Lodewijk Mortelmans De Kinderen der Zee 97 Excerpts from the Opera The Children of the Sea Arias and Orchestral Songs by Lodewijk Mortelmans, Peter Aerts, August de Boeck LIESBETH DEVOS soprano · PETER GIJSBERTSEN tenor WERNER VAN MECHELEN bass–baritone WÜRTTEMBERGISCHE PHILHARMONIE REUTLINGEN In Flanders’ Fields In Flanders’ DIRK VERMEULEN conductor LODEWIJK MORTELMANS 2 LODEWIJK MORTELMANS (1868–1952) Excerpts from the opera De Kinderen der Zee / Te Children of the Sea 46:03 1 Finale Act 3 (Orchestra) 05:36 2 Ivo’s Liefdelied / Ivo’s Love Song (Act 1) 03:48 3 Liefdesduet / Love Duet Ivo & Stella (Act 2) 11:54 4 Ballade van de Zee / Ballad of the Sea (Act 2) (Petrus) 05:23 5 Afscheidsduet / Farewell Duet Stella & Ivo (Act 3) 19:20 6 ELLEN, een Lied van de Smart / ELLEN, a Song of Sorrow (Tenor) 11:04 7 Als de Ziele luistert / When the Soul Listens Lied / Song (Soprano) 03:29 PETER AERTS (1912–1996) 8 In Flanders’ Fields Lied / Song (Tenor) 02:41 AUGUST DE BOECK (1865–1937) 13:58 9 C’est en toi, bien aimé / It is in You, Dearly Beloved Lied / Song (Soprano) 03:03 10 Cantilene van Francesca / Francesca’s Cantilena (Soprano) 04:06 (from the opera La route d’Emeraude / Te Emerald Road 11 Recitatief & Aria van Prinses Zonnestraal /Princess Sun Beam’s Recitative & Aria 06:48 (from the opera Winternachtsdroom / Winter Night’s Dream) (Soprano) TT 77:17 Liesbeth Devos, Soprano (Stella) Peter Gijsbertsen, Tenor (Ivo) Werner van Mechelen, Bass-Baritone (Petrus) Württembergische Philharmonie Reutlingen Dirk Vermeulen, conductor 3 Lodewijk Mortelmans (Antwerpen, 1868-1952) Lodewijk Mortelmans studeerde aan de Vlaamse Muziekschool van Antwerpen. Hij volgde harmonie en instrumentatie bij Jan Blockx (1851-1912) en compositie bij Peter Benoit (1834-1901). Om een einddiploma aan een Koninklijk Conservatorium te behalen liet Mortelmans zich in 1887 inschrijven aan het Conservatoire royale de Bruxelles. Daar volgde hij de pianoklas van Arthur de Greef (1862-1940) en de cursus contrapunt van Hubert Ferdinand Kuferath (1818-1896). Na een jaar keerde hij terug naar Antwerpen. Om de kwaliteit van zijn op muzieknationalistische principes gebaseerde en in het Nederlands gegeven muziekonderwijs te bewijzen tegenover de Franstalige Koninklijke Conservatoria van Brussel, Gent en Luik, en om zo voor Antwerpen het statuut van Koninklijk Conservatorium te verwerven, had Benoit nood aan een in zijn school opgeleide laureaat van de Prijs van Rome, namelijk de prestigieuze staatsprijs voor compositie. Nadat Mortelmans was teruggekeerd rustte op hem dan ook de druk om Benoits eerste leerling te worden die de staatsprijs zou behalen. Na twee pogingen behaalde hij in 1893 de zo begeerde prijs met de cantate Lady Macbeth. In 1897 werd Benoits muziekschool dan uiteindelijk het Koninklijk Vlaams Conservatorium. Na Benoits dood in 1901 werd Mortelmans leraar contrapunt en fuga. In 1924 werd hij aangesteld als directeur van het Antwerps Conservatorium te worden. Ondertussen had hij een grote reputatie opgebouwd als dirigent van de Maatschappij der Nieuwe Concerten. In 1933 trok hij zich grotendeels uit het openbare leven terug, maar hij ging verder met componeren van pianomuziek, het orkestreren van vroegere werken, het arrangeren van volksliederen en het schrijven van een handboek voor contrapunt. Alhoewel Mortelmans in het begin van zijn carrière een aantal interessante orkestwerken heeft geschreven, zou hij zich vooral manifesteren als lied- en pianocomponist. Zijn pianostukken hebben meestal een liedachtig karakter en zijn veeleer intimistische miniaturen dan virtuoze concertstukken. In zijn beste liederen met pianobegeleiding lukte hij er wonderwel in om een volstrekte psychologische eenheid van tekst en muziek te realiseren. Mortelmans componeerde vooral op gedichten van Guido Gezelle, maar koos ook teksten van o.a. Goethe, Baudelaire en Pol de Mont. Verschillende van deze liederen, waaronder zijn onvolprezen Gezelle-lied Als de Ziele luistert (1913), voorzag Mortelmans van een fjnzinnige orkestbegeleiding. 4 De concertaria Ellen , een lied van de Smart voor tenor en orkest werd gecomponeerd in 1895. Ondanks het uitdrukkelijk verbod van Mortelmans om het werk nog uit te voeren blijkt dit aangrijpende werk na meer dan een eeuw een van zijn aantrekkelijkste composities te zijn. Voor deze concertaria deed Lodewijk Mortelmans beroep op een groot fragment uit de eerste zang van Frederik Van Eedens (1860-1932) dichtbundel ‘Ellen, een lied van de smart’ (1891). De Kinderen der Zee is Mortelmans’ enige opera. Vermoedelijk was die opera bedoeld om in 1918 het zilveren jubileum van de Koninklijke Vlaamse Opera in Antwerpen luister bij te zetten, maar WO I besliste daar anders over. Uiteindelijk werd het seizoen 1919-1920 uitgeroepen tot jubileumseizoen, waarbij tijdens een feestweek in maart 1920 twee populaire Vlaamse opera’s werden hernomen (Herbergprinses van Jan Blockx en Quinten Massys van Emile Wambach). Op 27 maart 1920 ging De Kinderen der Zee in wereldpremière. Het libretto is van toneelauteur Rafaël Verhulst (1866-1941). De ondertitel is dan ook ‘dramatisch zangspel in drie bedrijven’. Het stuk is in rijm geschreven en geconcipieerd in aria’s, duetten, ensembles en koren. In de publicatie van Verhulsts toneelstuk, dat in 1900 door de stad Antwerpen ‘in den wedstrijd van toneelletteren’ was bekroond, werd al vermeld dat het ‘wordt getoonzet door Lodewijk Mortelmans.’ Het stuk speelt zich af aan zee tijdens de zeventiende eeuw, ‘toen de vuurtorens nog gestookt werden.’ Eerste bedrijf (op het strand) Het jonge vissersmeisje Stella heeft haar hart verloren aan Ivo, maar de oude visser Petrus waarschuwt haar: op Ivo rust een vloek; als hij trouwt, dan sterft hij nog voor zijn eerste kind wordt geboren. Hetzelfde lot verging zijn vader. Ivo heeft evenwel een tweelingbroer, Bert, die pas trouwde en wiens vrouw een kind verwacht. Stella belooft Petrus dat ze niet met Ivo zal trouwen als de vloek ook Bert zou trefen. Berts kind wordt geboren. Het vissersvolk viert opgelucht feest. Ivo en Stella besluiten te trouwen. Door het plotse overlijden van de vuurtorenwachter bij Berts terugvaart naar huis heerst duisternis op zee. Berts boot vaart op een klip. De bemanning overleeft de ramp, op een enkeling na: Bert. 5 Tweede bedrijf (bij de duinen en het dorp, met de visserskapel op de achtergrond) Het vissersdorp viert de zeewijding, terwijl Ivo en Stella hun onmogelijke liefde betreuren. Bolten is de nieuwe vuurtorenwachter. Ivo hoopt dat de vloek door Berts dood opgeheven is. Misschien overwint hun liefde het noodlot. Moeder Geertrui probeert wanhopig een bruiloft te verhinderen en dreigt ermee zelf de dood op te zoeken. Stella belooft niet te zullen trouwen, en Ivo besluit de zee te verlaten. Daarop verklaart Bolten zijn liefde aan Stella. Als Ivo dit hoort, is hij woedend. Bolten stelt dan aan Ivo voor om zijn plaats als torenwachter in te nemen. Zo loopt hij geen gevaar op zee, en kan hij toch met Stella trouwen. Derde bedrijf (bij de vuurtoren) Ivo en Stella zijn getrouwd en verwachten een kind. Het is avond en de zee is woelig. Een onweer dreigt, de bliksem slaat in op de mast van een boot. Een reddingssloep moet vertrekken, maar er zijn slechts drie jonge mannen aan wal – een vierde man wordt gezocht. De oude Petrus wil meegaan, maar wanneer Stella hoort dat het Boltens schip is, springt ze zelf als vierde in de reddingsboot. Als Ivo dit vanuit de toren ziet, snelt hij naar het dichtstbijzijnde bootje en roeit naar haar toe. Even later draagt Bolten het lichaam van Ivo aan wal. Zo is ook Stella weduwe nog voor haar eerste kind wordt geboren. Als geheel toont het werk een confict tussen het realistische karakter van Verhulsts tekst en de meer ideeële en psychologische aanpak van Mortelmans die hier dicht bij het muziektheaterwerk van Wagner aanleunt. Waar Verhulst op de intrige focust, diept Mortelmans in zijn muziek de tragiek van het noodlot uit. Hij gebruikt daartoe ‘Leitmotiven’ die vooral een gemoedsgesteltenis refecteren. Het orkest, met een bijzonder rijk koloriet, speelt dan ook een dramatische rol van betekenis. Ontgoocheld door de negatieve ontvangst van zijn werk verbood Mortelmans om de opera nog op te voeren, maar hij stelde wel een suite van vocale en instrumentale stukken samen die in 1942 in Antwerpen werd uitgevoerd. Op die manier kan Mortelmans’ meesterlijke opera dan toch, zij het fragmentarisch, overleven. Jan Dewilde (Studiecentrum voor Vlaamse Muziek) 6 Peter Aerts (Kessel-Lo, 1912- Stekene, 1996) Peter Aerts kreeg zijn eerste pianolessen van zijn tante Jozefa Aerts, die pianolerares was aan het Koninklijk Vlaams Conservatorium van Antwerpen. In diezelfde instelling, die nog mee gesticht was door zijn overgrootoom Franciscus Aerts, studeerde hij vanaf 1925 notenleer bij Karel Candael en Hendrik van Schoor, harp bij Honorina Bernard-Zelliën (1927-1928) en piano bij Jules de Vos (1927-1929). Uit fnanciële noodzaak moest hij vanaf 1929 zijn opleiding onderbreken en werd hij tandtechnicus. Later volgde hij nog privélessen bij Lodewijk Ontrop, Jef Schampaert en August L. Baeyens (orkestratie) en behaalde hij zijn diploma notenleer bij Jan Broeckx (eerste prijs in 1936) en harmonie bij Edward Verheyden (tweede prijs in 1943). Omstreeks 1932-1933 werd hij begeleider van het koor Kunst en Vermaak in Borgerhout, dat toen onder leiding stond van Jef van Hoof, met wie hij een levenslange vriendschap aanknoopte. Samen trokken ze Vlaanderen rond om muziekavonden te geven. Aerts werd opgenomen in de kunstenaarskring rond Van Hoofs Spokenhof, waartoe ook Prosper Verheyden, Emmanuel de Bom en Edgar Denhaene behoorden. Hij ontmoette daar ook zijn vrouw, de lieftallige en intelligente Angelina van de Cruys. In 1939 werd Aerts dirigent van het koor ‘Jonc Vlaems Vri Vlaems’ in Sint-Niklaas. Daarnaast was hij actief als pianist en begeleider, onder meer bij het NIR (het Nationaal Instituut voor Radio-Omroep), en als medewerker van de uitzendingen van het Vlanara (Vlaams-Nationalistische Radio Vereniging) tot 1940. Hij begeleidde talloze zangers en zangeressen op concerten en plaatopnamen.