Transport lotniczy Tendencje rozwojowe aliansów strategicznych w transporcie lotniczym Iwona Anna Czarnecka Alianse lotnicze są formą współpracy linii lotniczych (często konkurujących ze sobą). Uczestnictwo w aliansie to określone korzyści, ale także liczne zagrożenia. A jednak wynikający z procesów liberalizacji proces łączenia się przewoźników w alianse wykazuje tendencję rozwojową. Na przestrzeni lat zmieniają się cele i zakres aliansów. Integracja staje się głębsza i przyjmuje formę fuzji i przejęć. Obserwujemy budowę struktury kapitałowej. Widoczne jest ograniczenie konkurencji na rynku lotniczym wynikające z konsolidacji przewoźników wokół największych i najmocniejszych linii lotniczych. Wprowadzenie połączeń. Taką strategię przyjęły m.in. linie: mi innych aliansów. Teoria gier zastosowana BA, Lufthansa, KLM. Strategia przystępowa- do analizy współpracy linii lotniczych przez Kryzys finansowy, który ogarnął świat nia do aliansów, skupionych wokół najwięk- T. Busacker’a i J. P. Clark’a pokazała okolicz- w 2008 roku wpłynął także na branżę lot- szych linii lotniczych, była wybierana przez ności sprzyjające dobrej współpracy w ra- niczą. Przewoźnicy ponieśli ogromne straty. coraz większą liczbę przewoźników, zwłasz- mach aliansu: Nowe warunki funkcjonowania wymuszo- cza tych średnich i małych, dla których sta- • umowa zawarta pomiędzy członkami ne przez kryzys pokazują, że należy dokonać nowiła szansę utrzymania się na rynku. powinna mieć długotrwały charakter, co rewizji naszego podejścia do aliansów lotni- Do podejmowania współpracy skłania zwiększa stabilność aliansu, jego atrakcyj- czych i pokazać jak zmieniły się ich cele na przewoźników fakt, że biznes lotniczy, które- ność dla partnerów; pokazuje nastawienie przestrzeni ostatnich lat. go uruchomienie wymaga ogromnego na- na długofalową współpracę w celu ma- W pasażerskim transporcie lotniczym kładu kapitału, w największym stopniu jest ksymalizacji wielu różnorodnych korzyści; strategiczne alianse zaczęły powstawać na uzależniony od czynników zewnętrznych: • uważne i ostrożne zarządzanie informacją skutek deregulacji rynku lotniczego, która cen paliw, kryzysów politycznych i ekono- w aliansie (przepływ informacji, dzielenie została zapoczątkowana w latach 70-tych micznych, epidemii, terroryzmu. Przewoź- się informacją; w USA – początkowo polityka ta dotyczy- nicy coraz chętniej wstępują w alianse stra- • utworzenie gremium podejmującego de- ła rynku wewnętrznego, a następnie została tegiczne z innymi liniami, gdyż dostrzega- cyzje w interesie całego aliansu, niezależ- rozszerzona na rynek międzynarodowy [7]. ją w tym działaniu możliwość restrukturyza- nie od partykularnych interesów poszcze- W wyniku deregulacji rynku lotniczego za- cji przedsiębiorstwa i poprawy jego pozycji, gólnych członków (doświadczenie poka- czyna wzrastać liczba umów o współpra- chcą zapewnić sobie ochronę przed „wypad- zuje, że najkorzystniejsze decyzje alianso- cy między liniami lotniczymi; w latach 80- nięciem” z rynku oraz szansę na pozostanie we są wymuszane) [1]. tych porozumienia strategiczne (51%) prze- w sektorze. Umowa UE – USA zastępuje Tabela 1 przedstawia najważniejsze alianse wyższały inne formy współpracy np. wyku- dwustronne porozumienia pomiędzy pań- lotnicze i fuzje, które powstały od 1989 roku py (36,3%) [10]. Najważniejsza w ostatnim stwami członkowskimi UE i USA; z dowolne- (w kolejności chronologicznej): czasie decyzja dotycząca deregulacji ryn- go punktu UE można obsługiwać połączenia ku przewozów lotniczych to porozumienie do dowolnego punktu w USA. Aktualnie największe lotnicze alianse to: Star „open sky” pomiędzy UE a USA, które zlibera- Alliance, Sky Team, Oneworld lizowało dostęp do rynku nad Atlantykiem. Największe alianse strategiczne w trans- Wstępne porozumienie zostało podpisane porcie lotniczym Star Alliance w Waszyngtonie w 2007 r. i weszło w życie Powstał w 1997 roku; jego celem jest stwo- 30 marca 2008 r. Druga część porozumienia Alianse są formą współpracy; często bywa- rzenie globalnej siatki połączeń. Uczestniczy została podpisana w czerwcu 2010 roku. ją zawierane pomiędzy konkurentami. We- w nim 28 linii lotniczych. Alians dysponuje Liberalizacja na europejskim rynku lotni- dług E. Marciszewskiej alians strategiczny 4027 samolotami, które przewożą 627 mln czym rozpoczęła się pod koniec lat 80-tych, to „długoterminowe działanie dwu lub wię- pasażerów rocznie do 1172 portów w 181 a jej skutkiem było m.in. powstanie nowych cej przewoźników lotniczych będących krajach całego świata [8]. Wiele linii lotni- przewoźników oraz zwiększenie oferowania uczestnikami gry rynkowej o charakterze czych w tym aliansie posiada immunitet na rynku. W tej sytuacji wiele linii lotniczych konkurencji międzynarodowej, które ma na antytrustowy (najważniejsze to Lufthansa zaczęło kierować się doświadczeniami rynku celu zwiększenie ich pozycji konkurencyjnej i United Airlines) [2], co daje im możliwość amerykańskiego. Najwięksi przewoźnicy po- w sektorze (…) przy jednoczesnym zacho- głębszej integracji i stworzenia lepszej siatki przez przejęcia, połączenia i porozumienia waniu odrębności organizacyjnej i prawnej” połączeń oraz umożliwia podróż do większej dążyli do uzyskania dominującej pozycji na [5]. Przystępując do aliansu linie lotnicze po- liczby portów docelowych. swoim wewnętrznym rynku krajowym (do- winny mieć wspólne cele i wizję, podobne świadczenia rynku lotniczego Niemiec, Fran- cechy oferowanego produktu oraz dążyć do Sky Team cji, Wielkiej Brytanii), a następnie poprzez integracji pewnych sfer swojej działalności. Utworzony w 2000 roku. W jego skład wcho- alianse z liniami Ameryki Pn, Azji Wschod- Współpraca w ramach aliansu z reguły wy- dzi 13 przewoźników. Linie tego aliansu la- niej i Pacyfiku budowali swoją globalną sieć klucza porozumienia i współpracę z członka- tają na 898 lotnisk w 169 krajach. Przewo- 12 przegląd komunikacyjny 9-10 / 2010 Transport lotniczy Tab. 1. Alianse lotnicze i fuzje Szanse i zagrożenia wynikające z uczest- nictwa w aliansie Rok powstania i Nazwa aliansu Linie wchodzące w skład aliansu rok zakończenia Przystępując do aliansu lotniczego linie lot- WINGS 1989 - 2004 KLM, Northwest Airlines, Alitalia, Continental Airlines nicze muszą mieć pewność, że korzyści GLOBAL EXCELLENCE 1989 - 1997 Delta Airlines, Swissair, Singapore Airlines,Austrian Airlines z przystąpienia do sojuszu będą przewyższa- EUROPEAN QUALITY 1989 -1995 Swissair, SAS, Austrian Airlines, Finnair ły koszty uczestnictwa. Zakres korzyści i ko- ALLIANCE (EQA) sztów jest związany z rodzajem aliansu. Wg IB - AR 1990 - 1996 Iberia – Aerolineas Argentinos A. Sulejewicza alianse różnią się między sobą ALCAZAR PROJECT 1993 SAS, Swissair, Austrian Airlines, KLM stopniem integracji, siłą powiązań pomię- dzy uczestnikami oraz poziomem wzajem- ATLANTIC EXCELLENCE 1998 - 1999 Swissair, Sabena, Austrian Airlines, Delta Airlines nego uzależnienia członków aliansu; mając Swissair, Sabena, Crossair, Air Littoral, TAP Portugal,Turkish Airlines, AOM/Air Liberte, Volare, QUALIFLYER 1998 - 2002 na uwadze powyższe elementy, wyróżniamy Portugalia Airlines, LOT następujące typy aliansów: Adria Airlines, Aegan, Air Canada, Air China, Air New Zeland, All Nippon Airways, Asiana, • komplementarne – partnerzy wykorzystu- Austrian Airlines, Blue 1, Bmi British Midland, Brussels Airlines, ContinentalAirlines ją wyspecjalizowane zasoby jednego z nich STAR ALLIANCE 1997 - Croatia Airlin, Egipt Air, LOT, Lufthansa, SAS, Shanghaj Airlines, Singapore Airlines, South African Airways, Spanair, Swiss, TAM, Tap Air Portugal, Thai Airways, Turkish Airlines, rozdzielając pomiędzy siebie zadania; United Airlines, US Airlines • integracyjne – partnerzy łączą swoje zaso- KL - AZ 1998 - 2000 KLM, Air Italia by w jednej strukturze obniżając koniecz- ną wielkość zaangażowanych aktywów American Airlines, British Airways, Cathay Pacific, Finnair, Iberia, JAL Japan Airlines, Malev, ONEWORLD 1999 - każdego z nich; Maxicana, LAN, Qantas Airways, Royal Yordanian • addytywne – partnerzy powielają realiza- Aeroflot, Aeromexico, Air France, Alitalia, Chine Southern, CSA, Delta Airlines, KLM, SKY TEAM 2000 - cję zadań chroniąc dzięki temu kluczowe Air Europa, Kenya Airways, Korean Air, Tarom, Vietnam Airlines. dla siebie zasoby, co umożliwia im zacho- NZ – AN 2000 - 2001 Air New Zeland, Ansett Australia wanie kompetencji w zakresie całości [13]. AIR FRANCE - KLM 2004 - Air France, KLM Dzięki przystąpieniu do aliansu linie lotnicze LUFTHANSA - SWISS 2005 - Lufthansa, Swiss osiągają korzyści wynikające z rozszerzenia zasięgu, zwiększenia i zagęszczenia siat- LUFTHANSA-AUSTRIAN 2007 - Lufthansa, 180Austrian Airlines AIRLINES ki połączeń bez konieczności ponoszenia ogromnych kosztów. Wchodząc na nowy BA - IBERIA 2010 - Britsh Airways, Iberia rynek linia lotnicza nie musi otwierać kolej- nego połączenia, tylko zawiera porozumie- Tab. 2. Udział poszczególnych aliansów w światowym rynku lotniczego ruchu pasażerskiego nie code - share z linią lotniczą aliansu, która (2009 rok) to połączenie obsługuje [12]. Zwiększenie zasięgu to jednocześnie dla członka aliansu Liczba pasażerów Alians dostęp do rynku globalnego bez dodatko- w mln udział w rynku w % wych nakładów inwestycyjnych. Z reguły Star Alliance 627 27,5 pojedyncza linia lotnicza nie ma możliwo- Sky Team 384 16,8 ści pokonania barier handlowych i ograni- czeń dotyczących inwestycji zagranicznych; Oneworld 340 14,9 uczestnicząc w aliansie otrzymuje dostęp do Ogólnie alianse 1351 59,3 rynków swoich partnerów aliansowych. Siatka połączeń i wynikający z niej rozkład żą 384 mln