MEKTEB-İ MÜLKİYE’DEN SİYASAL BİLGİLER FAKÜLTESİNE 150 YILIN KRONOLOJİSİ M.Murat BASKICI* Gün Ay Yıl Olay Açıklama Kaynak 1858 Dahiliye Nezareti‟nin yeniden YMTM1, teşkilatlandırılmasının ardından “umur-ı s.30-42. mülkiyede müstahdem olacak memurlara mahreç olmak üzere” bir mekteb-i mülkiye açılması düşünceleri ve hazırlıkları. 22 Nisan 1858 Mülkiye Mektebinin açılması hususunu YMTM1, (8 Ramazan 1274) Sadaret‟e teklif eden Meclis-i Vâlâ s.31-34. mazbatası. 8 Mayıs 1858 Mektebin açılmasını teklif eden YMTM1, (24 Ramazan 1274) tezkerenin padişaha arzı. s.37-39. 9 Mayıs 1858 Teklifin padişahça uygun bulunup YMTM1, (25 Ramazan 1274) kabulü. s.39-40. 29 Ekim 1858 Mektebin faaliyete geçebilmesi için YMTM1, (21 R.evvel 1275) gerekli noksanların tamamlanması s.41-42; hakkında Maarif Nezareti ve Meclis-i TMT, Âli-i Tanzimat kararı. s.497- 498. 6 Aralık 1858 Mekteb-i Mülkiye nizamnamesi. Madde 1: Mekteb-i mezbur umur-ı YMTM1, (29 R.ahir 1275) mülkiye memuriyetlerinde s.45-46. istihdama ehil memurlar yetiştirilmek maksad-ı âlisine mebni tanzim ve teşkil olunmuştur. 7 Ocak 1859 Mekteb-i Mülkiye‟nin tedrisata YMTM1, (2 C.ahir 1275) başlamasının Sultan Abdülmecid s.49. tarafından onaylanması. 12 Şubat 1859 Sadrazam Âlî Paşa ve hükümet Mektep iki yıllıktır ve rüşdiye ile YMTM1, (9 Recep 1275) üyelerinin katılımıyla Mekteb-i idadî arası orta dereceli bir okul s.51; MT, (31 K.sani 1274) Mülkiye‟nin açılması. niteliğinde olup Maarif Nezareti‟ne s.13, 88, bağlıdır. Okula ilk yıl 50 öğrenci 106; alınması öngörülmüştür. İlk müdür MTM1, Cemal Bey‟dir. Onun bir yıllık s.254. müdürlüğünü takiben 1877‟ye kadar Maarif-i Umumiye Nezareti Muavinliğinden naklen Müderris Hilmi Efendi Müdürlük yapmıştır. Mektep Fatih‟te “Ticarethane” denen yerdeydi. Notlama sisteminde *: Doç Dr., A.Ü.S.B.F. Elinizdeki yazı Mülkiye için genel hatlarıyla bir kronoloji denemesidir. Eksikleri, kusurları, yanlışları şüphesiz mevcuttur ve bunlar tümüyle tarafımdan kaynaklanmıştır. Okulun tarihi ile ilgilenecek şimdiki ve sonraki araştırmacılara bir dayanak oluşturma temennisindeki bu çalışma başlangıcından itibaren Mülkiye‟de hizmet vermiş/vermekte olan bütün akademik ve idari personele ithâf edilmiştir. Kronolojinin hazırlanması sırasında gösterdikleri ilgi ve yardımlardan dolayı Siyasal Bilgiler Fakültesi Dekanı Prof.Dr. Celal Göle‟ye, Siyasal Bilgiler Fakültesi Personel İşleri Müdürlüğü‟ne, Siyasal Bilgiler Fakültesi Kütüphane Müdürlüğü‟ne, Siyasal Bilgiler Fakültesi Mali İşler Müdürlüğü‟ne ve kaynakçadaki bazı eserlerin temini konusundaki yardımlarından dolayı meslektaşım Tekin Avaner‟e teşekkür borçlu olduğumu belirtmek isterim. Kronoloji, Mülkiye Cilt XXXIII, Sayı 265, Kış 2009‟da yayımlanacaktır. 1 Gün Ay Yıl Olay Açıklama Kaynak en düşük not 10, en yüksek not 45 idi. 12 Ocak 1861 Mekteb-i Mülkiye‟nin 33 kişiden oluşan Mezuniyet imtihanları Sultan MTM1, ilk mezunlarını vermesi. (1859‟da 50 Mahmud Türbesi civarında Dar-ül s.23; öğrenci alınmıştı). Maarif adlı mektepte Sadrazam, YMTM1, Şeyhülislam ve Vükela huzurunda s.65. yapılmıştır. 2 Mayıs 1861 Bundan böyle kaza müdürlüklerine ve MTM1, (21 Şevval 1277) liva kaymakamlıklarına Mekteb-i s.27 Mülkiye mezunu olmayan kimselerin tayin edilemeyeceği hakkında irade. 1862 Mektebin Fatih Ticarethane‟de başka bir YMTM1, daireye taşınması. s.77. 27 Mart 1864 Mektebin Fatih‟te Çemberlitaş TMT, (18 Şevval 1280) Sedefciler‟de Atik Ali Paşa Cami s.500. karşısında Nuri Efendi Konağı‟na taşınması. 1864/ Mekteb-i Mülkiye‟de Fransızca MTM1, 1865 derslerinin başlaması. s.293. 1865 Hoca Paşa Yangınında (Harik-i Kebir) Burada Dar-ül-fünun ile aynı binayı YMTM1, Mülkiye binası yandığından Mektebin paylaşmıştır. s.91-921; Vefa‟da Şehzade İmareti karşısına, MTM1, Saippaşa Mülkü olan konağın bir s.30. bölümüne taşınması. 1866 Mülkiye Mektebi‟nin bir şubesinin Bosna Vilayeti Maiyyet Bingöl, (Sabah Mektebi adıyla) Bosna‟da memurlarına mahreç olmak üzere s.344; kurulması. 2 Mithat Paşa tarafından açılmıştır. YMTM1, s.55-61; MTM1, s.21. 31 Ekim 1867 Mektebin tahsil süresinin önce bir sene Mektep dört yıllık olunca daha önce YMTM1, ilavesiyle üç seneye, öğrenimini 45 olan not baremi 10 numara s.98; tamamlayıp çıkanlardan sonra yeni üzerinden hesaplanmaya AÜSBFD girecekler için (1868‟den itibaren) dört başlamıştır. 1/2, 1943, seneye çıkarılması hakkında maarif s.205; meclisi kararı. SİM, Sayı 153, Birincikâ nun 1943, s.523; YMTM1, s.101. 1874 Fransızcanın ders programından YMTM1, çıkarılması. s.99. 2 Şubat 1877 Mekteb-i Mülkiye‟nin mevcut YMTM1, (18 Muharrem 1294) durumunun ıslahı/iyileştirilmesi ve bir s.104- “âli mekteb” halinde ihyası hakkında II. 105. Abdülhamid‟in iradesi. 22 Şubat 1877 Mekteb-i Mülkiye Nizamnamesi. Madde 2: Mekteb-i Mülkiye zat-ı Düstur, 1 YMTM1, s.91‟de yer alan 23 Şaban 1282 tarihinin miladi karşılığının 11 Ocak 1865 değil 11 Ocak 1866 olması gerekir. Buna göre Mülkiye‟nin yeni binasında eğitime başlayış tarihi de s.92‟de yazıldığı üzere 1864/65 değil 1865/66 olmaktadır. 2 XIX. yüzyılda modernleşme çabası içinde olan Mısır‟da 1834 yılında Mülkiye benzeri bir okul (Dershane-i Mülkiye) açıldığı hakkında bkz. TMT, s.434. 2 Gün Ay Yıl Olay Açıklama Kaynak (8 Safer 1294) şevketsemat-ı hazret-i padişahinin Cüz-i bilhassa himaye-i şahaneleri Rabi‟, tahtındadır. Madde 3: Mekteb-i İstanbul Mülkiye‟nin müddet-i tahsiliyesi [3 1296, yılı idadî ve 2 yılı âlî (yüksek) s.466- olmak üzere] beş senedir. Madde 4: 469. Mekteb-i Mülkiye neharî [gündüzcü, yatısız] olub fakat ileride lüzum görünür ise bunun leylî [yatılı] dahi olması caiz olacaktır. Talebesi birinci sene elli nefer olub her sene ellişer nefer ilavesiyle beşinci sene mevcudu ikiyüzelliye baliğ olacakdır. Madde 14: Mekteb-i Mülkiye şakirdanı nesakk-ı vahidde [tek tarzda] elbise iktisâ‟ edecekler [giyecekler]dir. Mezunlar kaza kaymakamlıklarına, Hükümet merkezindeki kalemlerle vilayetlerdeki kalemler reisliklerine, Şûrâ‟yı Devlet mülazımlıklarına, sefaret kâtipliklerine ve şehbenderliklere tayin edilebilecektir. 28 Şubat 1877 Mekteb-i Mülkiye-i Şahane‟nin yüksek YMTM2, (14 Safer 1294) mektep olarak tesisine memuren Müşir s.817. Ali Nizamî Paşa‟nın Mektep “Nazırlığı”na getirilmesi. 9 Nisan 1877 Cedid Mekteb-i Mülkiye-i Şahane Madde 1: …[Mektebin] bir nazır ve (Düstur, (25 R.evvel 1294) Nizamname-i Dahilisi. bir nazır muavini ve bir umur-ı Cüz-i hesabiye memuriyle bir sandık Rabi‟, memuru ve icabı mikdar dahiliye İstanbul memurları ve hademesi olacaktır. 1296, Madde 12: Mekteb-i Mülkiye‟nin s.479- eyyam-ı tatiliyyesi [tatil günleri] 482. temmuz ibtidasından (başlangıcından) ağustos on beşine kadardır. Madde 13: Mekteb-i Mülkiye talebesinin elbisesi nesak-i vahid (tek biçimde/üniforma) üzere olacaktır ve tarik-i ilmiyede bulunanlar müstesnadır. 10 Nisan 1877 Mekteb-i Mülkiye‟ye öğrenci alımı için Duhul (giriş) imtihanları sonucu 1. YMTM1, Takvim-i Vekayi‟de ilan yayımlanması. sınıfa (idadî kısım) 50 ve 4. sınıfa s.133- (âlî kısım) 13 olmak üzere toplam 134. 63 talebe kabul edilmiştir. 1 Aralık 18773 Mekteb-i Mülkiye‟nin bir “yüksek okul” Mektep Eminönü‟nde Sultan YMTM1, 3 Mülkiye‟nin kuruluş yıldönümünü 1908‟den itibaren kutlama geleneği oluşturulmuş ve “yüksek okul” haline getirildiği tarih esas alınmıştır. Örneğin Mekteb-i Mülkiye Mezunları İttihat ve Teavün Cem‟iyeti tarafından çıkarılan “Mülkiye” Mecmuasının ilk sayısında okulun açılış tarihi 21 Teşrinisani 1293 [3 Aralık 1877] olarak verilmiştir. Mülkiye, 1 Şubat 1324 [14 Şubat 1909], Sayı 1, s.4. Ancak mektebin kuruluş/açılış tarihi konusunda başlangıçta “küçük” bir yanlışlık yapılmış olduğu anlaşılmaktadır. Buna göre okulun yüksek okul müessesesi olarak eğitime başlayış tarihi olan Rumi 19 Teşrinisani 1293 tarihi, Hicri 25 Zilkade 1294 ve Miladi 1 Aralık 1877‟ye karşılık gelmektedir. 4 Aralık 1968‟de yaptığı konuşmasında dönemin Dekanı Prof. Dr. İlhan Unat bu durumu şöyle izah etmiştir: “…mektebin açılışı yıldönümlerinin kutlanması geleneği kurulurken gerçek açılış tarihinin değil de, olayı nakleden iki gün sonraki Takvim-i Vekayi nüshasının yayınlandığı tarihin esas tutulduğu, miladi takvimin kabülünden sonra yapılan yeni bir yanlışlıkla esasen doğru olmayan [Takvim-i Vekayi nüshasının tarihi olan] 21 Teşrinisani‟ye 12 gün yerine 13 gün ilave edildiği ve [sonuçta 1 Aralık‟tan] 3 3 Gün Ay Yıl Olay Açıklama Kaynak (19 T.sani 1293) olarak tedrisata başlaması. Merasimden4 Mahmut Türbesi yakınında s.134; (25 Zilkade 1294) sonra açış dersi İlm-i Servet Muallimi sonradan Dar-ül-Muallimin olan MTM1, Sakızlı Ohannes Efendi tarafından eski Maarif Nezareti binasına bir s.38-9. verilmiştir. salon ilavesiyle orada açılmış ve 1908‟e kadar bu binada kalmıştır. 14 Nisan 1878 Ali Nizami Paşa‟nın Mektep Abdurrahman Şeref Efendi 1895‟e YMTM2, Nazırlığı‟ndan ayrılması üzerine kadar bu görevi sürdürmüştür. s.819. “Nazırlık” ünvanının “Müdürlük”e çevrilerek Mektep Müdürlüğü‟ne Galatasaray Sultanî‟si muallimlerinden Abdurrahman Şeref Efendi‟nin getirilmesi. 27 Ağustos 1878 Sınıflarını geçen “efendiler” için “ilk Mülkiye‟nin ilk tevzi-i mükâfât YMTM1, (28 Şaban 1295) defa” Mektep binasında “Tevzi-i merasimidir. s.143. Mükâfât [ödül dağıtımı] Merasimi” yapılması. 14 Ağustos 1879 Mektebin âlî (yüksek) kısmından ilk Mülkiye‟nin ilk diploma YMTM1, mezunlar olan 13 kişi için diploma ve merasimidir. s.144. tevzi-i mükâfât töreni yapılması. 10 Temmuz 1881 Mekteb-i Mülkiye ve Darülmuallimin BOA: tarih-i umumi muallimi [Mizancı] MF.MKT Murad Bey'in, yazmış olduğu tarih-i /36/67. umumi kitabının Mabeyn-i Hümayun'a takdimi. 1881/ Mektebin yeni hali ile bütün sınıflarının SBF 100. 1882 tamamlanmış (dolu) olması. yıl, s.9. 5 Eylül 1882 Mekteb-i Mülkiye‟de 5.