CYLCHGRAWN CYMDEITHAS YR IAITH RHIFYN 3.24 • GWANWYN 2006 • £1 Y DIWEDDARA O’R YMGYRCH DEDDF IAITH CARCHARU GWENNO AELOD CYNTA YN Y DDALFA ERS DENG MLYNEDD HEFYD: ACHOSION LLYS RHIFYN CYFARFOD CYFFREDINOL GWYN AC ANGHARAD MAWRTH 25 ABERYSTWYTH 2 · ytafod GWANWYN 2006 Senedd Cymdeithas yr Iaith CYLCHGRAWN CYMDEITHAS YR IAITH Gymraeg 2005–2006 RHIFYN 3.24 • GWANWYN 2006 • £1 ����������������������������������� Swyddogion Deddf Iaith: Polisi Cadeirydd Sian Howys – [email protected] Steffan Cravos – [email protected] Addysg: Cadeirydd Is-Gadeirydd Cyfathrebu a Lobio Ffred Ffransis – [email protected] Hedd Gwynfor – [email protected] Addysg: Ymgyrchu Is-Gadeirydd Ymgyrchu Bethan Jenkins – [email protected] Heledd Gwyndaf – [email protected] Addysg: Cyfathrebu a Lobïo Rhys Llwyd – [email protected] ��������������� Trysorydd ���������������������������������������� Danny Grehan – [email protected] Addysg �������������������� ��������������������������� ���������������� Aled Davies – [email protected] ��������������������� Codi Arian Aled Elwyn Jones – Gwreiddiwch yn y Gymuned: Cadeirydd CLAWR GWENNO TEIFI YN CYRRAEDD [email protected] Rhodri Davies – [email protected] ADRE AR ÔL EI CHYFNOD YN Y CARCHAR Aelodaeth Rhanbarthau LLUN MARIAN DELYTH Osian Rhys – [email protected] Morgannwg-Gwent: Cadeirydd Mentrau Masnachol Geraint Criddle – [email protected] ytafod Gwyn Sion Ifan – [email protected] Morgannwg-Gwent: Ysgrifennydd Branwen Brian – [email protected] Y Tafod CYLCHGRAWN CYMDEITHAS YR IAITH Ifan Morgan Jones – [email protected] Caerfyrddin-Penfro: Cadeirydd Gwefan a Dylunio Sioned Elin – [email protected] CYFROL 3 — RHIFYN 24 Iwan Standley – [email protected] Caerfyrddin-Penfro: Ysgrifennydd (GWANWYN 2006) Adloniant Catrin Howells – ARGRAFFWYD GAN WASG MORGANNWG Owain Schiavone – [email protected] GOLYGYDD IFAN JONES [email protected] Ceredigion: Cadeirydd DYLUNIO IWAN STANDLEY Ymgyrchoedd Angharad Clwyd – LLUNIAU MARIAN DELYTH, [email protected] Cymunedau Rhydd: Cadeirydd STEFFAN CRAVOS, IWAN STANDLEY, Gwynedd-Môn: Cadeirydd Huw Lewis – [email protected] HEDD GWYNFOR, RHYS LLWYD, BBC Angharad Tomos – CARTŴNS IFAN JONES Cymunedau Rhydd: Ymgyrchu [email protected] Menna Machreth – [email protected] Clwyd: Cadeirydd Os oes gennych chi unrhyw straeon neu Cymunedau Rhydd: Cyfathrebu a Lobio Dewi Jones – [email protected] newyddion o’ch ardal chi, danfonwch nhw Dewi Snelson – Swyddogion Cyflogedig [email protected] atom naill ai trwy’r cyfeiriad uchod, neu at Cenedlaethol [email protected]. Am fanylion am Cymunedau Rhydd: Polisi Dafydd Morgan Lewis – ein prisiau hysbysebu, cysylltwch â’r brif Dafydd Tudur – [email protected] [email protected] swyddfa. Gogledd Deddf Iaith: Cadeirydd Dewi Snelson – Catrin Dafydd – [email protected] [email protected] º Deddf Iaith: Ymgyrchu Dyfed PRIF SWYDDFA PEN ROC, RHODFA’R MÔR, Lowri Larsen – [email protected] Angharad Clwyd – ABERYSTWYTH, CEREDIGION, SY23 2AZ Deddf Iaith: Cyfathrebu a Lobïo [email protected] FFÔN 01970 624501 Lois Barrar – [email protected] Morgannwg-Gwent FFACS 01970 627122 Deddf Iaith: Cyfathrebu a Lobïo SWYDD YN WAG – cysylltwch â E-BOST [email protected] Hywel Griffiths – [email protected] [email protected] am fanylion Y WE WWW.CYMDEITHAS.COM ytafod GWANWYN 2006 · 3 O’R GADAIR SAFIAD GWENNO Gair gan y Cadeirydd, Steffan Cravos m mis Ebrill 2005 cafwyd penderfynu hefyd wrthod talu’r gweld trwy’r ffenestri i gyd, rhaid Gwenno Teifi yn euog gan £200 y ces i fy nirwyo amdano. sicrhau atebolrwydd i’n pobl. Yynadon Hwlffordd o achosi Fe wnes i dderbyn rhybudd DEWCH GYDA NI! § difrod i eiddo Radio Sir Gâr yn terfynol i dalu y £200 llynedd. Arberth a gorchmynnwyd iddi Roedd y ddogfen honno’n uniaith dalu costau llys ac iawndal hyd Saesneg – yn torri cynllun I GWENNO werth £200 – ond gwrthododd iaith Gwasanaeth Llysoedd Ei Gwenno dalu iawndal i’r Orsaf Mawrhydi, a Deddf Iaith 1993! Heno, mae Gwenno’n gaeth Radio a fu’n destun ymchwiliad Nes i gwyno i Wasanaeth y Yn aberth dros yr heniaith, gan Ofcom llynedd oherwydd ei Llysoedd a Bwrdd yr Iaith a Bloeddiwn ei henw hi, diffyg defnydd o’r Gymraeg. derbyn ymddiheuriad swyddogol “Cyfiawnder i Gwenno Teifi” Yn llys ynadon Caerfyrddin ar y gan y llys. I sgwar Caerfyrddin yn llu 13eg o Chwefror, cafodd Gwenno Dwi’n disgwyl derbyn fy Awn ag angerdd cefnogi, ei charcharu am 5 niwrnod, nghwŷs am beidio talu yn y Blynyddoedd brwd o frwydro yn yr union fan lle cyhoeddwyd misoedd nesaf a byddaf yn mynd Heddiw wedi gweld tro. llwyddiant ei thadcu, Gwynfor i’r llys a gwrthod talu. Rydw i Mewn cell, mae’n well nag wylo, Evans, deugain mlynedd ynghynt. wedi meddwl yn ddwys am hyn ac Codi pen, codi calon a dwylo Yn ei datganiad i’r Ynadon yn barod i gael fy ngharcharu er Codi stwr, tynnu sylw a bloeddio dywedodd Gwenno: mwyn tynnu sylw at yr angen am Yn un haid, codwn enw Gwenno. “Mae’r hen Ddeddf Iaith yn ddeddfwriaeth newydd. perthyn i’r oes a fu. Rhaid wrth Mae’r Blaid Lafur yn parhau Mae atsain deugain mlynedd cynt Ddeddf Iaith newydd a fydd i anwybyddu’r ffaith i Rhodri Yn dal i’w deimlo yn y gwynt yn sicrhau lle i’r Gymraeg yn Morgan ddatgan yn 1993 ei fod o Yr un yw’r galon, yr un yw’r gwaed, holl gyfryngau a datblygiadau blaid yr angen am ddeddfwriaeth A Gwenno’n dilyn ôl ei draed. technolegol y ganrif newydd.” bellach ym maes y Gymraeg. Yn dilyn safiad dewr ac Gydag agoriad y senedd dryloyw Sara Davies egwyddorol Gwenno, dwi wedi newydd, a phobl Cymru yn gallu 4 · ytafod GWANWYN 2006 STATWS BLWYDDYN NEWYDD DEDDF IAITH NEWYDD Ar ddechrau’r flwyddyn, bu Hywel Griffiths (a sawl un arall) yn chwilio am wasanaeth (a choffi) yn Gymraeg ar strydoedd Caerdydd edi’r gyfres o Dafydd, cadeirydd grwp Deddf Prif siaradwr y rali oedd weithredoedd tor- Iaith Newydd y Gymdeithas yn Steffan Webb, prif weithredwr Wcyfraith gan 16 o annerch y dorf. Gosododd y Menter Iaith Rhondda Cynon aelodau’r Gymdeithas cyn y cyd-destun ar gyfer y rali, ac Taf. Yn ogystal â datgan ei Nadolig, roedd hi’n hollbwysig atgoffa pawb fod y Gymdeithas gefnogaeth lwyr i Deddf Iaith dangos i lywodraeth Lafur Rhodri wedi cyhoeddi cadoediad yn Newydd, prif fyrdwn araith Morgan fod cefnogaeth i Ddeddf yr ymgyrch weithredol er Steffan oedd ein hatgoffa o beth Iaith Newydd yn ymestyn ar mwyn trafod gyda’r pleidiau yn union oedden ni eisiau wrth draws Cymru gyfan. Ar yr ail o gwleidyddol, gan gynnal cyfarfod alw am Ddeddf Iaith Newydd. Ionawr ar Stryd y Frenhines yng cyhoeddus â chynrychiolwyr o Trwy ailadrodd y fonllef uchel Nghaerdydd, daeth 200 o bobl bob plaid cyn diwedd y mis. “beth y’n ni moyn… pryd y’n ynghyd i weiddi, gorymdeithio, Gan gadw’n driw i’w hagwedd ni moyn e” fe’m hatgoffwyd yn meddiannu a chodi sticeri er annemocrataidd, anghyfrifol, gyntaf ein bod mewn gwirionedd mwyn sicrhau fod y neges yma’n gwrthododd y Blaid Lafur anfon yn gofyn am hawliau. Rydym cyrraedd coridorau caëedig Bae cynrychiolydd i’r cyfarfod yma. yn gofyn am yr hawl sylfaenol i Caerdydd. Diolch byth fod cynifer o Gymry ddefnyddio’r Gymraeg ym mhob I ddechrau, wrth gofgolofn wedi dod at ei gilydd i gadw’r agwedd o’n bywyd bob dydd, i Aneurin Bevan, bu Catrin sefyllfa ar flaen yr agenda felly! dderbyn addysg trwy gyfrwng y Gymraeg, a’r hawl i reithgor sy’n deall Cymraeg. Ry’n ni’n gofyn am yr hawl i bawb sydd yn dewis ymgartrefu yng Nghymru allu mwynhau a gwerthfawrogi ein treftadaeth gyffredin ni. Yn ail fe’n hatgoffwyd ein bod yn gofyn am statws i’r Gymraeg. Rydym yn gofyn am sefydlu’r Gymraeg fel priod iaith Cymru, a sicrhau lle iddi fel iaith swyddogol yng Nghymru. Ry’n ni’n galw ar lywodraeth Lafur y Cynulliad i gydnabod arwyddocâd y statws yma drwy greu swydd ytafod GWANWYN 2006 · 5 “ry ni’n gofyn am yr hawl sylfaenol i ddefnyddio’r Gymraeg ym mhob agwedd o’n bywydau” Comisiynydd y Gymraeg i ddatblygu gwaith Bwrdd yr Iaith, ac i sefydlu cyngor ar gyfer y Gymraeg sydd yn ddemocrataidd a chynhwysol. Nid yw dyfarnydd di-rym, di-ddannedd yn ddigon da. Wedi’r anerchiad, dechreu- wyd ar yr orymdaith. Trwy lwc, roedd cofgolofn Aneurin Bevan ychydig gamau o siop Orange, cwmni sydd wedi gwrthod datblygu unrhyw wasanaeth cyflawn Cymraeg, ac sydd wedi anwbyddu galwadau’r Gymdeithas ers degawd a mwy. Meddiannwyd y siop, codwyd sticeri, ac fe gafwyd trafodaeth adeiladol gyda’r rhywogaeth brin honno – gweithiwr Orange sydd yn siarad Cymraeg! Wedi cytuno i gyfarfod â’r rheolwr, symudwyd ymlaen ar hyd Heol Ymlaen i Starbucks, lle gyfrwng y Gymraeg pe byddai y Frenhines gan godi sticeri ar bathwyd slogan sydd yn siwr o deddfwriaeth yn eu gorfodi, a gymdeithas adeiladu Woolwich, droi’n glasur cyn pen dim – Coffi pe byddai cymorth ymarferol cyn meddiannu siop Dixons, lle yn Gymraeg. Codwyd sticeri ar gael o du’r Cynulliad. Ac cafwyd cyngerdd fechan gan unwaith eto, ac wedi sicrhau er fod pennau’r Blaid Lafur yn Gôr y Cochion a oedd wedi dod i cyfarfod arall gyda rheolwyr y ddwfn, ddwfn yn nhywod Bae gefnogi’r achos. I sŵn I’r Gad a siop, daeth y rali i ben. Caerdydd, mae’r consensws Finlandia, a bonllefi Ddeddf Iaith Wrth gwrs, fe fyddai’n cenedlaethol a amlygwyd yn y Newydd, cytunodd y rheolwr i haws i’r cwmnïau yma cyfarfod cyhoeddus a ddilynodd gyfarfod. ddarparu gwasanaeth trwy rali’r Calan wedi sicrhau na allan nhw anwybyddu ein galwadau mwyach. Mae’n hollbwysig fod yr ymgyrch yn dwysáu eleni, er mwyn sicrhau mai 2006 fydd blwyddyn Deddf Iaith Newydd, ac y gallwn, o’r diwedd gael ein “coffi yn Gymraeg!” § » Mwy am gyfarfodydd lobïo,