Polityka bezpieczeństwa energetycznego Niemiec w XXI wieku Polityka bezpieczeństwa energetycznego Niemiec w XXI wieku Beata Molo Kraków 2013 Rada Wydawnicza Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego: Klemens Budzowski, Maria Kapiszewska, Zbigniew Maciąg, Jacek M. Majchrowski Recenzje: prof. dr hab. Michał Chorośnicki dr hab. Piotr Mickiewicz, prof. DSW Projekt został zrealizowany ze środków przyznanych przez: Projekt okładki: Marcin Cziomer; realizacja: Oleg Aleksejczuk Opieka wydawnicza: Halina Baszak-Jaroń Adiustacja: zespół ISBN 978-83-7571-201-8 Copyright© by Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego Kraków 2013 Żadna część tej publikacji nie może być powielana ani magazynowana w sposób umożliwiający ponowne wykorzystanie, ani też rozpowszechniana w jakiejkolwiek formie za pomocą środków elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych, bez uprzedniej pisemnej zgody właściciela praw autorskich Na zlecenie: Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego www.ka.edu.pl Wydawca: Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne sp. z o.o. – Ofi cyna Wydawnicza AFM, Kraków 2013 Sprzedaż prowadzi: Księgarnia U Frycza Kampus Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego ul. Gustawa Herlinga-Grudzińskiego 1, 30-705 Kraków tel./faks: (12) 252 45 93 e-mail: [email protected] Skład: Oleg Aleksejczuk Druk i oprawa: Ekodruk Spis treści Wykaz skrótów ....................................................................................................... 7 Wstęp ....................................................................................................................... 13 Rozdział I Bezpieczeństwo energetyczne jako przedmiot badań naukowych ...... 23 1.1. Pojęcie polityki energetycznej jako elementu bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego ............................................................ 23 1.2. Problem defi nicji i klasyfi kacji bezpieczeństwa energetycznego ........ 30 1.3. Wyzwania i zagrożenia dla bezpieczeństwa energetycznego .............. 48 1.4. Główne tendencje i kierunki badań nad bezpieczeństwem energetycznym w Niemczech .................................................................... 60 Rozdział II Uwarunkowania i założenia niemieckiej polityki bezpieczeństwa energetycznego ..................................................................... 65 2.1. Zasoby energetyczne Niemiec ................................................................... 65 2.1.1. Nieodnawialne źródła energii ....................................................... 65 2.1.2. Odnawialne źródła energii ............................................................. 68 2.2. Bilans energetyczny Niemiec ...................................................................... 70 2.2.1. Produkcja paliw i energii pierwotnej ........................................... 70 2.2.2. Wielkość i kierunki importu paliw kopalnych ........................... 71 2.2.3. Zmiany w zużyciu energii pierwotnej i jej struktura ................ 76 2.2.4. Produkcja i zużycie energii elektrycznej ..................................... 79 2.2.5. Prognozy zapotrzebowania na paliwa kopalne i energię elektryczną w Niemczech .............................................. 83 2.3. Stan infrastruktury energetycznej Niemiec ............................................ 88 2.4. Wyzwania i zagrożenia bezpieczeństwa energetycznego Niemiec .... 90 2.5. Założenia i cele polityki energetycznej Niemiec .................................... 101 Rozdział III Kreowanie i realizacja polityki bezpieczeństwa energetycznego Niemiec ................................................................................... 115 3.1. Podmioty i instytucje kształtujące politykę bezpieczeństwa energetycznego Niemiec ............................................................................. 115 3.2. Wpływ zewnętrznych aktorów na politykę i bezpieczeństwo energetyczne Niemiec na przykładzie MAE i UE .................................. 146 6 | Spis treści 3.3. Proces kreowania strategii bezpieczeństwa energetycznego Niemiec ............................................................................. 157 3.4. Problemy realizacji strategii bezpieczeństwa energetycznego Niemiec ............................................................................. 172 Rozdział IV Międzynarodowy wymiar polityki bezpieczeństwa energetycznego Niemiec ................................................................................... 191 4.1. Niemcy wobec globalnych wyzwań bezpieczeństwa energetycznego i ochrony klimatu ............................................................ 191 4.2. Niemcy wobec polityki i bezpieczeństwa energetycznego UE ............ 206 4.2.1. Niemcy a liberalizacja rynku energii Unii Europejskiej ........... 212 4.2.2. Niemcy a pakiet energetyczno-klimatyczny Unii Europejskiej ............................................................................. 216 4.2.3. Niemcy wobec zewnętrznej polityki energetycznej UE ........... 219 4.3. Rosja w polityce bezpieczeństwa energetycznego Niemiec ................ 224 4.4. Partnerstwa energetyczne jako forma zapewnienia bezpieczeństwa zaopatrzenia Niemiec .................................................... 248 4.5. Implikacje polityki bezpieczeństwa energetycznego Niemiec dla Polski ......................................................................................................... 260 Wnioski końcowe .................................................................................................. 273 Bibliografi a .............................................................................................................. 281 Indeks nazwisk ....................................................................................................... 319 Wykaz tabel, schematów i wykresów ................................................................ 323 Zusammenfassung ................................................................................................ 325 Wykaz skrótów AA – Auswärtiges Amt (Urząd Spraw Zagranicznych) BAFA – Bundesamt für Wirtschafts- und Ausfuhrkontrolle (Federalny Urząd ds. Kontroli Gospodarczej i Eksportu) BBE – Bundesverband BioEnergie BBU – Bundesverband Bürgerinitiativen Umweltschutz BDEW – Bundesverband der Energie- und Wasserwirtschaft BDI – Bundesverband der Deutschen Industrie BDW – Bundesverband Deutscher Wasserkraftwerke BEE – Bundesverband Erneuerbare Energien Bfai – Bundesagentur für Aussenwirtschaft (Federalna Agencja ds. Stosunków Gospodarczych z Zagranicą) BfEE – Bundesstelle für Energieeffi zienz (Federalny Urząd ds. Efektywności Energetycznej) BfS – Bundesamt für Strahlenschutz (Federalny Urząd ds. Ochrony przed Promieniowaniem) BGR – Bundesanstalt für Geowissenschaften und Rohstoff e (Federalny Instytutu Geologii i Surowców Naturalnych) BGW – Bundesverband der Deutschen Gas- und Wasserwirtschaft BkartA – Bundeskartellamt (Federalny Urząd Antymonopolowy) bln – bilion BMBF – Bundesministerium für Bildung und Forschung (Federalne Ministerstwo Edukacji i Badań Naukowych) BMELV – Bundesministerium für Ernährung, Landwirtschaft und Verbraucherschutz (Federalne Ministerstwo Polityki Żywnościowej, Rolnictwa i Ochrony Konsumentów) BMU – Bundesministerium für Umwelt, Naturschutz und Reaktorsicherheit (Federalne Ministerstwo Środowiska, Ochrony Przyrody i Bezpieczeństwa Reaktorów) BMVBS – Bundesministerium für Verkehr, Bau und Stadtentwicklung (Federalne Ministerstwo Transportu, Budownictwa i Rozwoju Miast) BMWi – Bundesministerium für Wirtschaft und Technologie (Federalne Ministerstwo Gospodarki i Technologii) BMZ – Bundesministerium für wirtschaftliche Zusammenarbeit und Entwicklung (Federalne Ministerstwo ds. Współpracy Gospodarczej i Rozwoju) 8 | Wykaz skrótów BSH – Bundesamt für Seeschiff fahrt und Hydrographie (Federalny Urząd Żeglugi Morskiej i Hydrografi i) BSW – Bundesverband Solarwirtschaft BUND – Bund für Umwelt- und Naturschutz Deutschland BWE – Bundesverband Windenergie CAP – Centrum für angewandelte Politikforschung (Centrum Badań Polityki Stosowanej) CCS – Carbon Capture and Storage CDM – Clean Development Mechanism CDU – Christlich Demokratische Union (Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna) CSU – Christlich-Soziale Union (Unia Chrześcijańsko-Społeczna) CEM – Clean Energy Ministerial Meeting DERA – Deutsche Rohstoff agentur (Niemiecka Agencja Surowców Naturalnych) DFTG – Deutsche Flüssigerdgas Terminal Gesellschaft (Niemieckie Towarzystwo Gazu Skroplonego) DGAP – Deutsche Gesellschaft für Auswärtige Politik (Niemieckie Towarzystwo Polityki Zagranicznej) DIW – Deutsches Institut für Wirtschaftsforschung (Niemiecki Instytut Badań nad Gospodarką) DM – Deutsche Mark (marka niemiecka) EBV – Erdölbevorratungsverband (Agencja Rezerw Ropy Naftowej) EE – erneuerbare Energie (energia odnawialna) EEG – Erneuerbare-Energien-Gesetz (ustawa o odnawialnych źródłach energii) EEX – European Energy Exchange EnGW – Energiewirschaftsrecht (Ustawa o gospodarce energetycznej) ESK – Entsorgungskommission (Komisja ds. Utylizacji) EU-ETS – wspólnotowy system handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych EWI – Energiewirtschaftliches Institut (Instytut Gospodarki Energetycznej) FDP – Freie Demokratische Partei (Wolna Partia Demokratyczna) FES – Friedrich-Ebert-Stiftung (Fundacja Friedricha Eberta) FFU – Forschungsstelle für Umweltpolitik FNR – Fachagentur Nachwachsende Rohstoff e (Agencja ds. Surowców Odnawialnych) GHD – Gewerbe, Handel, Dienstleistungen (rzemiosło, handel, usługi) GOBTag – Geschäftsordnung des Deutschen Bundestages und Geschäftsordnung des Vermittlungsausschusses