INSTYTUT GEODEZJI I KARTOGRAFII ROCZNIK ASTRONOMICZNY NA ROK 2014 LXIX WARSZAWA 2013 Redaktor naukowy Rocznika Astronomicznego Jan Kryński Sekretarz: Marcin Sękowski Adres Redakcji: Instytut Geodezji i Kartografii 02679 Warszawa, ul. Modzelewskiego 27 email: [email protected] http://www.igik.edu.pl Prenumerata: email: [email protected] Projekt okładki Łukasz Żak Przy projektowaniu okładki wykorzystano atlas nieba Jana Heweliusza JOHANNIS HEVELII, URANOGRAPHIA, TOTUM COELUM STELLATUM, 1690 reprint wydawnictwa Uzbeckiej Akademii Nauk, Taszkent, 1968 Copyright C Instytut Geodezji i Kartografii ISSN 02090341 INSTYTUT GEODEZJI I KARTOGRAFII Nakład 200 egz. Papier offsetowy kl. III. Druk ze składu komputerowego przygotowanego w ZGiG IGiK SPIS TRECI Przedmowa ................................................... ............................... 5 Skróty stosowane w Roczniku Astronomicznym .............................................. 6 Dni wiąteczne, pory roku, stałe precesyjne, obserwatoria astronomiczne ...................... 7 Czas gwiazdowy Greenwich i Kąt Obrotu Ziemi .......................................... 8 11 Słońce, współrzędne równikowe, wschody i zachody w Warszawie ........................ 12÷19 Księżyc, współrzędne równikowe, wschody i zachody w Warszawie ....................... 20÷27 Momenty wejć Słońca w znaki Zodiaku ................................................... .÷28 Planety, współrzędne równikowe ................................................... ......... 28 Fazy Księżyca, apogeum i perigeum ................................................... ..... 29 Tablice do obliczania czasu wschodu i zachodu Słońca i Księżyca poza Warszawą ........ 30 31 Wschód i zachód Słońca w niektórych miastach Polski .................................. 32÷33 Wschód i zachód Słońca w niektórych stolicach europejskich ................................÷34 Kalendarz astronomiczny — wschody i zachody Słońca oraz wybranych planet w Warszawie . 35 Konfiguracje planet ................................................... ..................... 37 Zaćmienia Słońca i Księżyca ................................................... ......... 38 39 Współrzędne bieguna CIP i poprawka do czasu uniwersalnego ........................... 40÷41 Sygnały czasu ................................................... ...........................÷42 Mapa deklinacji magnetycznej ................................................... ........... 43 Miejsca rednie gwiazd ................................................... .............. 44 62 Pozycje gwiazd w systemie ICRS (BCRS) (J2000.0) .................................... 63÷81 Wielkoci redukcyjne ................................................... ................ 82÷89 Miejsca pozorne gwiazd ................................................... ............ 90 ÷103 Miejsca pozorne Biegunowej i gwiazd okołobiegunowych .............................. 104÷113 Barycentryczne i heliocentryczne współrzędne Ziemi .................................. 114÷121 Wpółrzędne bieguna CIP (IAU2006) w odniesieniu do bieguna GCRS ................. 122÷123 Miejsca pozorne (IRS) gwiazd ................................................... ..... 124÷137 Miejsca pozorne (IRS) gwiazd okołobiegunowych ..................................... 138÷147 Przybliżony azymut Biegunowej ................................................... ........÷148 Przybliżona odległoć zenitalna Biegunowej ................................................ 149 Szerokoć geograficzna z wysokoci Biegunowej ............................................. 150 Współczynniki do wzorów interpolacyjnych ................................................ 151 Refrakcja i ekstynkcja ................................................... ............. 152 153 Zestawienie gwiazdozbiorów ................................................... ....... 154÷155 Mapa nieba gwiadzistego ................................................... ......... 156÷159 Niektóre stałe, definicje i wzory astronomiczne i geodezyjne ........................... 160÷164 Objanienia — częć ogólna ................................................... ....... 165÷182 Objanienia — częć szczegółowa ................................................... .. 183÷205 ÷ 4 PRZEDMOWA Niniejszy, LXIX tom Rocznika Astronomicznego jest kontynuacją serii roczników astronomicznych opra cowywanych i wydawanych nakładem Instytutu Geodezji i Kartografii w Warszawie od 1946 roku. Został on opracowany w ramach zadania „Problemy geodezji i geodynamiki” wchodzącego w zakres badań statutowych Zakładu Geodezji i Geodynamiki IGiK. Zespół autorski LXIX tomu Rocznika Astronomicznego stanowią: Jan Kryński i Marcin Sękowski. W Rocznikach, począwszy od wydania na 2004 rok, są uwzględnione zmiany związane z nowymi, dostoso wanymi do precyzji współczesnych technik obserwacyjnych (poniżej mikrosekundy łuku) definicjami niebieskich systemów odniesienia, transformacji między tymi systemami oraz systemami czasu przyjętymi przez Między narodową Unię Astronomiczną IAU (2000 r.) i Międzynarodową Unię Geodezji i Geofizyki IUGG (2003 r.) za obowiązujące od 1 stycznia 2003 roku. Stosując się do zaleceń IAU i IUGG wprowadzono dalsze zmiany wynikające z rezolucji Zgromadzeń Gene ralnych IAU (Praga, 2006; Rio de Janeiro, 2009) i IUGG (Perugia, 2007). Zawarte w tablicach Rocznika na 2014 rok pozycje Słońca i Księżyca oraz pozycje gwiazd są wyrażone, zgodnie z zaleceniami IAU, zarówno w nowym Niebieskim Porednim Systemie Odniesienia o początku CIO, jak i w ujęciu klasycznym” związanym z punktem równonocy wiosennej. W pracach nad Rocznikiem Astronomicznym na 2014 rok korzystano z materiałów z kolejnych Zgroma dzeń Generalnych IAU i IUGG, zbiorów opracowań: IERS Technical Note 29 (zawierającą publikacje z Work shopu IERS „Implementation of the New IAU Resolutions”), który się odbył w kwietniu 2002 roku w Paryżu, „IERS Conventions 1996”, „IERS Conventions 2003”, opracowań Grup Roboczych Oddziału Astronomii Funda mentalnej IAU i szeregu publikacji, zaczerpniętych głównie z Astronomy & Astrophysics, a także z materiałów Workshopu Sekcji Dynamiki Ziemi Komitetu Geodezji PAN w Warszawie w maju 2004 roku. Zawartoć większoci tablic w Roczniku stanowi wynik obliczeń wykonanych w Zakładzie Geodezji i Geody namiki IGiK przy użyciu programów własnych, w których zostały wykorzystane procedury udostępnione przez IERS i SOFA — wszystkich opracowanych przez Marcina Sękowskiego. Do sporządzenia efemeryd Słońca, Księ życa i planet Układu Słonecznego posłużyły dane efemerydalne DE405/LE405. Dane liczbowe dotyczące zaćmień Słońca i Księżyca zostały zaczerpnięte ze stron „NASA Ecplise Web Site”. Współrzędne bieguna północnego Ziemi CIP oraz różnice UT1 UTC zaczerpnięto z wydawnictw Centralnego Biura Międzynarodowej Służby Ruchu Obrotowego Ziemi (IERS)− w Paryżu. Program do interpolacji izogon dekli nacji magnetycznej oraz mapę tych deklinacji na rok 2014 sporządziła Elżbieta Welker. Informacje o radiowych sygnałach czasu oparte są na corocznie uaktualnianych danych dostarczanych przez Bureau International des Poids et Mesures w S`evres.W bieżącym wydaniu Rocznika zaktualizowano listę stacji nadawczych, ograniczając ją jednoczenie do stacji nadających sygnały w trybie całodobowym. Programy używane do tablicowania danych i formatowania Rocznika oraz skład całoci Rocznika w systemie TEX, zarówno drukowanej wersji książkowej, jak i elektronicznej pdf zostały wykonane przez Marcina Sękowskiego. Obliczenia kontrolne przykładów numerycz- nych zamieszczonych w częci szczegółowej Rocznika wykonali Helena Bieniewska, Maciej Moskwiński, Marcin Sękowski i Łukasz Żak. Definicje i wielkoci stałych astronomicznych użyte w Roczniku odnoszą się do systemu IAU2009. Zostały one zaczerpnięte ze strony (http://maia.usno.navy.mil/NSFA/CBE.html). Dołączono również uzupełniającą listę stałych i wielkoci pomocniczych — niektóre odniesione do poprzednio obowiązujących systemów. Mogą one być stosowane w obliczeniach nie wymagających najwyższych dokładnoci. Algorytmy i programy opracowane do obliczania podanych w niniejszym Roczniku pozycji ciał niebieskich, wyrażonych w nowych systemach odniesienia, były poddane skrupulatnej kontroli wewnętrznej i weryfikacji. Ich poprawnoć została także potwierdzona zgodnocią publikowanych danych z danymi zawartymi w innych wy dawnictwach rocznikowych, w których w ostatnim okresie zostały wdrożone zalecenia IAU (Apparent Places of Fundamental Stars, Astronomisches Rechen–Institut, Heidelberg; AstronomiˇceskijJeˇzegodnik, Institut Priklad noj Astronomii RAN, St. Petersburg; The Astronomical Almanac, Waszyngton/Londyn). Podobnie jak w latach 2002–2013 Rocznik Astronomiczny na rok 2014 obok wersji drukowanej został opra cowany w formie elektronicznej, w formacie pdf . Jest on dostępny na stronach internetowych Zakładu Geodezji i Geodynamiki IGiK (http://www.igik.edu.pl). Jan Kryński Redaktor naukowy Rocznika Astronomicznego 5 SKRÓTY STOSOWANE W ROCZNIKU BG — Borowa Góra BIH — Bureau International de l’Heure (Międzynarodowe Biuro Czasu) BIPM — Bureau International des Poids et Mesures (Międzynarodowe Biuro Wag i Miar) BCRS — Barycentric Celestial Reference System (Barycentryczny Niebieski System Odniesienia) CEO — Celestial Ephemeris Origin (Niebieski Efemerydalny Punkt Początkowy) CEP — Celestial Ephemeris Pole (Efemerydalny Biegun Niebieski) CIO — Celestial Intermediate Origin (Niebieski Poredni Punkt Początkowy) ∗ CIO — Conventional International Origin (międzynarodowy umowny redni biegun północny Ziemi) CIP — Celestial Intermediate Pole (Poredni Biegun Niebieski) CRP — Conventional Reference Pole