Uitzon Voorlopige Lijst Unesco Werelderfgoed Koninkrijk der Nederlanden 2010 derlijk en uni verseel Uitzonderlijk en universeel Uitzonderlijk en universeel Voorlopige Lijst Unesco Werelderfgoed Koninkrijk der Nederlanden 2010 Commissie Herziening Voorlopige Lijst Werelderfgoed 1 Oktober 2010 Uitzonderlijk en universeel 2 Inhoud Uitzonderlijk en universeel Voorwoord 5 3 Samenvatting 7 1. Werelderfgoed 11 1.1 Historisch perspectief 11 1.2 unesco-criteria en de Global Strategy 13 1.3 Draagvlak en draagkracht 17 1.4 Thema’s Werelderfgoed Nederland 18 2. Reflectie van de commissie 21 2.1 Uitwerking van de opdracht aan de commissie 21 2.2 unesco-criteria en de Global Strategy 21 2.3 Draagvlak en draagkracht 22 2.4 Thema’s Werelderfgoed Nederland 23 2.5 Beoordelingskader 24 2.6 Observaties en aanbevelingen over het Werelderfgoedbeleid 25 3. De Voorlopige Lijst 27 3.1 Inleiding 27 3.2 De Voorlopige Lijst 2010 27 3.3 Bijzondere situaties 56 4. Epiloog 61 Bijlagen bij Herziene Voorlopige Lijst Werelderfgoed 65 Bijlage 1: Opdracht, samenstelling en werkwijze commissie 66 Bijlage 2: Aanmeldingen Voorlopige Lijst 72 Bijlage 3: Geraadpleegde experts en documenten 85 Uitzonderlijk en universeel 4 De historische binnenstad van Willemstad, Curaçao Voorwoord Uitzonderlijk en universeel 55.000 Rijksmonumenten 44.000 gemeentelijke monumenten 355 beschermde natuurgebieden En 9 Werelderfgoederen! De Commissie Herziening Voorlopige Lijst Wereld- waarde zijn. Een lijst met aandacht voor een gebalan- 5 erfgoed stond voor de belangrijke taak om te bepalen ceerde en geloofwaardige Werelderfgoedlijst. Waaruit welk erfgoed tot het selecte gezelschap van Nederlands duidelijk blijkt dat Nederland hecht aan de uitgangspun- Werelderfgoed mag toetreden. De commissie kreeg ten van het Werelderfgoedverdrag en de strategie die de de eervolle opdracht om de Nederlandse Voorlopige leden van UNESCO met elkaar hebben afgesproken. Lijst te herzien en te actualiseren. Als basis voor de Nederlandse Werelderfgoednominaties voor de ko- De commissie bedankt eenieder die de moeite heeft mende tien jaar. genomen te wijzen op potentiële kandidaten. Ook be- dankt zij de deskundigen die de commissie geadviseerd De commissie is onder de indruk geraakt van het hebben bij de werkzaamheden. enthousiasme, de deskundigheid en de passie waarmee velen zich inzetten voor behoud en beheer van het Leeswijzer erfgoed in het Koninkrijk. Op zeer veel plaatsen zetten De rapportage kent de volgende opbouw. Hoofdstuk 1 vrijwilligers, professionals en bestuurders zich in om bevat een uitgewerkte weergave van de opdracht aan ook aan toekomstige generaties levende herinneringen de commissie. Deze plaatst de commissie tegen de ach- aan het verleden over te dragen. Dat enthousiasme valt tergrond van de historische ontwikkelingen bij unesco te proeven in de schriftelijke stukken, in de telefonische en in het Nederlandse Werelderfgoedbeleid. Daarnaast contacten en tijdens de bezoeken die de commissie geeft dit hoofdstuk een beschrijving van de criteria die bracht om het beeld van kandidaten te completeren. onderdeel vormden van de opdracht aan de commissie. Het aantal suggesties voor de Voorlopige Lijst was vele malen groter dan Nederland zou kunnen voordragen. Hoofdstuk 2 bevat een aantal reflecties van de com- Erfgoed maakt wat los. Dat geldt in het bijzonder voor missie over de verschillende aspecten van de opdracht. Werelderfgoed! Het geeft een inkijk in de manier waarop de commissie de opdracht geïnterpreteerd heeft. Daarnaast doet de Vanaf het begin was voor iedere betrokkene bij dit commissie een aantal aanbevelingen voor de omgang proces duidelijk dat Nederland zich terughoudend wil met Werelderfgoed in het algemeen en de Voorlopige opstellen bij het doen van nieuwe nominaties. Alleen Lijst in het bijzonder. zo kan immers een al te sterke inflatie van het begrip Werelderfgoed worden voorkomen. Het is van be- Het derde hoofdstuk bevat het voorstel voor de her- lang dat steeds voor ogen te houden, juist ook bij alle ziene Voorlopige Lijst. waardering en sympathie voor de kandidaten die zijn voorgedragen. Tot slot gaat de commissie in de Epiloog in op de blik die deze selectie biedt op ons nationale erfgoed. Deze rapportage bevat de nieuwe Voorlopige Lijst. Een Werelderfgoed. prachtige lijst! Een meer technische verantwoording van de werk- Een lijst waarmee het Koninkrijk der Nederlanden in wijze, het overzicht van geraadpleegde experts en het internationaal verband laat zien wat het te bieden heeft gebruikte materiaal is opgenomen in de bijlagen. In een aan erfgoederen die van uitzonderlijke en universele van de bijlagen is de beschrijving opgenomen van alle Uitzonderlijk en universeel Schokland 6 suggesties, die tijdens de werkzaamheden zijn aange- reikt. Voor een beeld van al het moois dat het Konink- rijk te bieden heeft, beveelt de commissie van harte aan ook van dit onderdeel kennis te nemen. Het werk van de commissie is met de oplevering van dit advies beëindigd. Voor de kandidaten is dit echter juist een begin. De erfgoederen die op de Voorlopige Lijst staan, wacht een intensief nominatieproces. De com- missie wenst alle betrokkenen daarbij veel succes. De Commissie Herziening Voorlopige Lijst Werelderfgoed, Ir. J.M. Leemhuis-Stout, voorzitter Prof. dr. R.P.M. Bak Dr. H. Goedkoop Prof. dr. D.F. Sijmons Prof. dr. V.V. Stissi Den Haag / Amersfoort, oktober 2010 Samenvatting Uitzonderlijk en universeel Opdracht Lijst Werelderfgoed ingesteld. Aan deze commissie 7 Het Werelderfgoedcomité vraagt de ondertekenaars is de opdracht verstrekt advies uit te brengen aan de van de conventie een Voorlopige Lijst op te stellen met bewindslieden van ocw en lnv over een Herziene de erfgoederen, waarvan de lidstaat plaatsing over- Voorlopige Lijst van beperkte omvang met kandidaten weegt op de Werelderfgoedlijst van unesco. Doel is die voldoen aan de Global Strategy van unesco en die om de Voorlopige Lijst elke tien jaar te heroverwegen passen binnen de aanvullende (Nederlandse) beleids- en te herzien. De Nederlandse Voorlopige Lijst dateert uitgangspunten. uit 1994 en 1995, toen Nederland volgens de procedure van de unesco Voorlopige Lijsten van voordrach- Werkwijze ten samengesteld heeft. Die Voorlopige Lijst vraagt Deze opdracht vormt de basis voor de afweging van dus om een herziening. Voor een advies daarover kandidaten. De volgende criteria hebben bij de af- is begin 2010 de Commissie Herziening Voorlopige weging van suggesties een rol gespeeld: Voldoet aan UNESCO criteria • Uitzonderlijke en universele waarde, zoals uitgewerkt in de tien criteria uit de Operational Guidelines (paragraaf 1.2) • Authenticiteit en integriteit (paragraaf 1.2) Past binnen beleidsfilters • Global Strategy van het Werelderfgoedcomité, met daarbinnen focus van het Koninkrijk der Nederlanden (paragraaf 1.2 en 2.2): - natuurlijk erfgoed - ‘mixed sites’ - erfgoed op de (voormalige) Nederlandse Antillen en Aruba - voorstellen met andere landen • Algehele terughoudendheid en geen voordrachten uit oververtegenwoordigde categorieën. • Thema’s van het verhaal Werelderfgoed Nederland (paragraaf 1.4 en 2.4): - Nederland Waterland - Nederland in de Gouden Eeuw - De Nederlandse bijdrage aan de modernisering in de 20e eeuw - Internationaal (grensoverschrijdende voordrachten en voordrachten vanaf de Antillen) - Nederland als burgerlijke samenleving Beschikt over draagvlak en Mate waarin kandidaten in staat en bereid zijn het beheer en behoud van een erfgoed te garanderen draagkracht (paragraaf 1.3 en 2.3) Kandidaten, zoals voorgesteld, voldoen aan deze criteria. Uitzonderlijk en universeel 8 Observaties en aanbevelingen over Wel is een onderscheid te maken in de mate waarin Werelderfgoed in Nederland kandidaten een nominatie hebben voorbereid, waar- Het Werelderfgoed neemt binnen het Nederlandse door ze het nominatieproces snel zouden kunnen erfgoedbeleid geen heel bijzondere plaats in. Toch is ingaan. Op basis van de beschikbare informatie valt er een aantal aspecten verbonden aan het Werelderf- te verwachten dat de kandidaten Plantagesysteem goed dat een nadere overweging verdient. De volgende Westelijk Curaçao, Teylers Museum en de Van Nelle- aanbevelingen leiden tot een steviger verankering van fabriek snel in staat zijn om tot een nominatie te Werelderfgoed in het Nederlandse beleid. komen. Aanbeveling is om een van deze kandidaten als eerste te nomineren en andere kandidaten meer gele- • Binnen het reguliere Nederlandse beleid verdient genheid te geven zich uitgebreider te prepareren. het Werelderfgoed een meer expliciete plaats. • Maak een keuze over het gebruik van het In drie gevallen is het advies aan het kabinet om instrument Voorlopige Lijst: als aanmoedigings- te investeren in kandidaten om zo plaatsing op de instrument of als eerste stap in het proces van Voorlopige Lijst bij de volgende herziening mogelijk te nominatie. maken. Deze kandidaten zijn op dit moment nog niet • Wijs voor de komende tien jaar een loket aan waar voldoende in staat of bereid een nominatie te dragen, geïnteresseerde potentiële kandidaten zich kunnen maar voldoen wel aan de overige criteria. Het gaat om: melden. • Vul de Voorlopige Lijst al eerder dan over tien jaar • Het Nederlandse deel van de Limes aan met internationale voordrachten. Dit bevordert • Saba de voortgang van internationale samenwerking. • Een toonbeeld van Nederlandse volkshuisvesting. Advies Gesprek voortzetten De nieuwe Voorlopige Lijst bestaat uit de volgende Het advies draagt een bouwsteen aan voor het ver- kandidaten: haal van Nederland voor toekomstige generaties. Drie