2010-2011 architectuur theater dans muziek 2010-2011 blauwe zaal grote podia deSingel Desguinlei 25 / B-2018 Antwerpen ma vr 10 19 uur / za 16 19 uur ROBERT HOLL www.desingel.be [email protected] & RUDOLF JANSEN T +32 (0)3 248 28 28 F +32 (0)3 248 28 00 ZA 16 OKT 2010 deSingel is een kunstinstelling van de Vlaamse Gemeenschap en geniet de steun van hoofdsponsor mediasponsors 2010-2011 LIED ROBERT HOLL BAS-BARITON RUDOLF JANSEN PIANO ZA 16 OKT 2010 IRWIN GAGE PRESENTEERT JONGE LIEDDUO’S TOMASZ WIJA BARITON DAVID SANTOS PIANO VR 19 NOV 2010 SOPHIE DANEMAN SOPRAAN CHRISTIANNE STOTIJN MEZZO JOSEPH BREINL PIANO VR 14 JAN 2011 GERALDINE MCGREEVY SOPRAAN ROBIN TRITSCHLER TENOR GRAHAM JOHNSON PIANO LECTURE RECITAL WO 19, D0 20 JAN 2011 MOJCA ERDMANN SOPRAAN RUDOLF JANSEN PIANO ZA 2 APRIL 2011 Inleidend gesprek met Robert Holl en Rudolf Jansen aan de piano 19.15 uur / kleine zaal begin 20.00 uur pauze omstreeks 20.40 uur einde omstreeks 21.30 uur teksten programmaboekje Chloë Herteleer coördinatie programmaboekje deSingel & Diederik Verstraete ROBERT HOLL bas-bariton RUDOLF JANSEN piano FRANZ SCHUBERT (1797-1828) ‘Schwanengesang’ (samenstelling: Robert Holl) Acht Lieder nach Texten von Ludwig Rellstab Liebesbotschaft, D957 nr 1 Kriegers Ahnung, D957 nr 2 Frühlingssehnsucht, D957 nr 3 Ständchen, D957 nr 4 Abschied, D957 nr 7 Herbst, D945 Aufenthalt, D957 nr 5 In der Ferne, D957 nr 6 pauze Der winterabend, D938 (Karl gottfried Leitner) Die Taubenpost, D965a (Johann gabriel Seidl) Sechs Lieder nach Texten von Heinrich Heine gelieve uw GSM uit te schakelen Das Fischermädchen, D957 nr 10 Am Meer, D957 nr 12 Die Stadt, D957 nr 11 De inleidingen kan u achteraf beluisteren via www.desingel.be Der Doppelgänger, D 957 nr 13 Selecteer hiervoor voorstelling/concert/tentoonstelling van uw keuze. Ihr Bild, D 957 nr 9 Der Atlas, D957 nr 8 Op www.desingel.be kan u uw visie, opinie, commentaar, appreciatie, … reageer betreffende het programma van deSingel met andere toeschouwers delen. & win Selecteer hiervoor voorstelling/concert/tentoonstelling van uw keuze. Neemt u deel aan dit forum, dan maakt u meteen kans om tickets te winnen. Bij elk concert worden cd’s te koop aangeboden door ’t KLAverVIER, Kasteeldreef 6, Schilde, 03 384 29 70 > www.tklavervier.be grand café deSingel open alle dagen 9 > 24 uur informatie en reserveren +32 (0)3 237 71 00 www.grandcafedesingel.be drankjes / hapjes / snacks / uitgebreid tafelen geïnitieerd. Na 25 jaar oorlog legde het Weense Congres in 1814-15 de basis “GrüSST von dem voor een duurzame vrede, die absoluut overal bewaard moest blijven. In het Oostenrijkse Keizerrijk voerde ‘Staatskanzler’ Metternich daartoe een repres- Fliehenden, Welt sief bewind. Censuur en controle waren middelen om de bereikte vrede te handhaven. Vrijheid van meningsuiting werd compleet aan banden gelegd. De hinaus Ziehenden!” geestelijke dwangbuis van het Metternich-regime was voor vele kunstenaars ondraaglijk. Elke vorm van avant-garde werd onderdrukt. Alles wat nieuw Schuberts Schwanengesang was, werd sceptisch onthaald omdat het een bedreiging kon vormen. Grote verenigingen en publieke spektakels waren de facto verdacht. Metternich propageerde een levensstijl van stil, bescheiden verwijlen in het geluk van vrede en rust. Men trok zich terug in de privésfeer. Familie en een beperkte vriendenkring waren het milieu waarin men zich bewoog. De muziek kreeg Een Weens burgerlijk salon rond 1825. Centraal in beeld Franz Schubert in hierin een belangrijke plaats. In de muziek, die het minst onderhevig was aan diepe concentratie aan de vleugel. Rechts van hem, zittend, de bariton politieke en ideologische interpretatie, kon men zich boven de Metternich- Johann Michael Vogl, in een duidelijk minder bescheiden pose, diep terreur verheffen. In de muziek kon men wegvluchten. ademhalend om een nieuw lied aan te heffen. Overal rondom hen mooi Het geromantiseerde plaatje van Moritz von Schwind vertelt dus slechts uitgedoste en vers gekapte dames en heren. De dames zichtbaar in ver- een kant van het verhaal. Schuberts muziek bewoog zich tussen twee rukking en wegdromend, de heren aandachtig maar hun emoties keurig in polen. Enerzijds de vrolijke, onderhoudende muziek voor het burgersalon bedwang houdend. en anderzijds de zware, bedrukte muziek die de donkere gevoelens tot Elke rechtgeaarde Schubertliedliefhebber kan zich zonder veel moeite klinken bracht waarmee de Biedermeier mens had af te rekenen. Of hoe de bekende sepiatekening van Moritz von Schwind uit 1868 voor de geluk en lijden - ‘Lachen und Weinen’ - in Schuberts muziek steeds beide geest halen. De tekening herinnert aan een gezellige avond ten huize van aanwezig zijn. de Weense jurist Joseph von Spaun in december 1826, waar Schubert nieuwe liederen aan zijn vrienden voorstelde. Een van de bekende ‘Schu- Boekenwurm bertiaden’ - de term had zich sinds 1821 in de vriendenkring van Schubert Stappen we nu opnieuw de tekening van Moritz von Schwind binnen. In ingeburgerd. Doorgaans was het aantal aanwezigen op deze avonden klei- de Biedermeier saloncultuur kon het genre van het lied bijzonder goed ner dan op de tekening is afgebeeld. Vermoedelijk beeldde von Schwind gedijen. Hét genre waarin Schubert als geen ander excelleerde, tevens iedereen af die hem van de vele Schubertiaden in herinnering was geble- een gevolg van zijn grote interesse voor literatuur, die ongetwijfeld gevoed ven. Dat waren bekende en minder bekende schilders, musici, schrijvers, werd door zijn vriendenkring. Sinds zijn tijd in het ‘Konvikt’ in Wenen was intellectuelen. Over het verloop van de Schubertiaden zijn we dankzij deze vriendenkring het centrum van Schuberts sociale leven. In deze overgeleverde brieven en dagboekaantekeningen van Schubert en zijn kring werd er muziek gemaakt en werd er vooral veel - heel veel - litera- vrienden goed geïnformeerd. Enerzijds kon het gaan om spontane bijeen- tuur gelezen en bediscussieerd. In de eerste plaats kwamen de laatste komsten in kleine kring, meestal enkel mannen, waarbij de vrienden elkaar nieuwe gedichten en romans aan bod van schrijvers als Goethe, Heine, belletrie voorlazen of simpelweg van gedachten wisselden. Ofwel ging Müller, Scott, Schiller en ook de wekelijks en maandelijks verschijnende het om feesten in grotere kring, waarbij ook vrouwen uitgenodigd werden. almanakken en literaire tijdschriften. Ook eigen literaire en muzikale crea- Na de muziek werd gegeten en punch gedronken, regelmatig werden ook ties werden voorgesteld. Zo vonden de gedichten van Franz von Schober gedichten voorgedragen. In grotere kring werd ook gedanst of werden er en Johann Mayrhofer in deze kring de eerste toehoorders. De financieel gezamenlijk gymnastiekoefeningen gedaan. Kleine Schubertiaden en ook beter voorziene Franz von Schober stelde zijn bibliotheek ter beschikking leesavonden onder vrienden vonden meermaals per week plaats. en bezorgde de belangrijkste nieuwe publicaties, waaronder de gedichten van Wilhelm Müller, die aan de basis liggen van Schuberts beide grote lied- ‘Lachen und weinen’ cycli. In deze omgeving kon Schubert zijn literaire horizon verbreden en De Schubertiaden gelden als een voorbeeld bij uitstek van de burgerlijke kreeg hij ook een dieper begrip voor poëzie en literatuur. Door de omgang huismuziek, een typisch verschijnsel van de ‘Biedermeier’-cultuur van de met zijn literair onderlegde vrienden leerde Schubert de regels en wetten jaren 1820. De Biedermeier was een levensstijl die door de politiek werd van de literaire poëtica kennen en leerde hij gedichten doorgronden. Zo ‘Schubertabend bei Josef von Spaun.’ Sepiatekening van Moritz von Schwind, 1868 © Bildarchiv der Österreichischen Nationalbibliothek zijn Schuberts liederen meer dan het op muziek zetten van taal. Het zijn uitvoeringstraditie van de laatste decennia terug te voeren. In de Londen- compositorische reflecties die de diepere betekenis van de gedichten - se Wigmore Hall bijvoorbeeld, het Walhalla van het lied, vonden er tot na voorbij het taalniveau - beleefbaar maken. de Tweede Wereldoorlog geen integrale uitvoeringen van ‘Schwanenge- sang’ plaats. De allereerste integrale opname verscheen in 1954, met Hans Cyclus of niet? Hotter en Gerald Moore. Vanaf de jaren zestig begon Fischer-Dieskau de Schubert stierf op 19 november 1828. Tijdens zijn laatste levensmaan- hele ‘cyclus’ op concerten uit te voeren, tot op de dag van vandaag daarin den gaf hij nog blijk van een koortsachtige creativiteit. In augustus en gevolgd door steeds meer andere zangers. september componeerde hij de monumentale drie laatste pianosonates, Misschien is het u al opgevallen dat de volgorde waarin de liederen uit het Strijkkwintet in C en ook nog een reeks indrukwekkende liederen op ‘Schwanengesang’ worden uitgevoerd, wel eens kan verschillen van teksten van Rellstab, Heine en Seidl die bekend zijn geraakt onder de over- uitvoering tot uitvoering. Dat is volledig gelegitimeerd omdat de liederen koepelende titel ‘Schwanengesang’ (D957). De titel ‘Schwanengesang’ in het manuscript wel na elkaar genoteerd, maar niet genummerd waren was een bedenksel van de Weense muziekuitgever Tobias Haslinger. zoals bijvoorbeeld bij ‘Winterreise’ wel het geval was. Zonder nummers en Deze had de rechten op de liederen in december 1828 van Schuberts zonder data (zie hierboven), kan de definitieve volgorde dus niet vastge- broer Ferdinand verkregen, die zich om het nalatenschap van de compo- steld worden. In het hierna volgende overzicht van de liederen uit ‘Schwa- nist bekommerde. In januari 1829 kondigde Haslinger de uitgave van Schu- nengesang’