KOCIEWSKI NR (96) MAGAZYN1 styczeý • luty • marzec 2017 REGIONAPL ISSN 0860-1917 CENALNY 3,00 zã Kwartalnik spoÙeczno-kulturalny Najserdeczniejsze ¿yczenia zdrowych, radosnych i spokojnych œwi¹t Wielkiej Nocy, smacznego jajka, mokrego dyngusa, a tak¿e odpoczynku w rodzinnym gronie ¿yczy wydawca i redakcja „Kociewskiego Magazynu Regionalnego” W NUMERZE 2 Od redakcji 3 WYDARZYŁO SIĘ NA KOCIEWIU... 4 Maria Pająkowska-Kensik KOCIEWSKI ZABRAKŁO TRÓJMIEJSKIEGO KOCIEWIAKA 6 Ryszard Szwoch ŚP. INŻ. IZYDOR GENCZA (1919-2017) Pro memoria 7 Marcin Kłodziński O PRAWO DO GODNOŚCI MAGAZYN 8 Kazimierz Ickiewicz OBELISK W HOŁDZIE PRZEŚLADOWANYM I REPRESJONOWANYM 9 Zbigniew Lorkowski REGIONALNY ZA WOLNOŚĆ I NIEPODLEGŁOŚĆ POLSKI Kwartalnik społeczno-kulturalny I HOLANDII 12 Marcin Kłodziński NASZ PROFESOR STOLEMEM Nr 1 (96) styczeń • luty • marzec 2017 • PL ISSN 0860-1917 14 Bogdan Wiśniewski BIOGRAFISTA UHONOROWANY WYDANO ZE ŚRODKÓW BUDŻETU MIASTA TCZEWA 15 Monika Jabłońska • POMOCNE DŁONIE 16 ZASŁUŻONE OBYWATELSTWO RADA PROGRAMOWA 17 Jacek Cherek Kazimierz Ickiewicz – przewodniczący JUŻ DZIESIĄTY RAZ ŚWIĘTOWALIŚMY Jerzy Cisewski, Czesław Glinkowski, Józef Golicki, Jan Kulas, Z KOCIEWIEM prof. Maria Pająkowska-Kensik, Józef Ziółkowski 18 Ryszard Szwoch • UHONOROWANY „PIERŚCIENIEM MECHTYLDY” REDAKCJA 19 Bogdan Wiśniewski Halina Rudko redaktor naczelna SKRA ORMUZDOWA DLA „MODRAKÓW” Marcin Kłodziński opracowanie grafi czne, łamanie Halina Rudko i korekta 22 Eleonora Lewandowska PAMIĘĆ I WDZIĘCZNOŚĆ WYDAWCA 29 Piotr Kajzer Kociewski Kantor Edytorski PYTAJĄC O DZIEJE TCZEWA Sekcja Wydawnicza Miejskiej Biblioteki Publicznej 30 Alicja Słyszewska im. Aleksandra Skulteta w Tczewie PAMIĘĆ I MUZYKA NA KOCIEWIU dyrektor dr Krzysztof Korda 32 Jerzy Cisewski • PASIERBOWA ALEJA 34 Karol Górski • SAGA RODZINY PASTORA ADRES REDAKCJI I WYDAWCY BERTHOLDA HARHAUSENA 83-100 Tczew, ul. J. Dąbrowskiego 6, tel. (58) 531 35 50 37 PROMOCJA WYDAWNICTW KANTORU www.mbp.tczew.pl www.facebook.pl/mbptczew e-mail: [email protected] 38 Marcin Kłodziński „CZYTELNICZY EKSPRES” WYRUSZA WIOSNĄ Projekt biblioteki dofinansowany przez Ministerstwo Redakcja zastrzega sobie prawo dokonywania skrótów, zmiany tytułó w 39 Grzegorz Piotrowski oraz poprawek stylistyczno-językowych w nadesłanych tekstach. PODRÓŻE W WYOBRAŹNI: LINIA KOLEJOWA STAROGARD – SKARSZEWY Teksty oraz zdjęcia zamieszczone w niniejszym numerze zostały przekazane przez autorów 41 Edward Odya • LIS JI WILK nieodpłatnie. 42 Wasza Rozalija A TO MNIE DZIŚ GUL SKOCZYŁ... Wszystkie zdjęcia Jacka Cherka znajdują się w zbiorach Miejskiej Biblioteki Publicznej w Tczewie 43 Adrian Rodak • DLA NIEJ (wiersz) 44 Marek Biegalski • MIŁOŚĆ NAŚWIETLENIE, MONTAŻ I DRUK 44 Małgorzata Kruk Wydawnictwo „Bernardinum” Sp. z o.o. ul. Biskupa Dominika 11 HARCERZE TCZEWA I POMORZA 83-130 Pelplin 45 Bogdan Wiśniewski • CZAS ZAPISANY W PAMIĘCI Historia rodu Ornassów i Thielów Nakład: 500 egz. 47 Jacek Cherek Objętość: 6 ark. druk. PROMOCJA KSIĄŻKI AFAZJA POLSKA 2 Wewn. III str. okładki NOWOŚCI WYDAWNICZE Z KOCIEWIA SPROSTOWANIE NA OKŁADCE W poprzednim 96. numerze „Magazynu” na str. 15 błędnie Kłodawa w okolicy Warcza, gmina Trąbki Wielkie podpisano zdjęcie. Powinno ono brzmieć: Pracownice Biblioteki fot. Marta Schuchardt w Publicznym Przedszkolu nr 8 z Oddziałami Integracyjnymi w Tczewie . Redakcja serdecznie przeprasza naszych milusińskich. KMR 1 Od redakcji Już dziesiąty raz Kociewie obchodziło swój Światowy Dzień. Gdy go ustanawiano, za sprawą starogardzkiego Stowarzyszenia Kultury Kociewie i Lokalnej Organizacji Turystycznej Kociewie, chciano podkreślić, iż Kociewiacy mieszkają na całym świe- cie. Przypomina to trochę sytuację z końca 2015 roku, gdy na współorganizowanej przez książnicę z Tczewa konferencji „Polska Regionalna. Mowa – kultura – eduka- cja” jeden z prelegentów pokazywał mapę Polski z naniesionymi na nią kropkami, które miały oddawać kociewskie diaspory. Jakiż byłby to cudowny asumpt do wzno- wienia pojawiającej się co jakiś czas dyskusji o granicach naszej „małej Ojczyzny”. Starcia poglądów – czy powinny je określać doliny i rzeki, czy też może powinna być ona stale ruchoma, nieograniczona, a umownymi rubieżami Kociewia powinni być ludzie, dla których jest ono ważne. Któż wie, czy dyskusja ta samoistnie nie poszerzyłaby się. Skoro już pytamy „gdzie?”, może ktoś zadałby pytanie „kiedy?”. Jak długo było Kociewie Kociewiem przed nazwaniem go „Gociewiem” 210 lat temu, co dało datę jego Dniu. Oczami wyobraźni możemy sobie wyobrazić zażartą debatę historyków, której głównym te- matem byłoby ustalenie, czy już nasi praprapraprapradziadowie byli Kociewiakami, czy dopiero ich potomkowie. Nie sposób jednak odgadnąć jakich argumentów by użyto, jakie skarby historii zostałyby wyciągnięte z kroków niepamięci. Ile z niej do- wiedzielibyśmy się o nas samych. Jednoznacznej odpowiedzi na pytania typu „gdzie?” i „kiedy?” będzie jednak bardzo trudno udzielić. Tak naprawdę nie wiadomo, czy jest to w ogóle możliwe. Nie powstało do tej pory żadne kompendium wiedzy, które starałoby się odpowiedzieć na nie. Trudno również sądzić, że takowe zostanie kiedyś napisane. Jeżeli jednak tak się stanie, najpewniej będzie to aż i tylko zarazem jedna z wizji czym było, jest i będzie Kociewie. Bo dla każdego z nas nasza „mała Ojczyzna” znaczy coś innego. Zaczęło się w innym czasie i jest w innym miejscu. Kociewie tym samym to połączenie tysięcy opowieści, których autorami są jego mieszkańcy – Kociewiacy. Niezmiernie nam miło, że już po raz 96. część z niech pojawiła się na łamach na- szego „Magazynu”. 2 KMR Wydarzyło się na Kociewiu... ► Gdańsk, 3 grudnia genci z tczewskiego oddziału Zrzeszenia Kaszubsko-Pomor- W stolicy Trójmiasta obradował XX Zjazd Delegatów skiego zadbali o strawę dla umysłów. Prelekcję pt. „Steblewo - Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego. Nowym prezesem Za- historia wsi żuławskiej” wygłosił Tomasz Jagielski. Natomiast rządu Głównego został, m.in. dzięki poparciu kociewskich Małgorzata Kruk przedstawiła zebranym wykład pt. „Dwa- delegatów, prof. Edmund Wittbrodt. Warto zaznaczyć, iż to dzieścia lat wolności. Tczew w latach 1920-1939”. Nie zabra- nie jedyny sukces naszych krajan. Przedstawiciele malow- kło również prelekcji o obrazie Wisły w literaturze niemieckiej niczego Kociewia weszli również w skład Rady Naczelnej XIX i XX wieku, którą wygłosił Leszek Muszczyński. ZKP: Michał Kargul (Tczew), Jan Kulas (Tczew), Bogdan Wiśniewski (Pelplin), Aleksander Swobodziński (Zblewo), ► Tczew, 30 stycznia Maria Pająkowska-Kensik (Bydgoszcz). Swojego przedsta- Wiele kociewskich miast mogło zazdrościć Tczewowi, wiciela zyskano także w Sądzie Koleżeńskim, którym został którego mieszkańcy już kolejny raz świętowali dzień swo- Piotr Kropidłowski z Zblewa. jego grodu Sambora. Tczewskie ulice, na pamiątkę wejścia do miasta żołnierzy dowodzonych przez gen. Józefa Hallera ► Tczew, 20 grudnia w 1920 roku, ponownie zostały ozdobione biało-czerwony- Filia nr 3 Miejskiej Biblioteki Publicznej zaprosiła wszyst- mi flagami oraz tymi z samborowym gryfem. Tradycyjnie kich zainteresowanych na otwarcie wystawy pt. „Pomorze już obchody rozpoczęła specjalna msza święta w kościele Nadwiślańskie. Regionalizmy znad Dolnej Wisły”, powstałej farnym, gdzie zebrani modlili się w intencji miasta. Następ- dzięki pracy, członków oddziałów Zrzeszenia Kaszubsko- nie świętujący udali się do tczewskiego Centrum Kultury Pomorskiego z Torunia, Bydgoszczy, Grudziądza, Pelplina, i Sztuki, gdzie odbyła się uroczysta sesja Rady Miejskiej. To Tczewa, Opalenia, Pruszcza Gdańskiego i Gdańska, kierowa- podczas niej zostały wręczone najważniejsze wyróżnienia nych przez Michała Kargula. Dzięki ich wysiłkowi wszyscy przyznawane przez tczewski samorząd miejski. W tym roku przekraczający progi Filii mogli poznać walory i uroki ziemi gród Sambora zyskał dwóch nowych honorowych obywate- chełmińskiej, Kociewia, Powiśla, Żuław Gdańskich oraz Ka- li, którymi zostali profesorowie Grzegorz Kołodko oraz Jan szub. Każdy, kto do marca nie zdążył odwiedzić książnicy na Stralau. Wręczono również medale „Pro Domo Trsoviensi”, Suchostrzygach, miał okazję zobaczyć tę niezwykłą wystawę którymi uhonorowano: Eleonorę Lewandowską (prezes To- w tczewskiej filii Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej warzystwa Miłośników Ziemi Tczewskiej), Zygfryda Libana w Gdańsku. (biegacza długodystansowego) oraz Ryszarda Lidzbarskiego (promotora historii tczewskich wodociągów). Nie możemy ► Nowe, 31 grudnia zapomnieć również o laureacie „Pierścienia Mechtyldy”, Nowski zamek gościł, z okazji Dnia Kociewskiego, wyróżnieniu Kociewskiego Kantoru Edytorskiego, który uczestników regionalnych konkursów plastycznych i wiedzy trafił w tym roku do Mirosława Kalkowskiego. o Kociewiu. Środowe spotkanie, przy poczęstunku złożonym z tradycyjnych kociewskich dań, umilał pokaz filmu dokumen- ► Kociewie, 10 lutego talnego, traktującym o zagadnieniu znaczenia przynależności Już po raz dziesiąty na Kociewiu obchodzono Świato- do naszej „małej Ojczyzny”, który został wyprodukowany wy Dzień Kociewia, a jednocześnie 210. rocznicę pierwszej w Starogardzie Gdańskim. Serca widzów skradła niewątpliwie pisemnej wzmianki o naszej „małej Ojczyźnie”. W ten dzień jedna z jego głównych bohaterek pani Gawlik, 94-letnia miesz- szczególnie ciepło, pomimo jeszcze zimowej pory, myślimy kanka Rychławy. o Kociewiu. Kociewiacy prześcigają się w coraz to bardziej odświętnych formach uczczenia tego wyjątkowego święta. ► Lubiszewo, 8 stycznia W Zblewie przykładowo powstał „żywy modraczek”, którego Lubiszewski kościół Świętej Trójcy zmienił się w aule kon- ułożyli uczniowie miejscowego