lağanüstü gelişmelere sahne olan 2020 sona erdi. Koronavirüs salgını adeta her şeyi tersine çevirdi. 2020 boyunca salgının göl- gesinde ABD-Çin rekabeti, ABD başkanlık seçimi, AB’nin gele- Oceği ve Brexit, Doğu Akdeniz, Libya ve Suriye, Suriyeli mülteciler ve Av- rupa’da yükselen İslam karşıtı söylem ve yılın son dönemlerinde Karabağ çatışması ana gündemler arasında yer aldı. Batı dünyası 2020 boyunca sorunlarla boğuşurken Rusya bu durumdan istifade etmeye çalıştı. Putin liderliğindeki Moskova yönetimi Avrupa üzerindeki etkisini artırmaya çalı- şırken diğer yandan da özellikle Suriye’deki askeri varlığını tahkim etti. Çin TÜRKİYE 2020’DE de ABD’ye karşı daha ciddi bir meydan okuma olarak yükselirken bir yan- dan da küresel ticari girişimlerini korumaya çalıştı. Avrupa ise bütün bir yıl boyunca salgının neden olduğu karmaşayı yönetmekle uğraşırken Brexit sonrası Avrupa’nın siyasal ve ekonomik geleceğini tartıştı. Suriye’de kısmen sessiz bir yıl geride kaldı. Ancak DEAŞ ve YPG gibi terör örgütleri saldırılarına devam ettiler. Türkiye ise 2020’de bölgenin en aktif aktörüydü. Ankara’nın gündeminde Suriye, Libya, Doğu Akdeniz, Kara- bağ çatışması ve ABD, Rusya ve AB ile ilişkiler vardı. Uluslararası siyasetin yanı sıra Türkiye siyasetinin bir numaralı gündem maddesi de doğal olarak salgın ve salgınla mücadeleydi. Cumhurbaşkanı Erdoğan önderliğinde ger- çekleştirilen salgınla mücadelenin temel yaklaşımı sağlık krizinin olumsuz sosyal ve ekonomik etkilerini asgari düzeyde tutmak şeklindeydi. Buna ek olarak 2020’nin siyaset gündeminde ittifak tartışmaları, muhalefet partileri- nin iç sorunları ve kurultaylar diğer gelişme başlıklarıydı. Eğitim ne yazık ki küresel salgından en fazla etkilenen alanların başında geldi. Medya alanın- da ise küresel anlamda yeni medya, internetin ve sosyal medya kuruluşla- rının denetlenmesi ve düzenlenmesi öne çıkan gündem başlıklarıydı. SETA’nın her yılın son haftasında yayımladığı Türkiye yıllığı ülkemizde ör- nekleri çok az görülen bir çalışma biçiminin en önemli temsilcisi durumun- dadır. 2020 yıllığı da okuyuculara hem çok zengin bir içerik sunuyor hem de gelecek yıla dair öngörü için bütüncül bir bakış açısı sağlıyor. 2020’DE2020’DE TÜRKİYE SİYASET • DIŞ POLİTİKA • GÜVENLİK VE SAVUNMA • • • • EKONOMİ ENERJİ HUKUK VE YARGI EĞİTİM MEDYA ANKARA • İSTANBUL • WASHINGTON D.C. • BERLİN • BRÜKSEL 9 786257 712125 2020 ’DE TÜRKİYE Bölüm Editörleri Nebi Miş • Muhittin Ataman • Murat Yeşiltaş • Cem Duran Uzun • Kemal İnat Nurullah Gür • Atilla Arkan • İsmail Çağlar Yazarlar Nebi Miş • Hazal Duran • Baki Laleoğlu • Ahmet Baykal • Fatma Zehra Özdemir • Mehmet Metin Uzun Mustafa Tanrıverdi • Muhittin Ataman • Furkan Onur Kavukçu • Kadir Üstün • Hasan Yücel Ibrahım Bachir Abdoulaye • Abdullah Aydoğan Kalabalık • Kutluhan Görücü • Hacı Mehmet Boyraz • Can Acun Yusuf Emre Koç • Mahmoud Alrantisi • M. Erkut Ayvaz • Mehmet Uğur Ekinci • Rıfat Öncel • F. Nur Günay Nurullah Gür • Mevlüt Tatlıyer • Şerif Dilek • Deniz İstikbal • Bingül Satıoğlu • Yunus Furuncu • İsmail Kavaz Büşra Zeynep Özdemir • Cem Duran Uzun • Muharrem Kılıç • Nesibe Kurt Konca • Mert Hüseyin Akgün Atilla Arkan • Müberra Nur Emin • Kazım Karaboğa • Mustafa Altunel • Naciye Öztürk • Mehmet Yavaş Turgay Yerlikaya • Metin Erol • Seca Toker • Kevser Hülya Akdemir • Mustafa Caner Bilal Salaymeh • Mehmet Çağatay Güler COPYRIGHT © 2021 Bu yayının tüm hakları SETA Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı’na aittir. SETA’nın izni olmaksızın yayının tümünün veya bir kısmının elektronik veya mekanik (fotokopi, kayıt ve bilgi depolama, vd.) yollarla basımı, yayımı, çoğaltılması veya dağıtımı yapılamaz. Kaynak göstermek suretiyle alıntı yapılabilir. ISBN: 978-625-7712-12-5 1. Baskı: Ocak 2021, İstanbul Redaksiyon : Mehmet Akif Memmi, Mustafa Said İşeri, Hasan Hüseyin Çağıran, Berrin Çalışkan Kapak ve Uygulama : Erkan Söğüt, Said Demirtaş Kapak Fotoğrafı : Anadolu Ajansı Baskı : Turkuvaz Haberleşme ve Yayıncılık A.Ş., İstanbul SETA | SİYASET, EKONOMİ VE TOPLUM ARAŞTIRMALARI VAKFI Nenehatun Cd. No: 66 GOP Çankaya 06700 Ankara TÜRKİYE Tel: +90 312 551 21 00 | Faks: +90 312 551 21 90 www.setav.org | [email protected] | @setavakfi SETA | İstanbul Defterdar Mh. Savaklar Cd. Ayvansaray Kavşağı No: 41-43 Eyüpsultan İstanbul TÜRKİYE Tel: +90 212 395 11 00 | Faks: +90 212 395 11 11 SETA | Washington D.C. 1025 Connecticut Avenue, N.W., Suite 410 Washington D.C., 20036 USA Tel: 202 223 9885 | Faks: 202 223 6099 www.setadc.org | [email protected] | @setadc SETA | Berlin Kronenstraße 1, 10117 Berlin GERMANY [email protected] SETA | Brüksel Avenue des Arts 27, 1000 Brussels BELGIUM Tel: +322 652 0486 İÇİNDEKİLER TAKDİM 5 2020’DE SİYASET 9 GİRİŞ 11 2020’DE CUMHURBAŞKANLIĞI 13 2020’DE ADALET VE KALKINMA PARTİSİ (AK PARTİ) 22 2020’DE CUMHURİYET HALK PARTİSİ (CHP) 30 2020’DE MİLLİYETÇİ HAREKET PARTİSİ (MHP) 40 2020’DE İYİ PARTİ 48 2020’DE HALKLARIN DEMOKRATİK PARTİSİ (HDP) 58 2020’DE DIŞ POLİTİKA 69 GİRİŞ 71 TÜRKİYE-AB İLİŞKİLERİ 75 PANDEMİ VE BAŞKANLIK SEÇİMİNİN GÖLGESİNDE TÜRKİYE-ABD İLİŞKİLERİ 85 TÜRKİYE-AFRİKA İLİŞKİLERİ 105 TÜRKİYE-ALMANYA İLİŞKİLERİ 110 TÜRKİYE-BALKAN ÜLKELERİ İLİŞKİLERİ 118 TÜRKİYE-ÇİN İLİŞKİLERİ 128 DOĞU AKDENİZ GELİŞMELERİ 135 TÜRKİYE-FİLİSTİN İLİŞKİLERİ 140 TÜRKİYE-İSRAİL İLİŞKİLERİ 144 TÜRKİYE-IRAK İLİŞKİLERİ 147 TÜRKİYE-İRAN İLİŞKİLERİ 153 TÜRKİYE-KKTC İLİŞKİLERİ 160 TÜRKİYE-KÖRFEZ ÜLKELERİ İLİŞKİLERİ 166 TÜRKİYE-MISIR İLİŞKİLERİ 174 TÜRKİYE-RUSYA İLİŞKİLERİ 181 TÜRKİYE-SURİYE İLİŞKİLERİ 187 2020’DE TÜRKİYE 2020’DE GÜVENLİK VE SAVUNMA 193 2020’DE TERÖRLE MÜCADELE 195 TÜRK SAVUNMA SANAYİİ 208 2020’DE EKONOMİ 227 GİRİŞ 229 EKONOMİK BÜYÜME VE İSTİHDAM 230 ENFLASYON VE PARA POLİTİKASI 236 KAMU MALİYESİ 242 YENİ EKONOMİ PROGRAMI: YENİ NORMAL 245 DIŞ TİCARET 247 CARİ İŞLEMLER DENGESİ 253 2020’DE ENERJİ 261 GİRİŞ 263 TÜRKİYE’NİN ENERJİ GÖRÜNÜMÜ 265 ENERJİ PROJELERİ 274 DIŞ POLİTİKADA ENERJİ POLİTİKASINI ETKİLEYEN GELİŞMELER 279 2020’DE HUKUK VE YARGI 283 GİRİŞ 285 YASAMA FAALİYETLERİ 287 YARGI 293 ULUSAL İNSAN HAKLARI KORUMA MEKANİZMALARI 312 2020’DE EĞİTİM 321 MİLLİ EĞİTİM 323 YÜKSEKÖĞRETİM 331 2020’DE MEDYA 343 2020’DE YENİ MEDYA 345 2020’DE BATI MEDYASINDA TÜRKİYE 351 İNFODEMİNİN ORTAYA ÇIKIŞI VE İNFODEMİYLE MÜCADELE STRATEJİLERİ 362 4 setav.org TAKDİM TAKDİM Olağanüstü gelişmelere sahne olan 2020 artık sona erdi. Hızlı yaşamaya ve hareketli gündemlere alışkın olduğumuz bu dönemde ortaya çıkan koronavirüs salgını adeta her şeyi tersine çevirdi. 2020 boyunca salgının gölgesinde ABD-Çin rekabeti, Ame- rikan başkanlık seçimi, AB’nin geleceği ve Brexit, Doğu Akdeniz, Libya ve Suriye, Suriyeli mülteciler ve Avrupa’da yükselen İslam karşıtı söylem ve yılın son dönem- lerindeki Karabağ çatışması ana gündemler arasında yer aldı. Muhtemeldir ki bu konuların çoğu 2021’de de hepimizin gündeminde olmaya devam edecek. Uluslararası siyasetin gündemi 2020 boyunca oldukça kalabalıktı. ABD Başkanı Obama döneminde başlayan ve Trump döneminde tüm hızıyla devam eden liberal dünya düzeninin krizi 2020 boyunca salgın etkisiyle birlikte daha da derinleşti. Di- ğer yandan bu durum süregelen büyük güç mücadelesi ortamını, küresel ekonomide- ki değişimi ve uluslararası güç mücadelesinin değişen doğasını daha yakından takip etmenin önemini bir kez daha hatırlattı. Batı dünyası 2020 boyunca sorunlarla boğuşurken Rusya bu durumdan is- tifade etmeye çalıştı. Putin liderliğindeki Moskova yönetimi Avrupa üzerindeki etkisini artırmaya çalışırken diğer yandan da özellikle Suriye’deki askeri varlığını tahkim etti. Çin de ABD’ye karşı daha ciddi bir meydan okuma olarak yükselirken bir yandan da küresel ticari girişimlerini korumaya çalıştı. Salgının en başında bundan olumsuz etkilenen Çin ekonomisi bugünlerde toparlanmayı sürdürüyor. Avrupa ise bütün bir yıl boyunca bir taraftan salgının neden olduğu karmaşayı yö- netmekle uğraşırken bir taraftan da Brexit sonrası Avrupa’nın siyasal ve ekonomik geleceğini tartıştı. Tüm bunların yanında Afrika ve Ortadoğu’da çatışmalar ve istikrarsızlık eksik olmadı. Önümüzdeki dönemde de devam edecek gibi görünüyor. Ortadoğu’da koro- navirüs salgınının etkisini halen tam olarak ölçemiyoruz. Suriye’de kısmen sessiz bir yıl geride kaldı. Ancak DEAŞ ve YPG gibi terör örgütleri saldırılarına devam ettiler. Anayasa süreci salgının gölgesinde kalırken İdlib patlamaya hazır bir bomba gibi sürekli gündemimizde kaldı ve kalmaya devam edecek. Türkiye açısından değerlendirme yapmak gerekirse Türkiye 2020’de bölgenin en aktif aktörü olarak ön plana çıktı. Ankara’nın gündeminde Suriye, Libya, Doğu setav.org 5 2020’DE TÜRKİYE Akdeniz, Karabağ çatışması, Rusya ve ABD ile ilişkiler vardı. Türkiye bir yandan böl- gesel türbülansın yakıcı etkileriyle mücadele ederken diğer yandan da siyasi istikrarı ve dış politika aktivizmi sayesinde kendisini avantajlı bir konuma yerleştirmeye gay- ret gösterdi. Doğu Akdeniz, Libya ve Karabağ’daki hamleleri bu avantajın en önemli göstergeleri olarak 2020’ye damgasını vurdu. Uluslararası siyasetin yanı sıra Türkiye siyasetinin bir numaralı gündem mad- desi de doğal olarak salgın ve salgınla mücadeleydi. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan önderliğinde gerçekleştirilen bu mücadelenin temel yaklaşımı sağlık krizinin olumsuz sosyal ve ekonomik etkilerini asgari düzeyde tutmak şeklindeydi. Buna ek olarak 2020’nin siyaset gündeminde ittifak tartışmaları, muhalefet partilerinin iç so- runları ve kurultaylar diğer gelişme başlıklarıydı. Hukuk ve yargı alanında 2020’nin en önemli gündem maddesi reformdu. 2019’da açıklanan “yargı reformu strateji belgesi” kapsamında iki yeni yargı paketi hayata geçirildi. Yine Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Adalet Bakanı