Człowiek i Natura 2000 2000Dębowa Kłoda Urząd Gminy dębowa Kłoda 21-211 dębowa Kłoda, dębowa Kłoda 116a tel.: 083 355 70 08, fax: 083 355 70 44 e-mail: [email protected] www.debowa-kloda.bip.lublin.pl alowniczy krajobraz, czyste powietrze, i Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego królują kwie- bogactwo przyrody świata roślin i zwie- ciste łąki, lasy z obfitością owoców runa, urokliwe rząt to walory Dębowej Kłody. W gminie jeziora i śródleśne stawy. Całości obrazu dopełnia- M położnej na styku Równiny Parczewskiej ją zabytkowe świątynie i kaplice przydrożne. Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Infrastruktura i Środowisko. 20002 1 2 3 mina Dębowa Kłoda jest częścią powiatu Podczas I wojny światowej, przez tutejsze ziemie parczewskiego, a ten z kolei wchodzi w skład prowadziła linia frontu, a po wyparciu wojsk rosyj- województwa lubelskiego. Obszar gminy to skich, od 1915 do 1918 r. obszar dzisiejszej gminy G ponad 188 km2 zamieszkanych przez około znalazł się pod okupacją niemiecką. Po wyzwole- 4300 osób. Daje to zagęszczenie zaledwie 22 osób niu zachowano podział terytorialny gmin, a spis przypadających średnio na km2 co doskonale poka- powszechny z 1921 r. wykazał, że w obie gminy zuje, że osoby spragnione spokoju i pełnego, niczym zamieszkiwało prawie 7 tysięcy osób. Pod względem niezmąconego kontaktu z naturą znajdą tu dosko- narodowościowym w Krzywowierzbie mniej więcej nałe miejsce na wypoczynek. W skład gminy, oprócz po połowie zamieszkiwali obywatele narodowości jej siedziby – Dębowej Kłody, wchodzą następujące polskiej i rusińskiej oraz grupa 134 Żydów. Z kolei sołectwa: Bednarzówka, Białka, Chmielów, Dębowa w Dębowej Kłodzie przytłaczającą większość sta- Kłoda, Hanów, Kodeniec, Korona, Krzywowierzba- nowili Polacy (3381 osób), a ponadto mieszkało tu Kolonia, Leitnie, Lubiczyn, Makoszka, Marianówka, 110 Rusinów, 7 Żydów i 3 Rosjan. W Krzywowierzbie Nietiahy, Pachole, Plebania Wola, Stępków, Uhnin, dominowali mieszkańcy wyznania prawosławnego, Wyhalew, Zadębie, Żmiarki. a w Dębowej Kłodzie zdecydowanie więcej zamiesz- Osadnictwo na tych terenach rozpoczęło się stosun- kiwało katolików. kowo późno, gdyż dopiero w XV w. Najwcześniejszy zapis o miejscowości tworzącej gminę dotyczy Stęp- kowa i pochodzi z 1432 r. Podobnie ma się sytuacja z drugą wioską – Plebańską Wolą. Akcja osiedleńcza nabrała tempa w kolejnym stuleciu i wówczas to powstała większość istniejących do dziś wsi. Trzeba wspomnieć, że obszar gminy był wówczas przedzie- lony rzeką Piwonią na część należącą do Królestwa Polskiego i obszar Wielkiego Księstwa Litewskiego, w którego skład wchodziły Lubiczyn i Kodeniec. Na przestrzeni wieków zmieniały się podziały administracyjne i państwowe tych ziem. Aż w końcu w 1809 r., w efekcie wojen napoleońskich, przyłączo- no obszar dzisiejszej gminy do Księstwa Polskiego, a po 5 latach było to już Królestwo Polskie. W tam- tych latach tereny obecnej gminy było bardzo słabo zaludnione, a przeważała tu ludność wyznania grekokatolickiego. Podczas powstania styczniowego w 1863 r. dochodziło tu do potyczek z żołnierzami 4 rosyjskimi, a okoliczne lasy dawały schronienie wal- czącym powstańcom. W następnym roku ukaz carski 5 podzielił i uwłaszczył grunta dworskie pomiędzy uprawiających je chłopów, ale cześć szlachty zacho- wała swoje folwarki. W tym też okresie powołano do życia samorządowe gminy wiejskie. Z terenu obecnej gminy, dwóm wioskom nadano właśnie ten status: Dębowej Kłodzie właśnie i Krzywowierzbie. 1. Białka – sosnowy las na brzegu Jeziora Bialskiego 2. Białka – okno starego domostwa 3. Lasy Parczewskie – pomnik partyzantów walczących w tutejszych lasach 4. Lasy Parczewskie – odbudowana ziemianka partyzancka 5. Białka – stare drewniane stodoły Na stronie 2 Kodeniec – uprawy rzepaka Lasy Parczewskie – rzeka leśna 20003 Miejscowości w gminie oczątki wsi sięgają 1530 r., kiedy to król Zyg- munt I wydał zgodę na lokalizację wsi w lesie nad rzeką Piwonią. Wieś rozwijała się i 35 lat P później zamieszkiwało tu 5 kmieci, zagrod- nik i karczmarz. Działał także młyn wodny. W XVII w. powstał we wsi folwark dworski, a były to czasy nasilenia pracy pańszczyźnianej chłopów. Następne dziesięciolecia, przebiegające głównie pod znakiem zniszczeń wojennych, spowodowały wyludnienie wsi i w najtragiczniejszym okresie zamieszkiwał tu jeden chłop. Chude lata trwały aż do końca XVIII w., kiedy to liczba ludności zaczęła powoli wzrastać. Spis z 1921 r. wykazał już 25 domów mieszkalnych i 134 mieszkańców. We wsi stoi kapliczka przydrożna z XIX w. Bednarzówka – przydrożna kapliczka z XIX w. Bednarzówka 1 2 3 odobnie jak Bednarzówka, wieś powstała z nadania królewskiego – Zygmunta I w 1530 r. Nazwa miejscowości wzięła się od Jez. Białe P nad którym powstała. W 1565 r. mieszkało tu 22 kmieci i karczmarz. Otoczona puszczą wioska nie zdołała uchronić się przed upadkiem w czasach wojennej zawieruchy. W 1718 r. donoszono, że wio- ska jest już niemal całkowicie opuszczona. Dopiero 4 5 czasy pokoju wzmocniły jej pozycję, do czego przy- Białka czyniło się uwłaszczenie chłopów w drugiej połowie XIX w. W 1880 r. wioskę zamieszkiwało już prawie Pomiędzy Białką a Uhninem, po lewej stronie drogi, 300 osób. trafimy na kompleks śródleśnych stawów hodow- Cenny zabytkiem architektury jest drewniany lanych. Można tu zaobserwować wiele gatunków kościół, dawna cerkiew unicka, z 1760 r. fundacji Po- ptaków np.: tokujące gągoły, polującego bielika, tockich. Została przeniesiona z Horodyszcza. Warto czatującego na drobne ryby zimorodka, a z ssaków również odwiedzić kopiec wzniesiony w miejscu chociażby przechodzącego przez drogę potężnego śmierci 96 mieszkańców wsi w 1942 r. łosia. Na terenie wioski leży dobrze przygotowane do rekreacji Jezioro Bialskie o powierzchni prawie 32 ha i maksymalnej głębokości 18 m. Na jego brzegu, 1. Białka – wędkowanie na Jeziorze Bialskim w przyjaznym cieniu sosnowego lasu, stoją domki 2. Białka – kościół katolicki, a zarazem dawna cerkiew letniskowe, ośrodki wypoczynkowe, a także pola z 1760 r. namiotowe i kempingowe. Na północ od Jeziora 3. Białka – kopiec wzniesionu ku pamięci leży duży, malowniczy Staw Wyklik, którego wody ofiar hitleryzmu i szuwary pełne są wodnego ptactwa. To doskonałe 4. Białka – stara zabudowa wsi miejsce na poranne i wieczorne spacery. 5. Białka – stara zabudowa wsi 20004 1 2 3 ierwsza informacja o wiosce pochodzi Od roku 1867 została przypisana do obecnej gminy, z 1518 r. Była to miejscowość przygraniczna, a w 1880 r. naliczono tu 32 domy i ponad 220 miesz- sąsiadującą bezpośrednio z Wielkim Księ- kańców. P stwem Litewskim. Na przełomie XV i XVI w. Będąc w Chmielowie warto zwrócić uwagę na wieś została nadana nieznanemu już dziś rycerzowi przydrożną, kamienną figurę św. Jana Nepomucena w uznaniu wielkich zasług dla króla. Dziedzicami z 1770 r. Święty stoi na murowanym, czworobocz- Chmielowa była uboga szlachta, która nie miała nym, dwukondygnacyjnym cokole. W wiosce trafimy do dyspozycji chłopstwa i sama uprawiała ziemię, również na zabytkowe, drewniane domy, a także a nazwisko przejęła od nazwy wsi – Chmielowski. pomnik Sybiraków. Z biegiem lat byt właścicieli nie poprawiał się, to też w pierwszej połowie XVII w. wieś została sprzeda- na dziedzicowi z nieodległego dobra Opole. Przez 1. Chmielów – drewniana zabudowa wsi następne dziesięciolecia wieś rozwijała się, prze- 2. Chmielów – pomnik Sybiraków Chmielów chodząc do kolejnych spadkobierców i właścicieli. 3. Chmielów – zabytkowa figura św. Nepomucena z 1770 r. nana jest data powstania obecnej siedziby gminy – 16 X 1530 r. Wówczas to król Zygmunt I Stary obdarzył Macieja Grocholę przywile- Z jem założenia kilku wsi – w tym Wargoschow (pierwsza nazwa Dębowej Kłody). Jako że proces ten odbywał się na prawie niemieckim, to wioska miała od razu swego wójta i samorząd. A 35 lat później przyjęła się obecna nazwa wsi. W tamtym czasie kupcy przejeżdżający przez tą bagnistą okolicę musieli przejeżdżać przez wieś i uiszczać za każ- dym razem specjalną opłatę - tzw. mostowe. W tym okresie zamieszkiwało tu 35 rodzin kmiecich. Z po- czątkiem XVII w. Dębowa Kłoda wraz z okolicznymi wioskami, na skutek krzywdzących działań starosty parczewskiego, składała na niego skargi do sądu królewskiego. Ten jednak nieszczególnie tym się przejmował, a kolejni dzierżawcy wsi także słynęli z ucisku chłopów. Jakby tego było mało, w połowie XVII w. w okolicy stacjonowały wojska królewskie Dębowa Kłoda tłumiące bunt kozacki na Ukrainie. Utrzymanie wielotysięcznej armii i przemarsze wojsk wyniszczy- Dębowa Kłoda – kościół parafialny ły tutejsze wioski, a miejscowi włodarze wciąż tylko podnosili obciążenia dla chłopstwa. To też wieś wyludniała się, a kolejne konflikty zbrojne rujnowały kała się z bagnistym terenem i marną jakością dróg. osady. W 1676 r. doliczono się tu zaledwie 47 miesz- Równocześnie powstawały: spółdzielnia mleczarska, kańców. W XVIII w. bieda dalej się pogłębiała, a ucisk szkoły podstawowe, straże pożarne, kółko rolnicze, ze strony starostwa wzrastał mimo korzystnych koła młodzieży wiejskiej i oddział Strzelca. Dębowa dla wsi wyroków i królewskich nakazów. W 1815 Kłoda rozwijała się gospodarczo i funkcjonowały tu: roku Dębowa Kłoda otrzymała status wsi rządowej zakład wyrobu kaszy i zakład wyrobów betonowych. Królestwa Polskiego i jej los uległ poprawie. Następ- Działało kilku kowali, krawiec oraz parę sklepów nie przejściowo trafiła ona w ręce Kruzensternów, spożywczych. W okolicy pracowały również wia- a w 1867 r. stała się samorządową gminą, którą traki. W 1931 r. w gminie podzielonej