Załącznik do uchwały Nr LI-406/10 Rady Gminy Łapsze Niżne z dnia 31 marca 2010r. PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI Trybsz Trybsz Opracowanie: Kraków, grudzień 2007. Koordynacja merytoryczna: dr Edyta Bieniek-Białas Prowadzenie sesji strategicznych: dr Edyta Bieniek-Białas mgr Wacław Klepacki Opracowanie dokumentu: Zespół IDE-Innowacja dr Edyta Bieniek-Białas mgr Wacław Klepacki mgr Katarzyna Hudzik Plan Rozwoju Miejscowości Trybsz - 2 z 36 – Dyrekcja oraz pracownicy Instytutu Doradztwa Europejskiego – Innowacja składają na ręce Wójta Gminy Łapsze Niżne serdecznie podziękowania dla Sołtysa oraz wszystkich mieszkańców miejscowości Trybsz uczestniczących w przygotowaniu niniejszego planu. Plan Rozwoju Miejscowości Trybsz - 3 z 36 – Spis treści Wstęp …………………………………………………………………………………………………………………………….. 5 1. Charakterystyka miejscowości Trybsz………………………………………………………………… 7 2. Marketing miejsca ………………………………………………………………………………………………… 18 3. Analiza SWOT ………………………………………………………………………………………………………. 23 4. Wizja i misja miejscowości Trybsz……………….………………………………………………….. 27 5. Cele strategiczne miejscowości Trybsz …………………………………………………………….28 6. Zadania służące poprawie sytuacji w miejscowości Trybsz - plan działania 29 7. Opis planowanych przedsięwzięć ………………………………………………………………………. 30 Plan Rozwoju Miejscowości Trybsz - 4 z 36 – Wstęp Niniejszy Plan Rozwoju Miejscowości Trybsz opracowany został w celu stworzenia spójnego dokumentu planistycznego, zbierającego potrzeby rozwoju miejscowości Trybsz i wskazującego główne kierunki działań w najbliższych latach. Opracowanie dokument stanowić będzie również wymagany załącznik do wniosku o dofinansowanie w ramach „Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013” (PROW), 5.3.3. OŚ 3 „Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej”, działanie „Odnowa i rozwój wsi”. Dokument powstał na podstawie dostępnych informacji o Gminie i planowanych projektach pochodzących z: Kościoły polskiego i słowackiego Spisza Kapliczki polskiego i słowackiego Spisza Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2000- 2015 (2000) innych informacji przekazanych przez Gminę; oraz na podstawie analiz przeprowadzonych podczas sesji strategicznych w dniach 12 listopada 2007 r. z udziałem Sołtysa, Radnych i innych przedstawicieli miejscowości Trybsz na podstawie informacji zawartych na stronach internetowych www. Plan Rozwoju Miejscowości Trybsz - 5 z 36 – Uczestnicy sesji strategicznej z dnia 12 listopada 2007 roku: Marek Pawlica Beata Waksmańska Julia Miśkowicz Małgorzata Łojek Maciej Płachta Józef Sołtys Franciszek Wadowski Andrzej Dziadkiewicz Maria Kaczmarczyk Biziak Józef Małgorzata Kaczmarczyk Helena Mateniek Elżbieta Pawlica-Caja Anna Matoniek Maria Gronka Plan Rozwoju Miejscowości Trybsz - 6 z 36 – 1. Charakterystyka miejscowości Trybsz Miejscowość Trybsz jest jednym z dziewięciu sołectw Gminy Łapsze Niżne. Cała gmina zajmuje powierzchnię 125 km2 – niemal cały obszar polskiego Spisza (Zamagórza Spiskiego). Pozostałe sołectwa to: Łapsze Niżne, Łapsze Wyżne, Kacwin, Niedzica, Falsztyn, Frydman, Trybsz i Łapszanka. Historia i zabytki Rysunek nr 1: Gmina Łapsze Niżne i jej sołectwa Źródło: Opracowanie własne na podstawie mapy zamieszczonej na stronie www.kacwin.com/info/spisz/lapsze_wyzne.php Trybsz (słow. Tribs, węg. Ujterebes / Tribs, niem. Treibs), wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie nowotarskim, w gminie Łapsze Niżne, na trasie z Nowego Targu do Niedzicy. W latach 1975-1998 miejscowość należała do województwa nowosądeckiego. Trybsz położony jest w dolinie Trybskiej Rzeki, w południowo-zachodniej części polskiego Spisza. Plan Rozwoju Miejscowości Trybsz - 7 z 36 – Jego początki są niejasne, szacuje się je na ok. XVI w. Nie ma zapisków, które mogłyby potwierdzić datę powstania osady. Najstarszym dokumentem jest akt sprzedaży Jerzemu Horwathowi przez Olbrachta Łaskiego w roku 1589, całego „państwa dunajeckiego”, gdzie pada już słowo „Trybsz”, jednak w zmienionej formie: „Trepschya” i „Trepsia”. Sama osada prawdopodobnie powstała ok. 20 – 30 lat wcześniej, ponieważ znajdujący się w miejscowości stary drewniany kościół św. Elżbiety Węgierskiej został zbudowany w 1567 roku. Prawdopodobnie kościół ten wybudowali sami chłopi, ponieważ ówczesnym właścicielem państwa niedzickiego był wspomniany już Polak Olbracht Łaski, który znany był z hulaszczego trybu życia. Można przypuszczać, że nie wydawał pieniędzy na stawianie kościołów, tym bardziej, że był luteraninem. W kościele znajduje się siedemnastowieczna polichromia nazywana „Biblią ubogich”. W 1647 roku proboszcz z Frydmana ks. Jan Ratułowski ufundował polichromię, której program prawdopodobnie sam ułożył. Zachował się dokument w języku polskim, w którym opisano, z jakich powodów wykonano malowidła: „nieuczonemu ludowi, pod dyktando proboszcza Jana Ratułowskiego, przedstawione zostają święte dogmaty nieba.” Przepiękna polichromia przedstawia najstarszą panoramę Tatr widzianych ze wzgórza ponad trybskim kościołem. Stanowią one tło dla sceny Sądu Ostatecznego, a są to szczyty: Płaczliwa Skała, Hawrań i Lodowy. Nad górami widoczne są dmące w trąby anioły a poniżej anioł z diabłem rozdzielają ludzi na dobrych, którzy idą do Nieba i na grzeszników, którzy trafiają w ogień piekielny. Drugim godnym uwagi motywem jest scena Wniebowzięcia. Scena ta rozgrywa się nad doliną rzeki, która bardzo przypomina Dunajec, a stojące na jej obu brzegach zamki – Czorsztyn i Niedzicę. Plan Rozwoju Miejscowości Trybsz - 8 z 36 – Rysunek nr 2: Fragment polichromi w kościele św. Elżbiety Źródło: Kościoły polskiego i słowackiego spisza W 1903 roku wybudowano nowy kościół w Trybszu pod tym samym wezwaniem. Niestety do jego urządzenia wykorzystano część wyposażenia ze starej świątyni. Z dawnego wyposażenia pozostały: mensa ołtarzowa z drewnianym tabernakulum, rokokowa ambona z XVIII w., drewniane świeczniki, oraz barokowo-ludowe feretrony. W 1924 roku planowano rozebrać drewniany kościół, na szczęście zdemontowano tylko wieżę i zakrystię. W 1936 roku wojewoda krakowski Władysław Raczkiewicz przekazał fundusze na konserwację kościoła. Jednym z najcenniejszych zabytków znajdującym się w nowym kościele a pochodzącym ze starej świątyni jest obraz św. Elżbiety stanowiący centralną część szesnastowiecznego tryptyku. Plan Rozwoju Miejscowości Trybsz - 9 z 36 – Rysunek nr 3: Widok nowego kościoła w Trybszu Źródło: Kościoły polskiego i Słowackiego spisza Stary kościół wpisany jest do rejestru zabytków i należy do Gotyckiego Szlaku Architektury Drewnianej. Od 1957 roku obydwoma kościołami oraz parafią opiekują się ojcowie cystersi z Mogiły. W pobliżu starego kościoła rosną dwa sędziwe drzewa, które są świadkami dziejów świątyni: lipa i jawor. Zostały uznane za pomniki przyrody już w 1936 roku. Trybsz może poszczycić się również siedmioma kapliczkami, które są bardzo charakterystyczne dla Spiszu. Najstarsza z nich położona jest na zboczu góry „Ubocz”, za Rzeką Trybską. Jest to kapliczka pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela, została wybudowana w latach 1794 – 1796, a jej fundatorami byli bracia ks. Jan i Konstanty Lucass. Jest murowana i pokryta gontem. Przed dawnymi laty wokół kaplicy grzebano zmarłych na cholerę. W 1945 roku pochowano tutaj dwóch niemieckich i dwóch węgierskich żołnierzy, którzy zginęli z rąk Rosjan. Co roku w kaplicy w dzień św. Jana odprawiana jest Msza świętą. Niektóre kaplice również mają charakter mszalny i trybszanie pielgrzymują do nich przy okazji następujących świąt: Bożego Ciała, nabożeństw majowych, Dni Krzyżowych. Na uwagę zasługuje kaplica Matki Boskiej z 1889 roku. Wśród modrzewi stoi rzeźba, która przedstawia Maryję z Jezusem. Natomiast w dolnej części rzeźby znajduje się płaskorzeźba św. Józefa. Plan Rozwoju Miejscowości Trybsz - 10 z 36 – Najstarsi mieszkańcy wsi twierdzą, że tu także chowano ludzi zmarłych na cholerę. Ludzie chcieli oddać dusze zmarłych pod opiekę i wstawiennictwo Matki Bożej. W Trybszu wiele domów posiada małe kapliczki, głównie pod wezwaniem Matki Bożej. Jest to piękny zwyczaj, który świadczy o religijności mieszkańców. Warto zaznaczyć, że w Trybszu 2 kwietnia 1845 roku urodził się Franz Denes. Był to znany badacz Tatr i Pienin, autor wielu przewodników po górach. Był taternikiem, kartografem, meteorologiem, geologiem oraz z zawodu prof. gimnazjalnym. Swoją pierwszą wycieczkę w Tatry odbył w 1859 roku. Wyruszył z Trybsza przez Jaworzynę Spiską do Morskiego Oka i do Czarnego Stawu pod Rysami. Ważnym faktem z historii wsi jest to, iż utrzymywała się tu pańszczyzna kościelna do lat międzywojennych. Po I wojnie światowej mieszkańcy Spisza i Orawy utworzyli Związek Spisko – Orawski, który przekształcono w Związek Górnego Spisza i Orawy, a jego prezesem został Paweł Bizun, młynarz trybski. I właśnie młyn Bizubów w czasie II wojny światowej był głównym miejscem przerzutów kurierów z Polski na Zachód. Trybsz należał wówczas do Słowacji. Na początku lat pięćdziesiątych we wsi miał miejsce wielki pożar, który niemal doszczętnie spalił Trybsz, jednak dzięki pracowitości mieszkańców i pomocy trybszan z Ameryki, wieś odbudowano. Rysunek nr 4: Kaplica Matki Bożej źródło: Kapliczki polskiego i słowackiego spisza Plan Rozwoju Miejscowości Trybsz - 11 z 36 – Kultura We wsi działa zespół folklorystyczny „Trybskie Dzieci”. Zespół prezentuje się na festynach, imprezach szkolnych, oraz regionalnych imprezach cyklicznych t.j.: „Spisko Watra”, „Spiskie Zwyki”, szkolny festyn rodzinny, Międzynarodowe Święto Dzieci Gór, gminne zakończenie roku szkolnego, jasełka spiskie. Zespół wykonuje 12 tańców, prezentując się w oryginalnych