T.C. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yeni Türk Edebiyatı Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi PEYAMİ SAFA’NIN KİTAP HALİNDE YAYIMLANMIŞ ESERLERİNDE GÜZEL SANATLAR 2501182935 Tülin KARACA Tez Danışmanı: Yrd. Doç. Dr. İsmail KARACA İSTANBUL 2010 i ii ÖZ Peyami Safa’nın Kitap Halinde Yayımlanmış Eserlerinde Güzel Sanatlar Yazar: Tülin Karaca Peyami Safa, kendi kendini yetiştirmiş, kültürlü ve çok yönlü bir yazardır. Felsefe, estetik, güzel sanatlar, tarih, hukuk sosyoloji, psikoloji, tıp konularında bilgi ve görüş sahibidir. Bu tez çalışmasında yazarın düşünce yazılarında, bu imzayla yazdığı hikâye ve romanlarında güzel sanatları ele alışı üzerinde durulmuştur. Peyami Safa, Doğu, Batı düşüncesine bağlı olarak eserlerinde güzel sanatları kültürel bir kaynak olarak kullanmıştır. Estetik, bütün güzel sanatları inceleyen bir felsefe disiplinidir. Estetiğin temel kavramı olan güzellik, sanatçıya ve sanatçının yarattığı eser karşısındaki insana bağlıdır. Birinci bölümde sanatçı, eser ve insan arasındaki ilişki incelenmiştir. Edebiyat, güzel sanatlar arasında maddî malzemeye dayanmayan tek sanat şubesidir. İkinci bölümde Peyami Safa’nın dil ve edebiyat konusundaki görüşlerine, düşüncelerine yer verilmiştir. Yazarın edebiyat türlerine yaklaşımı ele alınmıştır. Türk Edebiyatı’nda ilk defa roman kahramanlarının bakış açısını esas alan yazar Peyami Safa’dır. Üçüncü bölümde Peyami Safa’nın eserlerinde yer alan plastik, fonetik ve görsel sanatlar incelenmiştir. iii ABSTRACT Fine Arts In Peyami Safa’s Published Books Writer: Tülin Karaca Peyami Safa is a versatile, sophisticated and self-educated writer. He has big knowledge on philosophy, aestehetics, fine arts, history, law, sociology, psychology and medicine. In this thesis study, we wanted to state the fine arts which the writer wrote in his stories and novels under his signature. Peyami Safa, in his works used fine arts as a source of culture influencing from Europan culture. Aestehetics is a psychology subject which studies all the fine arts. Beauty as a main subject of aestehetics, depending on the artist and the human being who have created the work. In the first part, the relaition between the artist, work and human being was studied. Literature is the only branch among fine arts which doesn’t depend on physical equipments. In the second part there are Peyami Safa’s thoughts and ideas on language and literature. Writer’s approach to literature descriptions was discussed. Peyami Safa is the first writer who describes the main character’s point of views in the novels in Turkish literature. In the third part; Plastic, phonetic and visual arts, which mainly we come up, were studied. iv ÖN SÖZ Hikâyeci, romancı ve gazeteci olarak hayatını yalnız kalemiyle kazanan Peyami Safa, edebiyat basın ve fikir hayatımıza pek çok eser ve yazı kazandırmıştır. Peyami Safa üzerine bugün elimizde birçok akademisyen ve yazarın biyografi deneme ve makale türlerinde yazılmış araştırma eserleri ile Türkiye’nin çeşitli üniversitelerinde yapılmış, yazarın değişik cephelerini aydınlatma gayesi güden tez çalışmaları mevcuttur. Bu çalışmalar, genel olarak Peyami Safa’nın eserlerinin tahliline yönelmişlerdir. Bizim çalışmamız ise bütün hayatını Doğu-Batı çatışması ve Doğu-Batı sentezi üzerine kafa yorarak geçirmiş bir gazeteci ve yazar olan Peyami Safa’nın estetiğe, güzele, sanata ve güzel sanatlara olan yaklaşımını ortaya çıkarma gayesini gütmüştür. Peyami Safa’nın sanatçı yönünü aydınlatmak onun bütün eserlerini gözden geçirmekle mümkün olabilir. Peyami Safa’nın 1914–1930 yılları arasında yazdığı muhtelif hikâyelerini Hikâyeler: Peyami Safa İlk Defa Bütün Hikâyeleri Birarada 1 adlı bir kitapta toplayan Halil Açıkgöz, yazarın 103 hikâyesine yer vermiştir. Peyami Safa hakkında yazılmış ilk kitap Cahit Sıtkı Tarancı’nın Peyami Safa: Hayatı ve Eserleri2 adını taşır ve bizce Peyami Safa ile bizzat görüşülerek yazılmış olması bakımından önemlidir. Yücel Hacaloğlu tarafından Peyami Safa’nın ölümünden sonra yazılan yazıların derlendiği Sevenlerin Kalemiyle Peyami Safa 3 adlı kitap ise yazıların çıktığı süreli yayın adı ve tarihi gibi bilgiler ihmal edilerek hazırlanmıştır. Vecdi Bürün’ün Peyami Safa ile 25 Yıl4 adlı kitabı biyografik roman türündedir. Ergun Göze, Peyami Safa5 adlı kitabında yazarı çeşitli yönleriyle ele almıştır. Üç Büyük Mustarip6 adlı kitabında Peyami Safa, Necip Fazıl ve Cemil Meriç’i fikir ve dünya görüşleri bakımından birbirleriyle mukayese eden Ergun Göze’nin Peyami Safa’nın Türk Düşüncesindeki Yeri adlı kitabı ise Peyami Safa’nın düşünce tarihimizdeki yerini belirlemek amacıyla kaleme alınmıştır. Koreli Türkolog Nan A. Lee’nin Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi’nde doktora tezi olarak hazırladığı çalışma Peyami Safa’nın Eserlerinde Doğu-Batı Meselesi7 adıyla yayımlanmıştır. Beşir Ayvazoğlu’nun Peyami: Hayatı 1 Edebî Eserler: 81, Yayın nu.: 158, 1.Basım, İstanbul, Ötüken Neşriyat, 1980. 2 İstanbul, Semih Lütfi Kitabevi, 1940. 3 İstanbul, Toprak Yayınları, 1962. 4 İstanbul, Yağmur Yayınları, 1978. 5 Kültür Bakanlığı Türk Büyükleri Dizisi, Ankara 1988. 6 2. Baskı, İstanbul, Boğaziçi Yayınları, 1995. 7 İstanbul, Ötüken Neşriyat, 1997. v Sanatı Felsefesi Dramı8 adlı biyografik çalışması yazarın bir romana benzeyen hayatını ortaya koymaktadır. Mehmet Tekin, Peyami Safa’nın Roman Sanatı adlı Doktora tezinin tamamını esasa dokunmadan yaptığı birtakım değişikliklerle Romancı Yönüyle Peyami Safa9, adıyla yayımlamıştır. Bu çalışmalarda Peyami Safa’nın güzel sanatlar hakkındaki düşünceleri başlı başına konu olarak alınmamıştır. Peyami Safa, bütün edebî türler hakkında eser veren ve eser verdiği türün metodu hakkında yazıları bulunan bir şahsiyettir. Bu sayede biz, yazarın bir güzel sanat kolu olan edebiyat, hikâye roman, şiir, tenkit ve tiyatro hakkında neler düşündüğünü öğrenme fırsatı buluruz. Çalışmamızın ağırlık noktasını ise, Peyami Safa’nın yazılarında ve eserlerinde güzel sanatların yeri teşkil etmiştir. Bu çalışmadan önce yazarın eserlerine böyle bir bakış açısıyla yaklaşılmamıştır. Onun yazılarında, hikâye ve romanlarında güzel sanatlara verdiği yer ve mânâ konusunu aydınlatan bir çalışma yapılmamıştır. Bu çalışma, Peyami Safa’nın güzel sanatlar hakkında ne düşündüğünü, güzel sanatlara nasıl bir bakış açısıyla yaklaştığını ortaya koyma amacında olduğundan yazarın sanat eserleri ve sanatçılar hakkındaki tenkitleri, girdiği polemikler, sanat ve edebiyat kavgaları araştırma sahamızın dışında kalmıştır. Objektif Serisi10nde yazarın polemikçi kişiliğinin öne çıktığı birçok yazı vardır ki bunlar eser ve şahsiyet tenkidine dayanır. Şunu da belirtmeliyiz ki Peyami Safa, bir yazardan, şairden, tiyatro sanatçısından bahsederken söz konusu sanatların özellikleri ve yapısı hakkında hüküm verebilmektedir. Bunları değerlendirmeden geçemezdik. Biz Peyami Safa’nın sanatlar konusunda ne düşündüğünü ortaya çıkarma gayesi güttüğümüzden onun yorumlar yapıp hükümler verdiği sanatları söz konusu ettik. Peyami Safa, hikâye ve romanlarında fikir hayatının en büyük meselesi olan Doğu-Batı çatışması ve Doğu-Batı sentezi düşüncesini okuyucuya yansıtmak için bu kültürlerin sembolü olan sanatlara ve sanat 8 Yayın Nu:400, Kültür Serisi:139, 1.Basım, İstanbul, Ötüken Neşriyat, 1998. 9 Kültür Serisi:161, İstanbul, Ötüken Neşriyat, 1999. 10 Objektif:1 Osmanlıca Türkçe Uydurmaca, Yayın Nu:30, 3. Basım, İstanbul, Ötüken Neşriyat, 1990. Objektif:2 Sanat Edebiyat Tenkit, Yayın Nu:32, 5.Basım: İstanbul, Ötüken Neşriyat, 1990. Objektif:3 Sosyalizm Marksizm Komünizm, Yayın Nu:37, 5.Basım, İstanbul, Ötüken Neşriyat, 1990. Objektif:4 Din İnkılâp İrtica, Yayın Nu:39, 4, Basım, İstanbul, Ötüken Neşriyat, 1990. Objektif:5 Kadın Aşk Aile, Yayın nu: 64, 5.Basım, İstanbul, Ötüken Neşriyat, 1990. Objektif:6 Yazarlar Sanatçılar Meşhurlar, Yayın Nu:107, 3. Basım, İstanbul, Ötüken Neşriyat,1990. Objektif:7 Eğitim Gençlik Üniversite, Yayın Nu:109, 4. Basım, İstanbul, Ötüken Neşriyat,1999. Objektif:8 20.Asır Avrupa ve Biz, Yayın Nu:16, 3. Basım, İstanbul, Ötüken Neşriyat,1990. vi eserlerine yer vermiştir. Sembol olan bu güzel sanat eserlerinden yola çıktığımızda yazarın fikir yazılarında ifade ettiği düşünce sistemini buluruz. Sanatları, fikir yazıları ve eserlerinde yer alış fazlalığına göre sıralayarak inceledik. Peyami Safa’nın romancı, hikâyeci, tenkitçi olmasını göz önünde bulundurarak edebiyatı öne aldık. Çalışmamızın ilk aşamasını Peyami Safa’nın edite edilmiş gazete yazılarının ve hikâye, roman, tiyatro türünde yazdığı bütün eserlerinin dikkatle incelenmesi oluşturmuştur. Yazarın fikir yazıları ile eserlerinin birbirini desteklediği görülmüştür. Peyami Safa’nın çeşitli gazete ve dergilere yazdığı yazıları bir araya getiren Objektif:1–8 serisi yazarın fikrî yönünü ortaya koymamızda bize yardımcı olmuştur. Peyami Safa’nın Objektif’lerde yer alan yazıları konularına göre tasnif edilerek yayımlandığından düşünce çizgisinin zaman içindeki değişimini takip edebilmek için yazılarının kronolojisi göz önünde tutulmuştur. Eserleri için de aynı metot takip edilmiştir. Böylece yazarın fikir ve sanat yönünün gelişimi tespit edilmiştir. Birinci bölümde Peyami Safa’da Estetik Bakış başlığı altında yazarın sanat ve estetik hakkındaki düşünceleri, Felsefî Bir Alt Disiplin Olarak Estetik, Peyami Safa’da Estetik Bakış ve Bunun Kaynakları, Peyami Safa’da Sanat, Estetik ve Güzel Kavramları başlıkları altında ortaya koyulmuştur. İkinci bölümde roman, hikâye, tiyatro, temaşa sanatları, şiir ve tenkit ayrı başlıklar halinde ele alınmıştır. Üçüncü bölüm ise plastik, fonetik ve görsel sanatlara ayrılmış;