RIK VANGANGELT - 1 WOLKERS EN DE WAARHEID - EERSTE VERSIE 25 JUNI 2017 Uitsnede([zelfportret(Jan(Wolkers],(Der$Abgrund$des$Leidens,(Collectie(Wolkers,(Texel.(( Wolkers(en(de(waarheid( De(auteurs?iguur(Wolkers(als(construct(van(?ictie(en(nonB?ictie(( ( ( ( ( ( ( Rik(Vangangelt( Vrijdag(7(juli(2017( ( Begeleider(dr.(Laurens(HaM(( RMA(Nederlandse(letterkunde( Faculteit(Geesteswetenschappen( Universiteit(Utrecht( INHOUD Woord vooraf .................................................................................................................................... 5 1 Inleiding .......................................................................................................................................... 7 2 Theoretisch kader ..................................................................................................................... 11 2.1 Stand van zaken in de Wolkersstudie ....................................................................................... 11 Jan Wolkers in de literatuurgeschiedenissen ............................................................................................ 11 Literatuurwetenschap over Jan Wolkers ..................................................................................................... 14 2.2 Methode .............................................................................................................................................. 17 De auteursfiguur Wolkers .................................................................................................................................. 17 Meizoz en Korthals Altes: posture & ethos ................................................................................................. 18 Lejeune en Missinne: fictie versus non-fictie ............................................................................................. 22 Missinnes categorieën ......................................................................................................................................... 27 3 Analyse: Boeken met autoBiografisch pact ....................................................................... 33 3.1 Werkkleding ....................................................................................................................................... 33 Fictie in een fotoboek? ......................................................................................................................................... 35 Impliciete sporen van Wolkers in Werkkleding ........................................................................................ 37 Metacommentaar & intertekstualiteit .......................................................................................................... 40 Subconclusie: de werkkleding van een auteursfiguur ........................................................................... 41 3.2 Terug naar Oegstgeest ................................................................................................................... 43 Who is who?! Wolkers, Wolkers en Wolkers senior ............................................................................... 46 “Alles in Oegstgeest wekt herinneringen op aan vroeger” .................................................................. 51 Reflectie op het herinneren ............................................................................................................................... 52 Subconlusie: “Een waarachtig kunstenaar moet eens alles verbranden” ..................................... 55 4 Analyse: Boeken met een fictioneel pact ........................................................................... 57 4.1 Turks fruit .......................................................................................................................................... 57 De auteursfiguur in fictie: Wie is “ik”? .......................................................................................................... 59 Impliciete elementen auteursfiguur & metacommentaar .................................................................... 61 Foto’s van Olga ........................................................................................................................................................ 62 Subconclusie: “ik” en Wolkers, dierenvriend en kunstliefhebber .................................................... 66 4.2 Kort Amerikaans .............................................................................................................................. 68 Gekrulde haren, gekrulde zinnen .................................................................................................................... 68 Eric, Jan en de verteller ....................................................................................................................................... 71 Intertekstualiteit: alles is fictie ........................................................................................................................ 71 Subconclusie: Wolkers de vrouwenverminker? ....................................................................................... 73 5 Bevindingen ................................................................................................................................. 75 5.1 Het wat: Het beeld van de auteursfiguur Wolkers ............................................................... 75 5.2 Het hoe: Hoe komt dit Beeld tot stand? .................................................................................... 78 Missinne ..................................................................................................................................................................... 78 Een halve eeuw later ............................................................................................................................................ 79 Nawoord .................................................................................................................................................................... 80 Samenvatting .................................................................................................................................. 82 BiBliografie ...................................................................................................................................... 83 Primaire literatuur ................................................................................................................................ 83 Secundaire literatuur ............................................................................................................................ 83 Recensies en overige Bronnen ........................................................................................................... 86 RIK VANGANGELT - 5 WOLKERS EN DE WAARHEID WOORD VOORAF “Wij hebben Harry Potter herschreven zodat het duidelijk is dat het fictie is”, kopte De Speld op 26 april 2017. In het nieuwsartikel is een stuk uit de herschreven versie bijgevoegd: Harry bloedde, bij wijze van spreken dan, want Harry is een fictief personage. Met zijn linkerhand om zijn rechter geklemd duwde hij zachtjes vloekend met zijn schouder de slaapkamerdeur open. Op dit moment vraag je je misschien af over welke slaapkamer dit gaat. Voor de duidelijkheid: dit is niet jouw slaapkamer, het is een slaapkamer die J.K. Rowling heeft bedacht. Het is een fictieve locatie waarin Harry Potter, de fictieve tovenaar, zich kan bewegen, of althans, waarin hij de bewegingen kan maken die de schrijver verzint. Natuurlijk is het mogelijk dat deze slaapkamer is gebaseerd op een bestaande slaapkamer en dat de kamer in de beschrijving veel overeenkomsten vertoont met die slaapkamer in de fysieke wereld, maar ook in dat geval moet je ervan uitgaan dat de slaapkamer niet ‘echt’ is zoals die van jou. De gebeurtenissen die in de loop van dit verhaal zullen plaatsvinden in deze slaapkamer kunnen wat dat betreft wel aanvoelen alsof ze persoonlijk aan jou, of aan iemand anders met een slaapkamer gericht zijn, maar dat zijn ze niet. De slaapkamer is verzonnen. Hij, Harry Potter, het fictieve personage, hoort het gekraak van brekend porselein.1 De website zaait al enkele jaren verwarring door zich te presenteren als een nieuwssite, terwijl er satire op gedeeld wordt. De meeste artikelen zijn zo bizar, dat er vele verontwaardigde reacties komen van mensen die niet doorhebben dat het satire is. Ook dit artikel zou mensen op de kast kunnen jagen. Wanneer bovenstaand citaat de vervanging wordt van een zin waarin Harry voelt dat hij bloedt, de deur opent en porselein hoort rinkelen, zal het boek van Harry Potter een omvang van honderden of zelfs duizenden pagina’s krijgen. Op het stuk zijn geen reacties gekomen van mensen die geloofden dat de tovenaarsserie werkelijk op een dergelijke manier herschreven zou worden, maar vooral van fans van Harry Potter en neerlandici. Waarom komen er op dit stuk geen reacties van mensen die het artikel geloven? Is de ironie in het stuk zo overduidelijk? Ja, ik denk het wel. Harry Potter is zo fictief – de eerste vliegende bezemsteel moet ik nog tegenkomen – dat het benadrukken van de fictieve lading niet geloofwaardig is, maar enkel grappig. Maar wat gebeurt er als de fictieve lading niet zo duidelijk is? Waar ligt de grens tussen fictie en non-fictie? Wat is waarheid, hoe presenteer je iets als waargebeurd en wat straal je daarmee uit? Dit zijn de vraagstukken die ik in deze scriptie wil behandelen. Niet binnen de Harry Potter-reeks, maar met als casus de literatuur