Botues: Komuniteti Mysliman i Shqipërisë Zani i Naltë Revistë shkencore dhe kulturore VITI III (XVII) 2015 NR. 11 (164) Merret me shkenca islame, sociologji, filozofi, psikologji, histori, gjuhësi, letërsi, moral dhe literaturë kombëtare www.zaninalte.al Tiranë, 2015 Zani i Naltë Zani i Naltë Revistë shkencore, organ i Komunitetit Mysliman të Shqipërisë Themeluar në tetor 1923, Rifilluar në tetor 2012 VITI III (XVII), prill, maj, qershor 2015, nr. 11 (164) Nën kujdesin: Skender Bruçaj Drejtor: Dr. Genti Kruja Bordi editorial: Ali Zaimi Prof. Dr. Ayhan Tekinesh Dr. Brikena Smajli Dr. Fahredin Ebibi Dr. Ferdinand Gjana Prof. Dr. Hajri Shehu Prof. Dr. Njazi Kazazi Prof. Dr. Qazim Qazimi Prof. Asoc. Dr. Rahim Ombashi Redaktor: Andrin Rasha Haxhi Lika Në anglisht: Dritan Hoxha Fushat: Shkencat Islame Tefsir Hadith Fikh Sociologji Filozofi Gjuhësi Letërsi Psikologji Histori Kulturë Art, etj. Realizimi grafik: Hysen Vogli Fotoja në kopertinë: Xhami në Gjirokastër Adresa: KMSH, Rr. George W. Bush, Nr. 50, Tiranë - Shqipëri e-mail: [email protected] www.zaninalte.al 2 Zani i Naltë Përmbajtja Shkenca Islame 1. Bazat metafizike të sëmundjes Prof. Dr. Ajhan Tekinesh - Universiteti Bedër ................................5 2. E vërteta, drejtësia dhe durimi - ky është shpëtimi Dr. Hysen Kobellari .......................................................................14 3. Metoda e Imam Sha‘raniut në zgjidhjen e kontradiktave juridiko-fetare në veprën “El-Mizan”, II Elton Karaj - Universiteti Bedër ....................................................22 Studime 4. Nga Imam Aliu te Salahedin Ejjubiu, nga Emir Abdul-Kaderi te Hasan Riza Pasha... II Fatos Kopliku, M.S. - Washington DC, SHBA ..............................30 5. Hafizë të Kur`anit në shërbim të vatanit (atdheut) (Dimensioni patriotik i hafizëve të Kur`anit) Akad. Feti Mehdiu, Universiteti i Prishtinës .................................48 Sociologji 6. Toleranca dhe mirëkuptimi ndërfetar në Shkodër Dr. Genti Kruja, Komuniteti Mysliman i Shqipërisë .....................63 Filozofi 7. Toleranca fetare shqiptare – si vlerë historike dhe virtyt i republikës demokratike Prof. Dr. Gjergj Sinani - Universiteti i Tiranës ...............................71 Mjekësi 8. Historia e psikiatrisë në vendet islame Prof. Dr. Tarik Habib - Universiteti i Rijadit, Arabia Saudite ..........82 3 Zani i Naltë Gjuhë-Letërsi 9. Ismail Anamali - mësues atdhetar dhe metodist i shquar (1887-1948), Prof. Dr. Njazi Kazazi & Dr. Lindita Kazazi - Universiteti i Shkodrës “Luigj Gurakuqi” .................................................................................88 Histori 10. Mobiliteti shoqëror i krerëve fetarë myslimanë te shqiptarët (jashtë kufijve etno-shekullarë të shqiptarizmës) Kushtrim Shehu - Gjakovë .............................................................91 Shkenca Komunikimi 11. Liria sipas Islamit Redi Shehu ...................................................................................102 Personalitete 12. Ferit Vokopola .........................................................................119 Retrospektivë 13. Surja e Jasinës, përkthim nga Sheuqet Muka ..............................124 Abstracts 14. Abstracts in English ................................................................129 15. Rregullat e shkrimit ................................................................136 4 Shkenca Islame Bazat metafizike të sëmundjes Prof. Dr. Ajhan Tekinesh Universiteti Bedër Abstrakt Marrja parasysh vetëm e aspekteve materiale të sëmundjes është bërë shkak që me kohë, konceptet i sëmurë dhe sëmundje të vështrohen si një eveniment ekonomik. Për disa njerëz, të sëmurët kanë filluar të shihen si mall tregtie dhe burim të ardhurash. Është e qartë nevoja që ndihet për një këndvështrim të ri me bosht mëshirën dhe dhembshurinë. Për realizimin e këtij ndryshimi është e domosdoshme që konceptet sëmundje dhe shërim të interpretohen sërishmi. Pranimi se emrat e bukur të Allahut të Lartë (xh.xh.) shihen mbi të sëmurin, do ta ndryshojë edhe qëndrimin tonë ndaj të sëmurëve, edhe vështrimin e mjekëve ndaj të sëmurit. Në këto kushte, mjekësia do të ketë një metafizikë të re, e cila do t’i përfshijë si një e tërë universin, jetën dhe njeriun. jekësia është shumë çështje lidhur me sëmundjen shkenca që merret brenda rrjedhës së jetës. Shumë me sëmundjet dhe çështje, si pastërtia, sëmundjet M gjinekologjike, vizita tek të sëmurët, mjekimin e tyre. Ekziston një lidhje e afërt midis planit të pasmë përgjegjësitë juridike të të sëmurëve, ideor të sëmundjeve dhe mjekimit. trashëgimia, familja dhe fqinjësia Opinionet dhe besimet lidhur me kanë lidhje me sëmundjet. Edhe entitetin, shkaqet dhe rezultatet e çështjet metafizike, si e mira-e keqja, sëmundjeve ndikojnë në vështrimin kaderi ose paracaktimi, dorëzania mbi mjekimin dhe shërimin. shpirtërore (tevekkul), vdekja dhe Ndërkaq, sëmundja është pjesë e jeta pas vdekjes janë bindje që i japin pandarë e jetës së njeriut. Prandaj ka formë konceptit sëmundje. 5 Shkenca Islame Në Kur’an dhe në Traditën hyjnore. Në një hadith profetik, Profetike (Hadithet) ka shumë tekste Profeti Muhamed (a.s.) tregon se një të shenjta (nass) të drejtpërdrejta dhe ushqim i këshilluar prej tij, “është të anasjella për sëmundjen. Madje, lavdëruar nga shtatëdhjetë profetë sipas ajeteve dhe haditheve lidhur me para tij”2. Kjo thënia na informon mjekimin, është formuar mjekësia se profetët (a.s.) u kanë dhënë profetike. Në shkencën e mjekësisë bashkësive të tyre informacione për profetike janë trajtuar shumë bimët mjekësore. Ajo na tërheq edhe çështje, si sëmundjet, profilaksia, vëmendjen për ekzistencën e lidhjes barnat, metodat e mjekimit, normat së këtyre informacioneve me detyrën juridike dhe moralo-etike që duhen profetike. respektuar në mjekim. Në këtë Parimet themelore të mjekësisë, shkrim do të trajtohen marrëdhëniet shpallur profetëve me anë të fe-mjekësi, parimet metafizike dhe revelacionit hyjnor, janë zhvilluar konsideratat për sëmundjet. pastaj me anë të eksperimentit, vëzhgimit dhe analogjisë3. Kjo Marrëdhëniet fe-mjekësi pikëpamje nuk është diskutuar Në të gjitha traditat e vjetra, feja vetëm nga myslimanët; ajo është dhe mjekësia kanë qenë vazhdimisht shprehur edhe nga të krishterët, së bashku. Madje, kjo bashkësi mund madje, nga mjekët idhujtarë romakë. të vëzhgohet në betimin e famshëm të Për shembull, romaku Galen, Hipokratit që mëtohet (pretendohet) ndër mjekët e njohur të periudhës se e ka trajtuar mjekësinë për herë të paraislame, ka thënë se burimi i parë si një entitet shkencor, duke e mjekësisë është hyjnor, duke u nxjerrë nga brenda filozofisë. Betimi shprehur kështu: “Arti i mjekësisë në krye të tekstit të betimit mbi zotat është evident me anë të mësimit të e shëndetit, tregon marrëdhënien Zotit, është dhuratë e Tij, është një e afërt midis mjekësisë dhe fesë1. favor i Tij për birin e njeriut!”4 Pikëpamja tradicionale mbi Edhe në Kur’an u është dhënë mbështetjen e mjekësisë është që vend njohurive lidhur me mjekësinë. informacionet e para u janë njoftuar Shih për shembull, në ajetin ku njerëzve me rrugën e shpalljes 2. Ali el-Müttekî, Kenzu’l-ummâl, (Dâru’l- hyjnore. Edhe dijetarët myslimanë e kütübi’l-ilmije, Bejrut 1998), X, 19. kanë pranuar se parimet themelore 3. Për rrëfimet që bëjnë të ditur se burimi i dhe shembujt e parë të shkencës mjekësisë është hyjnor, shih. ez-Zehebî, et- së mjekësisë u janë bërë të ditura Tibbu’n-Nebevî, (Kajro 1961), f. 228, 229; njerëzve me rrugën e shpalljes Xhelaleddin es-Sujutî, et-Tibbu’n-Nebevî (botuar nga Hasan Muhammed el-Makbûlî, Bejrut 1986), f. 95 e në vazhdim. 1. Arslan Terzioğlu, Tıbbî Deontoloji, 4. Ruhâvî, Edebu’t-tabîb, bot. Merîzin ‘Asîrî, (İstanbul 1998), f. 51. Rijad 1992), f. 155. 6 Shkenca Islame thuhet: “Nga barku i tyre (bletëve) me anë të mjekimit është kaderi i del lëng ngjyrash të ndryshme, në Allahut!8” Kurse në një hadith tjetër, të cilin ka ilaç e shërim për njerëzit. ka thënë: “Shërimi është kader. Me Vërtet, në këtë ka mësim për ata lejen e Allahut, jep dobi9”. Allahu që e që mendojnë”5. Siç shihet, në këtë ka krijuar sëmundjen, ka krijuar edhe ajet kur’anor njoftohet me anë të ilaçet e saj. Allahu është Ai që krijon shpalljes hyjnore se mjalti është rezultatin; Allahu është edhe Ai që shërues. I Dërguari i Allahut (a.s.), krijon edhe shkaqet dhe veprimin këtë të vërtetë të njoftuar atij në e tyre. Beduinët, që shpjegonin Kur’an, ia ka shprehur bashkësisë së lëkundjet e tyre në çështjen e tij me anë të haditheve: shkencës së mjekësisë, e patën “Shërimi është në tri gjëra: te pyetur Profetin: “A të mjekohemi?” mjalti, në veglën e kirurgut dhe në Dhe Profeti (a.s.) u qe përgjigjur: vulosjen me zjarr”. Dhe, duke ia “Mjekohuni! Allahu ka vënë shpëtim këshilluar të sëmurit me dhembje për çdo sëmundje me përjashtim barku të konsumojë mjaltë, ka treguar vetëm të njërës, pleqërisë!10” se si duhet zbatuar mjekimi me të. Duke i thënë vëllait të të sëmurit, i Marrëdhëniet cili pretendonte se, megjithëse kishte mjekësi - metafizikë përdorur mjaltë dy ditë me radhë, Në mendimin e Perëndimit nuk kishte gjetur dot shërim, “Allahu modern pas Rilindjes Evropiane, thotë drejt, barku i vëllait tënd ashtu siç ndodhi në shkencat e tjera, gënjen; jepi mjaltë”, Profeti shprehte edhe në marrëdhëniet e mjekësisë bindjen e palëkundur që ndjente për me fenë dhe botën shpirtërore të vërtetën, të njoftuar me anë të ndodhi një shkëputje. Në mendimin revelacionit hyjnor6. e Perëndimit modern që fillon së Disa fe, duke pretenduar se bashku me Dekartin, opinioni se mjekimi nuk mund të pajtohet trupi i njeriut funksionon si një me