invloed van de voorgenomen verbreding van de zuid-willemsvaart op de natuurgebieden in de omgeving. 4.4.2-89/1 oekologisch adviesbureau moller pillot, tilburg „PROVINCIE NOORD-BRABANT AFDELINGWATE R no. code V^rzT^?" INVLOEDVA ND EVOORGENOME N VERBREDINGVA ND E ZUID-WILLEMSVAART OPD ENATUURGEBIEDE N IND EOMGEVIN G Oekologisch adviesbureau Moller Pillot Tilburg,2 9apri l 1985 BIDOC PROVINCIEHUISN-BR . 3 2500 00047 0642 INHOUDSOPGAVE BLZ. BIJLAGENLIJST ALGEMEEN 1 DEKOORNWAAR D 57 POLDERST EROSMALE NE NEMPE L 65 DEHEINI S 71 DEWAMBER G 79 NATUURGEBIEDENBI JDE NDÜNGE N 91 'TWOU DE ND EMOLENHEID E 101 HETAA-DA LT EBERLICU M 109 LANDGOED HEESWIJK 123 HETGEBIE DVA NHEESWIJ KTO TVEGHE L 147 HETWIJBOSCHBROE K 163 HETAA-DA LVA NVEGHE LTO TKELDON K 189 DEOMGEVIN GVA NZIJTAAR T 195 DEROOS T 205 HETTRAJEC TTUSSE NSLUI SER PE NBEE KE NDON K 213 EIJCKENLUSTE ND ELAARDON K (BEEKE NDONK ) 223 HETLAA RE ND ELIESHOUTSCH EBEEMDE N 231 DELANG EBEEMD ,D EEEUWSEL SE ND EWOFSPUTTE N 237 DEBIEZE NE NMILSCHO T 249 DEOUD EGOORE N 257 DEOETER T 269 HETHOUTBROEK ,D EVLERKE NE.A . 285 HETAA-DA LTUSSE NSLUI S 10E NSLUI S1 1 297 DEPUNDERMA N 307 DESTARKRIE T 317 HETGEBIE DTUSSE NSLUI S 12E NSLUI S1 3 329 DEKIEVITSLOO P 335 LITERATUURLIJST A.DETERMINATI ELITERATUU RAQUATISCH EMACROFAUN A 341 B.OVERIG ELITERATUU R 343 Bijlagenlijs t 1a Overzichtva nd ehuidig enatuurwaarde n 1b Veranderingva nd enatuurwaarde n 1c Verspreidingsmogelijkhedenvoo rplante ne ndiere n (barrières encorridors ) 1d Gebiedenme tgrondwaterstandsverlagin g resp.verhogin gvoo r dezomertoestan d 2 Overzichtdosi seffec trelatie s (naarReijne ne.a. ,1981 ) 3-9. Berekendeveranderinge n ind estijghoogt eva nhe tfreatisc h vlak 3. Berlicum- Empe lzome r 4. Berlicum- Empe lwinte r 5. Berlicum- Schijnde l (sluislocatie 109,5) 6. Berlicum- Schijnde l (sluislocatie111 ) 7. Veghel- Bee ke nDon k 8. Beeke nDon k- Aarle-Rixte l 9a.Helmon d- Somere nzome r (kD50 0m2/d ) 9b.Helmon d- Somere nwinte r (kD50 0m 2/d) 9c.Helmon d- Somere nzome r (kD20 0m2/d ) 9d.Helmon d- Somere nwinte r (kD20 0m 2/d) 10 Wijboschbroek:tabe lnatuurwaarde n 11 Kaartva nd enatuurgebiede ntusse nHeeswij ke nveghel ,schaa l 1 :25.00 0 12 Hetgebie dHeeswij k totVeghel :tabe lnatuurwaarde n 13-23 LandgoedHeeswijk : 13 Chloridegehaltenoppervlaktewate r 14 Dehuidig ee nd et everwachte nveranderin gva nd e watervoerendeperiod eva ngreppe lZ 6 15 Oppervlaktenva nbos -e nstruikgewa sbiotope ne ncultuurlan d 16 Nummeringva nd epercele n 17 Vegetatiekaart 18 Bemonsteringspuntenaquatisch emacrofaun a 19aMacrofaun a temporairewatere n 19bMacrofaun ava nd ebermsloo t 20 Amfibieën (onderzocht 1983e n1984 ) 21 Kaarttyperend evogel s 22 Aantalterritori a 23 Waarderingsgetallen inhe tkade rva nhe tonderzoe k langsd e Zuid-Willemsvaart (pergroe porganismen ) 24 HetAa-da lt eBerlicum :tabe lnatuurwaarde n 25 'tWou de nd eMolenheide :tabe lnatuurwaarde n 26 Natuurgebiedenbi jDe nDüngen :kaar tme tnummerin gva nd e terreinonderdelen 27 NatuurgebiedenBi jDe nDüngen :tabe lnatuurwaarde n 28 DeWamberg :tabe lnatuurwaarde n 29 DeHeinis :tabe lnatuurwaarde n 30 Polderst eRosmale ne nEmpel :kaar tvogel s 31 Polderst eRosmale ne nEmpel :tabe lnatuurwaarde n VervolgBijlagenli js t 32 DeKoornwaard :tabe lnatuurwaarde n 33 Hetgebie dva nVeghe lto tKeidonk :overzichtskaar t 34 Hetgebie dva nVeghe lto tKeidonk :tabe lnatuurwaarde n 35 Deomgevin gva nzijtaart :tabe lnatuurwaarde n 36 DeRoost :tabe lnatuurwaarde n 37 Hettrajec ttusse nslui sEr pe nBee ke nDonk :indelin gva n hetonderzoeksgebie d 38 Hettrajec ttusse nslui sEr pe nBee ke nDonk :tabe l natuurwaarden 39 Eijckenluste nd eLaardonk :tabe lnatuurwaarde n 40 HetLaa re nd eLieshoutsch eBeemden :tabe lnatuurwaarde n 41 Overzichtskaartva nhe tgebie d tennoorde nva nHelmon d 42 DeLang eBeemd ,d eEeuwsel se nd eWolfsputten :tabe l natuurwaarden 43 Berekendeveranderinge ni nd estijghoogt eva nhe tfreatisc h vlakbi jd eomleggin gHelmon d 44 DeOud eGooren :tabe lnatuurwaarde n 45 DeOetert :tabe lnatuurwaarde n 46 Kaartva nd enatuurgebiede n ind egemeent eSomere nte nweste n vand e Zuid-Willemsvaart 47 Isohypsenva nhe tfreatisc hvla ke nhe teerst ewatervoeren d pakkette nzuide nva nHelmon d 48 HetHoutbroe ke.a. :tabe lnatuurwaarde n 49 HetAada ltusse nslui s 10e nslui s 11:tabe lnatuurwaarde n 50 DePunderman :kaar tbroedvogel s 51 DePunderman :tabe lnatuurwaarde n 52 DeStarkriet :kaar tpaaiplaatse namfibieë n 53 DeStarkriet :kaar tva nee naanta lbroedvogelsoorte n in198 3 54 DeStarkriet :tabe lnatuurwaarde n 55 Kievitsloop:tabelnatuurwaarde n - 3 - INHOUDSOPGAVE biz. I INLEIDING 5 II DOELSTELLINGEN 7 III GLOBALEOPZE TVA NHE TONDERZOE K 8 III.A Invloedva nd everbredin gva nd e Zuid-Willemsvaart inhe talgemee n 8 III.B Ruimtelijkebegrenzin g endiepgan g vanhe tonde rzoe k 8 III.C Deonderzocht egroepe nva norganisme n 9 IV GLOBALEBESCHRIJVIN GVA NHE TONDERZOEKGEBIE D 11 IV.A Geologie 11 IV.B Debodemkundig egesteldhei d 13 IV.C Waterhuishouding 13 IV.D Denatuurgebiede ne nd eaar dva nd e aanwezigenatuurwaarde n 16 V DEAAR DVA ND EGEVOLGE NVA ND EINGREPE N 19 V.A Dewerkzam efactore n 19 V.B Debeïnvloed eorganisme n 19 V.C Dewijz eva nbeïnvloedin g 21 VI DEONDERZOEKMETHOD EE ND EWIJZ EVA N VERWERKINGDE RGEGEVEN S 24 VI.A Algemeen 24 VI.A.1 Hetveldwer k 24 VI.A.2 Degebruikt egegeven s 24 VI.A.3 Hetvaststelle nva nd enatuurwaarde n 28 VI.A.3a Denatuurwaarde nvoo r zoverweergegeve n ind etabelle n 28 toelichtingo pd etabelle nvoo rnatuurwaarderin g 31 VI.A.3bNatuurwaarden ,di enie t ind etabelle n verwerkt zijn 32 VI.B Deflor ae nvegetati e 36 VI.C Deaquatisch emacrofaun a 39 VI.D Deamfibieë n 42 VI.E Devogel s 44 VII OVERZICHTVA ND ETOTAAL-RESULTATE N 48 - 4- Bijlage 1a Overzicht vand e huidige natuurwaarden 1b Verandering van de natuurwaarden 1c Verspreidingsmogelijkhedenvoo r planten endiere n (barrières en corridors) 1d Gebieden metgrondwaterstandsverlagin g resp.verho ­ ging voor de zomertoestand Bijlage 2 Overzicht dosis effect relaties (naar Reijnen e.a., 1981) Bijlagen 3-9 Berekende veranderingen ind e stijghoogte van het freatischvlak : 3 Berlicum -Empe l zomer 4 Berlicum - Empel winter 5 Berlicum - Schijndel (sluislocatie 109,5) 6 Berlicum - Schijndel (sluislocatie 111) 7 Veghel - Beek en Donk 8 Beek en Donk -Aarle-Rixte l 9a Helmond - Someren zomer (kD50 0 m2/d) 9b Helmond - Someren winter (kD 500rri2/d ) 9c Helmond - Someren zomer (kD20 0 m2/d) 9d Helmond - Someren winter (kD 200 m2/d) Bijlage 10 Wijboschbroek:tabe l natuurwaarden Bijlage 11 Kaartva n de natuurgebieden tussen Heeswijk en Veghel,schaa l 1 :25.00 0 Bijlage 41 Kaartva n hetgebie d ten noorden van Helmond Bijlage 42 De Lange Beemd e.a.: tabel natuurwaarden Bijlage 43 Berekendeveranderinge n ind e stijghoogte van het freatisch vlak bijd e omlegging Helmond Bijlage 44 De Oude Gooren:tabe l natuurwaarden Bijlage 45 De Oetert:tabe l natuurwaarden Bijlage 46 Kaartva n de natuurgebieden ind e gemeente Someren tenweste n vand e Zuid-Willemsvaart Bijlage 47 Isohypsenva n het freatisch vlak en het eerste water­ voerend pakket ten zuiden van Helmond Bijlage 48 Het Houtbroek e.a.: tabel natuurwaarden Bijlage 49 Het Aadal tussen sluis 10e n sluis 11:tabe l natuur­ waarden Bijlage 50 De Punderman:kaar t broedvogels in 1983 Bijlage 51 De Punderman: tabel natuurwaarden Bijlage 52 De Starkriet:kaar t paaiplaatsen amfibieën Bijlage 53 De Starkriet: kaartva n een aantal broedvogelsoorten in 1983 Bijlage 54 De Starkriet:tabe l natuurwaarden Bijlage 55 Kievitsloop:tabel natuurwaarden - 5- INLEIDING Reeds lange tijd isvoorbereiden d onderzoek verricht om de Brabantse en Limburgse kanalen aan tepasse n aan het moderne scheepvaartverkeer.Voo r wat betreftd e Zuid-Willemsvaart zullend e plannen binnen afzienbare tijd worden uitgevoerd. Dit zal inhouden een verbreding van het oude kanaal en het graven van nieuwe kanaaltrajecten aand e oostzijde om 's-Her- togenbosch en Helmond.Teven s zullend e oude sluizen worden vervangen door een kleiner aantal nieuwe sluizen.Voora ldoo r deze laatste ingreep zal het grondwaterregiem ind e omgeving van het kanaal op vele plaatsen gewijzigd worden. Degenoem ­ de ingrepen hebben verder gevolgen voor bruggen enwegen ,he t beheer van hetoppervlaktewate r envoo r land- en bosbouw. Inee n nota van Rijkswaterstaat (1978)wer d een globale in­ ventarisatie opgenomen vand e gevolgen vand e kanaalverbete­ ring voor de natuur ind e omgeving van het kanaal.D eonder ­ havige studie beoogde een nadere uitwerking hiervan, waarbij tevensd e effecten van alternatieven enmogeli jk emaatregele n betrokken werden.He t onderzoek werd uitgevoerd ind e jaren 1982-1984 door oekologisch adviesbureau Moller Pillot te Til­ burg. Voor wat betreft de huidige end e teverwachte n hydrologische toestand werd uitgegaan vangegevens ,verstrek t door het dis­ trict zuid-oost vand edirecti e Waterhuishouding enWaterbe ­ weging vand e Rijkswaterstaat. Debiologisch e gegevens werden verzameld (resp.geleverd ) door:ir .M.Th .Veerkamp ,drs . C.M. Visser,J . van Diermen,E .va nde n Dool en ir.A . Klink. Dedri e eerstgenoemden schreven ook delen van ditrap ­ port. Daarnaast werd gebruik gemaaktva n vele gepubliceerde enongepubliceerd e gegevens,waarbi j tevens vele waardevolle adviezenverkrege n werden,me t nameva nd e zijdeva n het Staatsbosbeheer (dr.ir .P.J . van Zadelhoff,ing .J .Streef ­ kerk) enhe t Instituut voor Cultuurtechniek en Waterhuishou­ ding (drs.R.H . Remmers,ing .P.C . Jansen,ing .K.E .Wit) . Deopdrach t was er opgebaseer d gebruik temake n van bestaan­ de kennis en inzichten engee n grensverleggend onderzoek te verrichten. Aangezienme t nameva n vochtig cultuurbos dena ­ tuurbehoudswaard e nog slecht bekend is,zij n toch een aantal onderdelen alspionierswer k te beschouwen. Mede omdez e reden werd de deskundigheid van vele Nederlandse biologen benut om tot eenverantwoor d resultaat te komen. - 6- Pasgeleidelij k kwam aan het licht,ho e bedreigd het vochtig cultuurbos in Nederland ise n hoe belangrijk hetdu s is,da t de gebieden langsd e Zuid-Willemsvaarthu nwaarde n voor de toekomst kunnen behouden.