VVITTGENSTEIN'IN MAŞASI İki Büyük Filozof Arasındaki On Dakikalık Tartışmanın Hikâyesi David Edmonds 1990'dan beri, belgesel uzmanı olarak BBC’de çalışıyor. Önde gelen İngiliz gazete ve dergilerine yazılar yazı­ yor. Oxford Üniversitesi'nde felsefe dalında yüksek lisans yap­ tı; halen felsefe doktorası çalışmalarını sürdürüyor. John Eidinow yirmi yüı aşkın bir süredir BBC için söyleşiler yapıyor, metin yazarı ve sunucu olarak çalışıyor. Cambridge Üniversitesi'nin Hukuk Fakültesi'ni bitirdi ve BBC’ye girmeden önce bir süre avukatlık, ayrıca İngiliz Ordusu'nda Rusça çevir­ meni olarak görev yaptı. BBC'de bazı önemli tarih belgeselleri­ ne prodüktör ve yönetmen olarak imza attı. Aslı Biçen 1970'te Bursa'da doğdu. Boğaziçi Üniversitesi, İngi­ liz Filolojisi Bölümü'nü bitirdi. Julio Cortazar'dan 62 Maket Se­ ti'ni, Djuna Bames'tan Geceyi Anlat Bana'yı, Carlos Fuentes'ten Doğmamış Kristofu, Salman Rushdie'den Geceyarısı Çocukları'm, John Fovvles'tan Fransız Teğmenin Kadım'm dilimize çevirdi. William Faulkne/dan Abşalom, Abşalom! ve Charles Dickens'tan Kasvetli Ev 2001'de, Louis Breger'den çevirdiği Freud: Görüntü­ nün Ortasındaki Karanlık ve Isaac Bashevis Singeıün Toplu öyküler'i 2002'de Yapı Kredi Yayınlan tarafından yayımlandı. DAVID EDMONDS JOHN EIDINOW WITT GEN STEIN'IN MAŞASI İki Büyük Filozof Arasındaki On Dakikalık Tartışmanın Hikâyesi ÇEVİREN: ASLI BİÇEN o c s o İSTANBUL Yapı Kredi Yayınlan - 2012 Cogito -130 Wittgenstein'in Maşası - İki Büyük Filozof Arasındaki On Dakikalık Tartışmanın Hikâyesi / David Edmonds - John Eidinow Özgün Adı: Wittgenstein's Peker- The Story of a Ten-Minute Argument Between Two Great Philosophers Çeviren: Aslı Biçen Kitap Editörü: Cem Akaş Düzelti: Belgin Sunal Kapak Tasarımı: Nahide Dikel Baskı: Şefik Matbaası Marmara Sanayi Sitesi M Blok No: 291 İkitelli/İstanbul 1. Baskı: İstanbul, Mart 2004 2. Baskı: İstanbul, Haziran 2004 ISBN 975-08-0764-2 © Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık Ticaret ve Sanayi A.Ş. 2002 © Deutsche Verİags - Anstalt GmbH, Stuttgart München, 2001 Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık Ticaret ve Sanayi A.Ş. Yapı Kredi Kültür Merkezi İstiklal Caddesi No. 285 Beyoğlu 34433 İstanbul Telefon: (0 212) 252 47 00 (pbx) Faks: (0 212) 293 07 23 Bilgi Hath: (0 212) 473 0 444 http://www.yapikrediyayinlari.com e-posta: ykku!tur®ykykuİtur.com.tT İnternet satış adresi: http://yky.estore.com.tr www.teleweb.com.tr İÇİNDEKİLER Maşa • 11 Anılar Böyledir İşte »15 Büyülenme • 27 Müritler • 34 Üçüncü Adam • 42 Fakülte • 57 Bir Viyana Girdabı • 70 Palais'deki Konserler • 76 Bir Kere Yahudi Olan • 86 Popper Mein Kampfı Okuyor • 97 Ne Yahudi! • 102 Küçük Luki »109 Viyana'da Ölüm 8 127 Popper Çevreyi Turluyor »145 Kaynak Makinesi • 153 Zavallı Küçük Zengin Çocuk *162 Başarı Yörüngeleri • 177 Bilmece Meselesi • 189 Mesele Bilmecesi • 206 Gecekondu Sahipleri ve Gözde Tiksintiler • Maşanın Ötesi • 216 Bulanıklığı Netleştirmek • 230 Herkes Ödül Almalı • 242 Kronoloji • 247 Ekler • 255 Teşekkürler • 263 Fotoğraflara Dair • 265 Kaynakça • 266 Hannah ve Herbert Edmonds ile Elisabeth Eidinow'a Bu dünyada acayip şeyler olduğunu biliyorum. Hayatımda tam manasıyla öğrendiğim üç beş şeyden biridir bu. —WITTGENSTEIN Büyük adamlar büyük hatalar yapabilir. —POPPER King's College'ııı nehirden görünüşü. Maşa hadisesine sahne olan H j odası birinci katta sol tarafta. 1 Maşa Tarih gelecekte yapacağımız keşiflerle değişir. -POPPER 25 Ekim 1946, Cuma gününün akşamı Cambridge Ahlak Bilimi Kulübü mutat toplantılarından birini yapıyordu -üni­ versitedeki filozoflar ve felsefe öğrencileri haftada bir toplanıp tartışırlardı. Üyeler her zamanki gibi saat 8.30'da King's Colle- ge'daki Gibbs Binası'nm bir odasında toplanmışlardı -H katın­ daki 3 numaralı odada. O akşam konuk konuşmacı, kulağa zararsız gelen 'Felsefi Sorunlar Var mıdır?' başlıklı bildirisini sunmak üzere Lond­ ra'dan gelen Dr. Kari Popper'di. Dinleyicileri arasında, pek çok­ larının devrin en parlak filozofu olarak gördüğü, kulüp başkanı Profesör Ludwig Wittgenstein da vardı. Ayrıca yirmi otuz yıl­ dır filozofluğu ve radikal eylemleriyle nam salnuş Bertrand Russell da toplantıda mevcuttu. Popper kısa süre önce London School of Economics'de (LSE) Mantık ve Bilimsel Yöntem dalında doçentliğe tayin edilmişti. Avusturya Yahudisi bir aileden geliyordu; savaş yıl­ larım Yeni Zelanda'da konferanslar vererek geçirmiş, Britan­ ya'ya yeni gelmişti. Nazilerin Avusturya'ya girdiği gün yaz­ maya başladığı ve savaş sona ermeye yüz tuttuğunda bitirdiği, totalitarizmi amansızca yerin dibine batıran Açık Toplum ve Düşmanları İngiltere'de yeni yayımlanmıştı. Bu kitap sayesinde 12 Witcgenstein'in Maşası kısa sürede seçkin bir hayran grubu edindi -aralarında Bert­ rand Russell da vardı. Bu üç büyük filozof -Russell, Wittgenstein ve Popper- sa­ dece o gün bir araya geldiler. Ama o gün neler olduğuna dair fikirler bugün bile muhteliftir. Açık olan bir şey varsa, o da Popper ve Wittgenstein'in felsefenin temel doğası -gerçekten felsefi sorunlar mı var (Popper) yoksa bunlar sadece bilmeceler mi (Wittgenstein)- konusunda hararetli bir tartışmaya girdiği­ dir. Bu tartışma anında efsane malzemesi yapıldı. İlk dedikodu­ lara bakılırsa Popper ve Wittgenstein, birbirlerine karşı üstün­ lük elde etmek için korlaşmış maşalarla kapışmışlardı. Pop­ pet7 in de daha sonra anımsadığı gibi, "Olaydan şaşırtıcı ölçüde kısa bir zaman sonra Yeni Zelanda'dan gelen bir mektupta, Wittgenstein'la benim maşalarla birbirimize saldırdığımızın doğru olup olmadığı soruluyordu." 25 Ekim 1946 günü yaşanan o on küsur dakika üzerinde hâlâ şiddetli fikir ayrılığı mevcuttur. Dahası halen canlılığını koruyan bir ihtilaf da vardır: Karl Popper sonradan yayımladı­ ğı bir yazıda olayları yanlış mı aksettirdi? Yalan mı söyledi? Yalan söylemişse, bu gerçekleı i rasgele süsleyip püslemek- ten ibaret değildi. Yalan söylemişse, bunun hayatının merkezin­ deki iki ihtirasla doğrudan alakası vardı: çok moda olan yir­ minci yüzyıi dil felsefesini teorik bir düzeyde alt etmek ve kişi­ sel düzeyde, kariyerini gölgeleyen büyücü Wittgenstein'a karşı zafer kazanmak. Popper olayı kendi ifadesiyle, 1974'te yayımladığı entelektü­ el otobiyografisi, Bitmeyeli Arayış'ta aktarmıştır. Olaym bu versi­ yonuna göre, Popper gerçek felsefi sorunlar olduğunda ısrar etti­ ği bir dizi sorun ortaya koymuştu. Wittgenstein bunların hepsini aceleyle geçiştirmişti. Poppefin hatırladığı kadarıyla Wittgenstein "sinirli sinirli maşayla oynuyordu", maşayı "kendi iddialarını vurgulamak için bir orkestra şefinin sopası gibi kullanıyordu" ve etiğin statüsü üzerine bir soru sorulduğunda Wittgenstein, bir ahlaki kural örneği vermesini söyleyerek Popper'e meydan oku­ muştu. "Ona şöyle karşılık verdim: 'Konuk konuşmacıları maşa­ larla tehdit etmemek'. Bunun üzerine Wittgenstein öfkeyle elin­ deki maşayı yere attı ve hışımla odadan çıkıp kapıyı çarptı." Maşa 13 Popper 1994'te öldüğünde, gazetede onun anısına yazı ya­ zanlar, hikayeyi kelimesi kelimesine onun anlattığı şekilde ak­ tardılar (karşılaşma tarihini de 25'i değil 26'sı olarak yazmışlar­ dı). Derken Poppeıün ölümünden üç yıl sonra, Britanya'nın en önde gelen ilim irfan kuramlarından British Academy bünye­ sinde, olayları temelde aynı şekilde anlatan bir anma yazısı ya­ yımlandı. Ancak yazı, Poppefin LSE'deki halefi olan, yazarı Profesör John Watkins'e karşı bir itiraz yağmuruna ve London Times Literary Supplement'te karşılıklı haşin mektupların uçuş­ masına neden oldu. Toplantıya bizzat katılmış olan ateşli Witt­ genstein taraftan Profesör Peter Geach, Poppeıün hikayesini "baştan sona yanlış" ilan etti. Profesör Geach'in bu iddiayı ilk öne sürüşü değildi bu. Başka şahitlerin ve kahramanların diğer taraftarlarının akın akın arbedeye katılmasıyla mektuplaşma çığ gibi büyüdü. Birbiriyle çelişen tanıklıklarda enfes bir ironi vardı. Profes­ yonel olarak epistemoloji (bilginin temelleri), kavrayış ve haki­ kat kuramlarıyla ilintili insanlardan geliyordu bu tanıklıklar. Ancak, itiraz edenler çok hayati gerçeklere görgü tanıklığı et­ mişlerdi. Bu hikaye pek çok yazarın hayalgücüne de hitap etmişti: bu iki adamın herhangi biri hakkındaki bütün biyografilerde, felsefi açıklamalarda ya da romanlarda hikayenin bir versiyonu mutlaka yer alıyordu. Bir şehir efsanesi olmamışsa bile en azın­ dan fildişi kule masalı olmuştu. Peki yanm küsur yüzyıl önce, mütevazı bir üniversite kulü­ bünün mutat toplantılarmdan birinde, küçük bir odada, esra­ rengiz bir konu üzerine yapılan bir tartışma esnasında olup bi­ tenler herkesi neden bu kadar öfkelendirmişti? O akşamın anıla­ rı onlarca yıl taze kalmış, ancak karmaşık bir felsefi kuram ya da ideolojiler çatışması üzerinde durmak yerine nükteli bir cevap ve kısa bir madeni çubuğun sallanması üzerine odaklanmıştı. Bu olay ve sonrasında olanlar bize Wittgenstein ve Popper hakkında, takdire şayan klikleri, ilişkileri ve inançları hakkında neler söylüyor? İkisinin de fin de siecle Viyanasından gelmeleri, asimile olmuş Yahudi ailelerin çocukları olmaları, aralarında 14 Witcgenstein'ın Maşası büyük bir zenginlik ve nüfuz uçurumu olması ne derece önem­ li? Peki ya o akşamki tartışmanın en can alıcı noktası neydi: fel­ sefi ayrılık mı? VVittgenstein'la Poppeırin, uygarlık, bilim ve kültür gibi te­ mel meseleleri ele alma tarzımız üzerinde derin bir etkileri ol­ muştur. Hem neyi bildiğimizin söylenebileceği, bilgimizi nasü geliştirebileceğimiz ve kendimizi nasıl yönetmemiz gerektiği gibi asırlık sorunlara, hem de dilin ve anlamm sınırları, bu sı­ nırların ötesinde neyin bulunduğu gibi günümüz bümecelerine karşılıklı büyük katkılarda bulunmuşlardır. Her ikisi de felsefe­ yi geçmişteki hatalardan