JUNI 2021 195 WIND BRIEF MOLEN VERJONGT MET NIEUWE BEWONER LAWAAISAUS ANNO 2021 DE BLEEKE DOOD GEEFT GEHEIMEN PRIJS Fotografie omslag Marjolein Lensink INHOUD DAT BLAADJE 4 DE BLEEKE DOOD “Doe je dat blaadje nog een buitenlands accent, maakte het echter “…..het zijn amateurs”. GEEFT GEHEIMEN PRIJS steeds?”, vroeg iemand mij op de volstrekt onmogelijk om haar boodschap te De ontzetting en verontwaardiging binnen vrijwilligersbijeenkomst in het verstaan. Dus mijn gedachten bleven nog even onze vereniging waren ongekend. Maar ten Molenmuseum. Begrijpend dat er op bij het korte gesprekje. opzichte van elkaar bleven onze leden nog 9 ANGELIQUE FINKERS DON QUICHOT de Windbrief werd gedoeld, wilde ik Wat is dat toch dat Zaankanters graag steeds doen alsof hun werk inderdaad niet veel uitleggen dat de redactie elk kwartaal denigrerend doen over hun streek, hun cultuur voorstelt. zijn best doet om een kwalitatief, en hun verdiensten? Laat je vooral niet ergens Waarom kwam dan de geselecteerde groep 10 TEVREDEN ROKER journalistiek product te maken en dat op voorstaan, geen grotere zonde dan pochen. van 20 mensen, die alle 350 vrijwilligers NIEUWE AANWINST MUSEUM wij daarom liever spreken over een Voor trots moet je je schamen en ambitie is vertegenwoordigde, zo gretig opdraven op magazine of op zijn minst een blad. een vies woord. deze bijeenkomst? Om uit handen van de 12 MEER ZEGGENSCHAP NA CRISIS Aan mijn gesprekspartner zag ik dat mijn Maar waarom zijn er dan in de Zaanstreek wethouder een speldje te ontvangen met de WINDBRIEF KIJKT ACHTEROM uitleg weinig effect zou sorteren en dat en met name binnen onze vereniging zoveel tekst ‘je bent de beste’? Nee, het gaat om hij de Windbrief onveranderd vrijwilligers die het vuur uit hun sloffen lopen de erkenning waar iedereen blijkbaar naar 16 ZAANS ZEILMAKERSCOLLECTIEF ‘dat blaadje’ zou blijven noemen. om alles beter, soepeler, leuker en bekender hunkert. Helaas moest de wethouder op het VEEL TE VERTELLEN Ik antwoordde dus slechts met “ja”. te maken? Niet omdat zij niet trots zijn op wat laatste moment afzeggen en kwamen er in ze doen en waar zij wonen. Een plaats die rijk haar plaats – volledig onvoorbereid – twee Het korte gesprekje zette mij echter wel is aan het mooiste en bekendste erfgoed van dames van Zaankanters voor elkaar. 18 DE ZAADZAAIER OLIEMOLEN OP DE HEMMES aan het denken terwijl een van de dames Nederland. Waarschijnlijk is het een vorm van Maar toch…het was een blijk van waardering van Zaankanters voor elkaar haar gehoor valse bescheidenheid want een buitenstaander en erkenning. Belangrijk dus. Zullen we dan met ongetwijfeld goede bedoelingen wilde mag er niets van zeggen. Ik herinner mij dat de Windbrief in het vervolg maar het blad 20 MOLEN VERJONGT bedanken, complimenteren of motiveren. een wethouder een aantal jaren geleden op noemen in plaats van ‘dat blaadje’? MET NIEUWE BEWONER Het weinige volume dat zij voortbracht, Zaan Radio uitlegde waarom De Zaansche Ed Pielkenrood verder verzwakt door een mondkapje en Molen geen structurele subsidie meer kreeg: hoofdredacteur 24 MOLEN ABC OVER BINNEN- EN BUITENROEDES 26 CLAAS CAESKOPER EEN GIDS IN HET MOLENMUSEUM 28 DE HUTJONGENS RECEPTEN UIT HET OUDE ZAANSCHE MOLENLEVEN 34 RONDJE MOLENS 39 COLOFON 3 door Jan Hofstra, Van Reeuwijk bouwmeester DE BLEEKE DOOD GEEFT GEHEIMEN PRIJS Overal kan men lezen dat meelmolen De Bleeke Dood in 1656 werd opgericht omdat in dat jaar de windbrief voor de molen werd verstrekt. Het bestuur van de ‘Banne van Westzanen’ krijgt hierin op 16 september 1656 toestemming voor het oprichten van een korenmolen met het recht van de wind tegen een windpacht van 9 pond. De molen wordt gebouwd op de westelijke oever van de Zaan, op de plek waar voorheen molen De Ouwevaer of Ooievaar had gestaan, nabij het begin (of het einde, net hoe men het bekijkt) van het Guispad. In de archieven is tot nu toe niets gevonden over het afbranden van de molen of herbouw, zodat er steeds vanuit werd gegaan dat het hier over de huidige molen gaat. De molen zou hiermee de oudste stelling- weer zo gemaakt moet worden is de vraag, HOUTMONSTERS achtkanten van de molen niet van grenen te korenmolen van het land zijn, maar sommigen maar in ieder geval zou een nieuwe fundering Uit het onderste achtkant en het bovenste zijn, zoals gebruikelijk, maar van dennenhout. vroegen zich af of de huidige molen wel zo het terugbrengen van de grot in de toekomst achtkant van molen De Dood zijn met een holle Dit hout bleek afkomstig uit de hogere delen oud was, want het bintwerk van de molen niet mogen frustreren. Het leek De Zaansche boor van rond 20 mm vier monsters genomen. van het zuiden van Duitsland. Die bomen ziet er wel heel erg gaaf uit. Het naaldhout, Molen daarom een goede zaak om eerst een In de vloer van de molen waren nog een paar moeten rond 1778 zijn gekapt zodat nu zeker is waar de molen van is gemaakt, is keurig bouwhistorisch onderzoek naar de molen te oude roeden en een achtkantstijl verwerkt en dat de molen niet in 1656 is gebouwd. Dennen rechthoekig uitgezaagd en gladgeschaafd en laten instellen met daarbij het vaststellen van ook daaruit zijn monsters genomen, alsmede lijkt veel op vuren, alleen is het veel reuklozer de houtverbindingen sluiten allemaal nog de waarden waar bij toekomstige restauraties uit het voeghout van de kap aan de zijde en ontbreken grote harsgangen, waar men bij prachtig. Poldermolens werden in die tijd nog rekening mee moet worden gehouden. van de pal. Om de kapdatum van de boom te vuren vaak last van kan hebben. Het voeghout allemaal van eiken gebouwd en de bomen De opdracht hiervoor is gegeven aan Van bepalen, waaruit het onderdeel is gemaakt, was van eiken afkomstig uit de omgeving van ervoor werden vaak nog met de bijl vierkant Reeuwijk bouwmeester, een adviesbureau is het hiervoor noodzakelijk om de laatste Nedersaksen en moet ook rond dat jaar zijn gemaakt. Deze balken hebben vaak nog grote op het gebied van historische molens en jaarring of groeiring, die de boom heeft gekapt, zodat kap en achtkant even oud zijn. wankanten en verlopen vaak in dikte, volgens waterstaatkundige werken. Tevens is gevraagd gevormd, mee te nemen. Bij hout waar nog de bomen waaruit ze zijn gemaakt. of ook de leeftijd van het houtwerk van de ronde kanten aan zitten is dat geen probleem De houten roede, die als onderslagbalk in de molen kon worden vastgesteld door middel van en kan vaak zelfs worden bepaald of de boom vloer van de begane grond is verwerkt, bleek RESTAURATIE dendrochronologisch (jaarringen) onderzoek. in het voorjaar of najaar is gekapt, maar bij van grenen te zijn, afkomstig uit het westen Omdat er wat twijfels zijn over de staat van Van Reeuwijk bouwmeester heeft dit inmiddels gekantrecht hout is dat lastiger en moet vaak van Zweden. De boom waaruit hij is gemaakt de fundering van de molen wordt gedacht voor een groot aantal molens gedaan, waarbij een slag om de arm worden gehouden. moet daar in 1608 zijn gekapt. Aangezien aan een restauratie. De molen was vroeger sommige molens verrassend veel ouder bleken windborden pas rond 1650 zijn uitgevonden een grotmolen, dat wil zeggen dat men met dan gedacht, maar sommige ook veel jonger RESULTATEN moet dit een roede zijn geweest met aan beide een schuit de molen kon binnenvaren. Of dat dan aangenomen. Tot onze verrassing bleken de beide zijden hekwerk. In de roede zat inderdaad 4 5 De balk waar de spil op staat,ligt diagonaal in de molen en zit met een pen- en gatverbinding in de stijlen IIII en VIII gewerkt. Deze beide stijlen zijn onder deze balk zwaarder uitgevoerd. Verder is er tussen de draagbalk en de stijl VI een steunbalk aangebracht. Tussen de stijlen VII en VIII kon men vroeger de molen binnenvaren. De penanten onder deze stijlen zijn rechthoekig in plaats van vierkant en Detail van een foto uit 1936 waar VERDER BEWIJS NIEUW BOUWJAAR ook ontbreekt hier het tafelement. onder ‘Anno 1835’ nog het jaartal Van Ron Couwenhoven kreeg ik nog een 1782 valt te zien. lijst van verzekeringen, waaruit blijkt dat de brandverzekering van de molen in 1784 opeens flink werd verhoogd van 2500 gulden naar 4000 gulden, zodat er toen iets ingrijpends moet zijn gebeurd. Op een foto uit 1936 was verder duidelijk te zien dat er vroeger 1782 op de baard stond, zodat we nu wel kunnen vaststellen dat de molen in dat jaar gebouwd moet zijn. Er boven staat overigens ‘Anno 1885’, maar in dat jaar is de molen overgenomen door Jan Stuurman uit Westzaan. Waarschijnlijk heeft hij de baard laten vernieuwen en dit jaartal er daarom op laten zetten. geen sponning voor de windborden en ook BIJZONDERE MOLEN sporen van kikkers zijn er niet op aangetroffen. Nu blijkt dat de molen niet in 1656 is gebouwd De achtkantstijl was eveneens van grenen, maar in 1782 wordt hij natuurlijk wat minder afkomstig uit het westen van Zweden en even bijzonder, maar het blijft een bijzondere molen. oud. Aan de buitenkant zitten allemaal nog De grot blijkt vanouds de hoofdingang van de kepen voor planken, zodat deze stijl vrijwel molen te zijn geweest en het woonhuis en de zeker afkomstig is van een onderachtkant. aanbouwen blijken al vanaf de bouw aanwezig Net onder de stellingzolder is nog een oude te zijn geweest; alleen aan de zuidwestelijke bintbalk als vloerbalk hergebruikt, die duidelijk zijde was vroeger geen aanbouw. De manier bij deze stijl hoort. Uit de afstanden tussen de waarop de draagbalk in het achtkant is kepen is af te leiden dat de molen, waaruit gewerkt kan wel uniek voor Nederland deze onderdelen afkomstig zijn, vrijwel worden genoemd en daarnaast blijft het even groot moet zijn geweest als de huidige natuurlijk de grootste en hoogste molen van de onderbouw.