak, 2005). Mapa geo środowiskowa Polski składa si ę z dwóch plansz: plansza A zawiera zaktuali- zowan ą tre ść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, a plansza B zawiera warstw ę informa- cyjn ą „Zagro Ŝenia powierzchni Ziemi”, opisuj ącą tematyk ę geochemii środowiska. Plansza A zawiera dane zgrupowane w nast ępuj ących warstwach informacyjnych: ko- paliny, górnictwo i przetwórstwo, wody powierzchniowe i podziemne, warunki podło Ŝa bu- dowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wiedzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Przedsta- wione na mapie naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bez- piecznego składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mog ących pogorszy ć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb są u Ŝyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegrado- wanych. Mapa geo środowiskowa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zaso- bami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte na mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach ekofizjograficznych. Przedstawione na mapie informacje środowiskowe mog ą by ć pomocne przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Mapa powstała na podstawie interpretacji i reinterpretacji materiałów archiwalnych, opracowa ń publikowanych oraz zwiadu terenowego. Konsultacje i uzgodnienia dokonywane 3 były w Urz ędzie Marszałkowskim Województwa Lubelskiego w Lublinie oraz w Starostwach Powiatowych i Urz ędach Gmin, w granicach których poło Ŝony jest teren arkusza. Korzystano równie Ŝ z materiałów znajduj ących si ę u konserwatorów zabytków archeologicznych i archi- tektonicznych, konserwatora przyrody oraz w Nadle śnictwach. Zebrane informacje zostały zweryfikowane w czasie wizji terenowej przeprowadzonej w lipcu 2010 r. Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych złó Ŝ, opracowanych dla komputerowej bazy danych o zło Ŝach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Hrebenne znajduje si ę pomi ędzy 23 °30’ a 23 °45’ długo ści geograficz- nej wschodniej oraz 50 °10’ a 50 °20’ szeroko ści geograficznej północnej. W granicach Polski poło Ŝona jest północno-zachodnia cz ęść obszaru arkusza o po- wierzchni 77 km 2. Administracyjnie obszar obejmuje cz ęś ci województw lubelskiego (powiat tomaszowski z gmin ą Lubycza Królewska) i podkarpackiego (powiat lubaczowski z gmin ą Horyniec). Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Polski (Kondracki, 2000) obszar ar- kusza poło Ŝony jest w obr ębie dwóch podprowincji: WyŜyna Lubelsko-Lwowska z mezo- regionem Roztocze Wschodnie (Rawskie) i Wy Ŝyna Woły ńska z mezoregionem Równina Bełska (fig. 1). W krajobrazie obszaru arkusza le Ŝą cego w granicach kraju charakterystyczna jest do- lina Sołokiji. W górnym odcinku rzeka płynie w ąską, wypełnion ą aluwiami dolin ą, a poni Ŝej miejscowo ści Mosty Małe gwałtownie skr ęca z kierunku południowo – wschodniego na kie- runek północno – wschodni. Od Korni Sołokija płynie szerok ą dolin ą wypełnion ą torfami. W zachodniej cz ęś ci charakteryzowanego obszaru wyst ępuj ą najwi ększe deniwelacje. Morfologia terenu jest urozmaicona, a spadki terenu znaczne. Najwy Ŝej poło Ŝony punkt w granicach obszaru arkusza le Ŝą cego w granicach Polski znajduje si ę na zachód od Hreben- nego i lokuje si ę na rz ędnej 344 m n.p.m., najni Ŝej w dolinie Sołokiji – 215 m n.p.m. Deniwe- lacja terenu wynosi 129 m. Podstawowe cechy klimatu na tym obszarze kształtuj ą masy suchego, kontynentalnego powietrza ze wschodu, w mniejszym stopniu masy wilgotnego powietrza znad Atlantyku. Warunki klimatyczne kształtowane s ą dodatkowo przez lokalne czynniki fizjograficzne, takie jak: brak du Ŝych skupisk le śnych i du Ŝych zbiorników wodnych oraz mało urozmaicona rze ź- ba powierzchni terenu. 4 Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Hrebenne na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2000) 1 – granica prowincji, 2 – granica makroregionu, 2 – granica mezoregionu, 4 – obszar miasta, 5 – rzeki, 6 – granica pa ństwa prowincja: Wy Ŝyny Ukrai ńskie (85) podprowincja: Wy Ŝyna Woły ńsko-Podolska (851) makroregiony: Wy Ŝyna Woły ńska (851.1), Kotlina Podbu Ŝa (851.2) mezoregiony: Grz ęda Sokalska (851.13), Równina Bełska (851.21) prowincja: Wy Ŝyny Polskie (34) podprowincja: Wy Ŝyna Lubelsko-Lwowska (343) makroregion: Roztocze (343.2) mezoregiony: Roztocze Środkowe (343.22), Roztocze Wschodnie (343.23) prowincja: Karpaty i Podkarpacie (51) podprowincja: Północne Podkarpacie (512) makroregion: Kotlina Sandomierska (512.4) mezoregion: Płaskowy Ŝ Tarnogrodzki (512.49) Lasy zajmuj ą około 55% powierzchni arkusza le Ŝą cej w granicach Polski. Pod wzgl ędem klimatycznym omawiany obszar nale Ŝy do regionu XXVIII – Za- mojsko-Przemyskiego charakteryzuj ącego si ę bardzo mał ą zmienno ści ą wyst ępowania poszczególnych typów pogody. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 7ºC, przy średniej temperaturze w lipcu do 18ºC i średniej temperaturze w styczniu na poziomie 5 do -5ºC. Średnia roczna suma opadów atmosferycznych zawiera si ę w przedziale 550– 600 mm (opad klimatologiczny o prawdopodobie ństwie wyst ąpienia 50%). Wiatry wiej ą najcz ęś ciej z kierunków zachodnich (30%) i południowych (25%). Pokrywa śnie Ŝna utrzymuje si ę do 90 dni w roku (liczba dni z pokryw ą śnie Ŝną o prawdopodobie ństwie wyst ąpienia