P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz SIERPC (365) Warszawa 2007 Autorzy: Eugeniusz Sztromwasser*, Krystyna Wojciechowska**, Anna Bli źniuk* Izabela Bojakowska*, Paweł Kwecko*, Stanisław Wołkowicz* Główny koordynator MGsP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: Jacek Ko źma* we współpracy z Krzysztofem Seifertem* Redaktor regionalny planszy A: Anna Gabry ś-Godlewska* Redaktor tekstu: Olimpia Kozłowska* * – Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa ISBN Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2007 Spis tre ści I. Wst ęp (E. Sztromwasser) .................................................................................................. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (E. Sztromwasser) ...................................... 4 III. Budowa geologiczna (E. Sztromwasser) ........................................................................... 7 IV. Zło Ŝa kopalin (E. Sztromwasser) .................................................................................... 10 1. Surowce ilaste ceramiki budowlanej...................................................................... 12 2. Kruszywo naturalne................................................................................................ 12 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (E. Sztromwasser) .................................................... 14 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (E. Sztromwasser) ............................... 15 VII. Warunki wodne (E. Sztromwasser) ................................................................................. 16 1. Wody powierzchniowe........................................................................................... 16 2. Wody podziemne.................................................................................................... 17 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 20 1. Gleby (A. Bli źniuk, P. Kwecko) .............................................................................. 20 2. Osady (I. Bojakowska) ........................................................................................... 22 3. Pierwiastki promieniotwórcze (S. Wołkowicz) ....................................................... 24 IX. Składowanie odpadów (K. Wojciechowska) ................................................................... 27 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (E. Sztromwasser) ........................................................ 33 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (E. Sztromwasser) ......................................................... 35 XII. Zabytki kultury (E. Sztromwasser) .................................................................................. 40 XIII. Podsumowanie (E. Sztromwasser) .................................................................................. 43 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 45 I. Wst ęp Przy opracowywaniu Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGsP) arkusz Sierpc, wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Sierpc Ma- py geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (MGGP), wykonanym w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym (Sztromwasser, 2002). Niniejsze opracowanie wykonano w Pa ń- stwowym Instytucie Geologicznym zgodnie z instrukcją opracowania MGsP (Instrukcja..., 2005). Mapa geo środowiskowa zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach informacyj- nych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (warstwy tematyczne: geochemia środowiska, składowanie odpa- dów), warunki podło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa przed- stawia stan rozpoznania i eksploatacji złó Ŝ kopalin oraz zasi ęg obszarów perspektywicznych na tle wybranych elementów środowiska przyrodniczego, kulturowego i infrastruktury tech- nicznej. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i ad- ministracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte na mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju woje- wództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowa- niach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe mog ą stanowi ć ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Do opracowania tre ści mapy zbierano materiały w: Centralnym Archiwum Geologicz- nym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Instytucie Upraw, Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach, Urz ędach Marszałkowskich w Warszawie i Bydgoszczy (To- runiu), Mazowieckim Urz ędzie Wojewódzkim w Warszawie i jego oddziale zamiejscowym w Płocku, Kujawsko-Pomorskim Urz ędzie Wojewódzkim w Bydgoszczy i jego Oddziale za- miejscowym we Włocławku. Wykorzystane zostały równie Ŝ informacje uzyskane w staro- stwach, urz ędach gmin, nadle śnictwach, u u Ŝytkowników złó Ŝ oraz pochodz ące z bazy da- nych Systemu Gospodarki i Ochrony Bogactw Mineralnych MIDAS. Zebrane informacje zweryfikowano w czasie zwiadu w terenie. Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin z obszaru arkusza 3 zamieszczono w kartach informacyjnych złó Ŝ, opracowanych dla komputerowej bazy danych, ści śle powi ązanej z Map ą geo środowiskow ą Polski. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Sierpc jest ograniczony współrz ędnymi: 19°30’ i 19°45’ długo ści geo- graficznej wschodniej oraz 52°50’ i 53°00’ szeroko ści geograficznej północnej. Administracyjnie omawiany teren znajduje si ę na pograniczu województw mazowiec- kiego i kujawsko-pomorskiego. W województwie mazowieckim obejmuje cz ęś ci gmin powia- tu sierpeckiego: Mochowo, Sierpc, Ro ściszewo, Szczutowo i miasto Sierpc oraz cz ęść gminy Lutocin w powiecie Ŝuromi ńskim. Do województwa kujawsko-pomorskiego nale Ŝą cz ęś ci gmin: Skrwilno, Rypin i Rogowo w powiecie rypi ńskim i fragment gminy Sk ępe w powiecie lipnowskim. Główn ą miejscowo ści ą jest Sierpc, siedziba Starostwa Powiatowego. Rze źba terenu jest tu urozmaicona, a główny wpływ na nią miało zlodowacenie północ- nopolskie – wisły. Czynnikiem rze źbotwórczym był l ądolód wraz z wodami roztopowymi. Śladami po tym s ą m. in. pagórki i wysoczyzny morenowe, jeziora polodowcowe oraz sandry. Wysoko ści bezwzgl ędne wynosz ą od około 114 m n.p.m. w cz ęś ci południowo-zachodniej w rejonie Pokrzywnicy do maksymalnie 134,9 m n.p.m. na południe od Grójska. Zgodnie z fizycznogeograficznym podziałem Polski (Kondracki, 1998) omawiany teren le Ŝy w granicach dwóch makroregionów: Pojezierze Chełmi ńsko-Dobrzy ńskie w podprowin- cji Pojezierza Południowobałtyckie i Nizina Północnomazowiecka w podprowincji Niziny Środkowopolskie (fig. 1). Cz ęś ci ą Pojezierza Chełmi ńsko-Dobrzy ńskiego s ą mezoregiony Dobrzy ńskie i Równina Urszulewska. Pojezierze Dobrzy ńskie zajmuje niewielki fragment obszaru w południowo- zachodniej cz ęś ci. południowo-zachodniej cz ęś ci. Wzniesienia nad poziom morza dochodz ą do 120 m. Rze źba terenu powstała w stadiale górnym (leszczy ńsko-pomorskim) zlodowace ń północnopolskich. Równina Urszulewska jest sandrem o wysoko ściach od 130 do 115 m n.p.m., utworzonym w tym samym okresie. Obejmuje du Ŝe powierzchnie północnej i wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza. W tej cz ęś ci obszaru znajduj ą si ę jeziora. Najwi ększym jest Urszulewskie o powierzchni 2,93 km 2, a poło Ŝone na południe od niego Jezioro Szczu- towskie ma niespełna 1 km 2 powierzchni. Równin ą Urszulewsk ą płynie rzeka Skrwa, kieruj ą- ca si ę na południe do Wisły. Mezoregiony: Wysoczyzna Pło ńska i Równina Raci ąska stanowi ą cz ęść Niziny Północ- nomazowieckiej. Równina Raci ąska wchodzi na obszar arkusza niewielkim pasem w częś ci północno-wschodniej. Pokrywaj ą j ą piaski sandrowe, wydmowe oraz gliny morenowe. Wyso- 4 czyzna Pło ńska jest równin ą morenow ą o wysoko ściach do nieco ponad 120 m n.p.m., zajmu- jącą południowo-wschodni ą cz ęść obszaru arkusza. 318.63 315.16 W k ra a w r k Rypin S śuromin Skrwilno 318.62 Bie Ŝuń W k 315.16 ra 315.14 Sk ępe Sierpc a rw k 318.61 S Tłuchowo Mochowo Drobin 0 5 10 15 20 25 km 1 2 Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Sierpc na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 – granica podprowincji, 2 – granica mezoregionu Mezoregiony Pojezierza Chełmi ńsko-Dobrzy ńskiego: 315.14 – Pojezierze Dobrzy ńskie, 315.16 – Równina Urszulewska Mezoregiony Niziny Północnomazowieckiej: 318.61 – Wysoczyzna Pło ńska, 318.62 – Równina Raci ąska, 318.63 – Wzniesienia Mławskie Omawiany obszar le Ŝy na pograniczu regionów klimatycznych: zachodniomazurskiego i środkowomazowieckiego (Wo ś, 1999). Wysoko ść rocznej sumy opadów osi ąga na obszarze arkusza warto ść 500-550 mm. Liczba dni z przymrozkami wynosi od 70 do 120 dni z pokry- wą śnie Ŝną jest tu 60-70. Okres wegetacyjny trwa 210-220 dni. Średnia temperatura roczna wynosi około +7,5°C. Wa Ŝny potencjał zasobów środowiska przyrodniczego stanowi ą tu grunty rolne. U Ŝytki rolne (gleby i ł ąki) zajmuj ą około 75 % powierzchni obszaru