Ostrowieckie Stowarzyszenie Historyczne „Solidarność i Pamięć” STAN WOJENNY W REGIONIE ŚWIĘTOKRZYSKIM 1981-1983 Pod redakcją Pawła Gotowieckiego Ostrowiec Świętokrzyski 2013 Redakcja dr Paweł Gotowiecki Recenzenci prof. dr hab. Antoni Dudek prof. dr hab. Dariusz Jarosz Redakcja techniczna Jacek Kargul Korekta Krzysztof Grabowski © Copyright by Ostrowieckie Stowarzyszenie Historyczne „Solidarność i Pamięć” ISBN 978-83-932283-1-7 Wydawca: Ostrowieckie Stowarzyszenie Historyczne „Solidarność i Pamięć” Na okładce – Ilustracja Norberta Rasińskiego pt. „Stan Wojenny” Projekt okładki Jarosław Marczak Publikacja jest współfinansowana przez Samorząd Województwa Świętokrzyskiego Publikacja jest współfinansowana przez Region Świętokrzyski NSZZ „Solidarność” Publikacja jest współfinansowana przez Stowarzyszenie Zbiorowego Zarządzania Prawami Autorskimi Twórców Dzieł Naukowych i Technicznych KOPIPOL z siedzibą w Kielcach Skład i druk : PU COMPUS Starachowice, ul. Kopalniana 27, tel. 41 275 59 80 http://www.compus.net.pl SPIS TREŚCI: Wstęp . 7 CZĘŚć I . Studia Marzena Grosicka Internowania w regionie świętokrzyskim w dokumentach Służby Bezpieczeństwa . 13 Paweł Gotowiecki, Łukasz Pastuszka Procesy przywódców strajku w Hucie im . M . Nowotki w Ostrowcu Świętokrzyskim 13 – 15 grudnia 1981 roku . 30 Paweł Perchel Drugoobiegowy ruch wydawniczy na północnej Kielecczyźnie w latach 1981 – 1983 . 51 Grzegorz Miernik Życie codzienne w stanie wojennym na przykładzie województwa kieleckiego . Wybrane problemy . 65 Paweł Gotowiecki „Wykarczować kontrrewolucję…” . PZPR wobec stanu wojennego na przykładzie Ostrowca Świętokrzyskiego . 97 Artur Patek „Bohaterowie i Inni” . Edynburskie echa wydarzeń w Polsce w 1981 roku . 118 CZĘŚć II . Wspomnienia i relacje Jerzy Jabłoński „Solidarność” za kratami . Postrzeganie rzeczywistości społeczno-politycznej w roku 1982 przez więźniów zakładu karnego w Hrubieszowie . 125 Zbigniew Walczyk Komitet Ocalenia Związku – początki ostrowieckiego podziemia w stanie wojennym . 131 Jarosław Malik Skarżyska Oficyna Wydawnicza – zapomniany rozdział świętokrzyskiego podziemia . 139 Waldemar Bartosz „Kiedy Kościół był Ojczyzną” . Towarzystwo Przyjaciół KUL w stanie wojennym . 156 CZĘŚć III . Aneksy Plan działań dezintegracyjnych wśród osób internowanych opracowany przez Wydział V KWMO w Kielcach, 30 grudnia 1981 . 159 Wniosek Zastępcy Naczelnika Wydziału III KWMO w Kielcach kpt. Andrzeja Olszewskiego o zwolnienie internowanego Bogdana Rysia, 18 marca 1982 . 164 Informacja nr 2/82 Tajnego Współpracownika „Teresa” przyjęta przez ppor. Stefana Skroka z Wydziału III KWMO w Kielcach, 8 stycznia 1982 . 167 Notatka „Pierwszy tydzień stanu wojennego” w dzienniku prywatnym Wiesława Borcycha, 22 grudnia 1981 . 170 Notatka „Nowa fala kontrrewolucyjnych poczynań opozycji” w dzienniku prywatnym Wiesława Borcycha, 9 maja 1982 . 173 Program teatralny przedstawienia „Heroes and Others”, 1982 . 177 Dziennik „KALENDARIUM ‘82” prowadzony przez Jerzego Jabłońskiego w Ośrodku Odosobnienia w Hrubieszowie, 1982 . 178 Odpis ze streszczenia Sprawy Operacyjnego Wyjaśnienia kryptonim „Drukarz”, sporządzony przez kpt. Janusza Sawickiego z Wydziału Wojskowej Służby Wewnętrznej 3 Dywizji Artylerii Obrony Powietrznej Kraju, listopad 1988 . 195 List skierowany przez Grupę Kontaktową z upoważnienia NSZZ „Solidarność” Regionu Świętokrzyskiego do redakcji pisma „NURT”, 7 maja 1987 . 200 6 Wstęp Wprowadzenie stanu wojennego w pamiętną, grudniową noc 1981 roku w sposób nagły i brutalny zakończyło „karnawał Solidarności”. Ekipa gen. Jaruzelskiego, używając wojska i milicji, odzyskała władzę nad krajem. Jak się miało okazać, wyprowadzenie czołgów na ulicę było jednak już ostatnią kontrofensywą systemu. Komuniści byli jeszcze na tyle silni, by stłumić spo- łeczny opór, ale z coraz większym trudem przychodziło im rządzenie coraz bardziej niesterownym krajem, jakim był schyłkowy PRL. 13 grudnia 1981 r. tylko przedłużył agonię realnego socjalizmu. Stan wojenny pozostaje jednak wydarzeniem w najnowszej historii Pol- ski pod pewnymi względami szczególnym. Niewiele jest bowiem w naszych powojennych dziejach zdarzeń, które wywoływałyby równie namiętne spory, kontrowersje, polemiki, zarówno wśród głównych aktorów i mimowolnych uczestników, jak i wśród historyków. Zarówno ci, którzy poparli Jaruzelskie- go, jak i ci, którzy stanęli po drugiej stronie barykady, szermowali ojczyź- nianymi hasłami, podpierali się patriotyczną frazeologią, zarówno jedni, jak i drudzy używali i używają ważkich argumentów w dyskusji nad przyczyną i skutkami wprowadzenia stanu wojennego. Często też poglądy obu stron sporu są szczere i autentyczne. W pewnym sensie spór o stan wojenny jest esencją sporu o PRL. Oczywiście na płaszczyźnie publicystycznej dyskusja jeszcze przez wiele lat pozostanie nierozstrzygnięta. Ale tym większą jest rola historyków, któ- rzy badają problematykę stanu wojennego. Zwłaszcza, że z każdym upływa- jącym rokiem naukowe spojrzenie zderzać się będzie z naturalną tendencją określonych środowisk do mitologizacji tego okresu. Z powyższych względów istotnym problemem badawczym jest analiza przebiegu stanu wojennego w poszczególnych regionach Polski. Brak ofi- cjalnych dokumentów dotyczących solidarnościowego podziemia oraz stop- niowe odchodzenie bezpośrednich uczestników wydarzeń sprawiają, że hi- storycy stają przed – być może – ostatnią szansą zgłębienia takich aspektów omawianej problematyki, jak np. działalność lokalnych grup podziemnych. Spostrzeżenie to, jak się wydaje, można zastosować także do regionu świę- tokrzyskiego. 7 Do chwili obecnej ukazała się jedna publikacja w całości poświęcona przebiegowi stanu wojennego na Kielecczyźnie. W niewielkiej objętościowo (43 strony bez aneksu) broszurze „Stan wojenny w regionie świętokrzyskim 1981-1983. Wybrane zagadnienia” historycy z kieleckiej Delegatury Instytu- tu Pamięci Narodowej – Marzena Grosicka oraz Ryszard Śmietanka-Kruszel- nicki, ujęli węzłowe zagadnienia dotyczące wprowadzenia i przebiegu stanu wojennego w regionie świętokrzyskim1. Ustalenia dwojga kieleckich historyków stanowią uzupełnienie informa- cji zawartych wcześniej przez tychże autorów w rozdziale „Region Święto- krzyski” w 6. tomie monografii „NSZZ Solidarność 1980-1989”2. Przebieg stanu wojennego w ówczesnym województwie kieleckim został ponadto opisany przez Marka Lasotę, Małgorzatę Ptasińską oraz Zbigniewa Solaka w rozdziale „Małopolska i Świętokrzyskie” z pracy „Stan wojenny w Polsce 1981-1983” pod red. Antoniego Dudka3. Niestety, ustalenia poczynione przez krakowskich historyków mają charakter przyczynkowy, gdyż autorzy bazo- wali prawie wyłącznie na materiałach archiwalnych KW PZPR w Kielcach. W innych, całościowych ujęciach problematyki stanu wojennego, region świętokrzyski został potraktowany zdawkowo. Wynika to zresztą nie tyle ze świadomej marginalizacji, ile z przyjętej konstrukcji prac. Taka uwaga do- tyczy m. in. „Wojny polsko-jaruzelskiej…” Andrzeja Paczkowskiego, czy publikacji „Stan wojenny w dokumentach władz PRL (1980-1983)” w opra- cowaniu Bogusława Kopki i Grzegorza Majchrzaka4. Należy wspomnieć o monografiach i artykułach autorstwa historyków bądź uczestników minionych wydarzeń, dotyczących wybranych aspektów problematyki stanu wojennego na Kielecczyźnie. Pozycje te analizują prze- bieg stanu wojennego (bądź w ogóle okres lat 1980-1989) w poszczególnych miastach ówczesnego województwa kieleckiego, bądź też dotyczą takich za- gadnień, jak działalność wydawnicza czy próby strajków po wprowadzeniu 1 M. Grosicka, R. Śmietanka-Kruszelnicki, Stan wojenny w regionie świętokrzyskim 1981- 1983. Wybrane zagadnienia, Kielce 2011. 2 M. Grosicka, R. Śmietanka-Kruszelnicki, NSZZ „Solidarność” Region Świętokrzyski [w:] NSZZ „Solidarność” 1980-1989, red. Ł. Kamiński, G. Waligóra, t. 6, Warszawa 2010. 3 M. Lasota, M. Ptasińska, Z. Solak, Małopolska i Świętokrzyskie [w:] Stan wojenny w Polsce 1981-1983, red. A. Dudek, Warszawa 2003. 4 A. Paczkowski, Wojna polsko-jaruzelska. Stan wojenny w Polsce 13 XII 1981-22 VII 1983, Warszawa 2006; Stan wojenny w dokumentach władz PRL (1980-1983), oprac. B. Kopka, G. Majchrzak, Warszawa 2001. 8 stanu wojennego. Do tego typu pozycji można zaliczyć publikacje: Wojcie- cha Markiewicza na temat „Solidarności” w Skarżysku-Kamiennej, Pawła Perchela i Roberta Adamczyka na temat starachowickich wydawnictw nieza- leżnych, Marii Siudy na temat prasy niezależnej w województwie kieleckim, Marzeny Grosickiej na temat internowania świętokrzyskich działaczy „So- lidarności” w stanie wojennym czy Pawła Gotowieckiego na temat strajku w Hucie im. M. Nowotki w Ostrowcu Świętokrzyskim 13-15 grudnia 1981 r., a także ostrowieckiej prasy podziemnej5. Niniejszy tom, złożony z szeregu przyczynkowych artykułów poświęconych wybranym aspektom stanu wo- jennego w regionie świętokrzyskim, również wpisuje się w powyższą kate- gorię. Publikacja jest pokłosiem konferencji naukowej „Stan wojenny w regio- nie świętokrzyskim 1981-1983”, zorganizowanej 2 grudnia 2011 r. w Ostrow- cu Świętokrzyskim przez Ostrowieckie Stowarzyszenie Historyczne „Soli- darność i Pamięć”. 30. rocznica stanu wojennego była momentem, kiedy chłodnemu spojrzeniu badacza dziejów mogły towarzyszyć refleksje osób bę- dących bezpośrednio zaangażowanymi w omawiane wydarzenia. Stąd wśród autorów artykułów znajdują się zarówno zawodowi historycy, jak i pasjonaci regionalnej historii, a także uczestnicy wydarzeń z lat 1981-1983, dzielący się z czytelnikami swoimi wspomnieniami. Publikacja została podzielona na trzy zasadnicze części: studia, wspo- mnienia i relacje oraz aneksy.