ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ COĞRAFYA ANA BİLİM DALI Eşref ÇOLFAOĞLU HENDEK İLÇESİ’NİN COĞRAFİ ETÜDÜ YÜKSEK LİSANS TEZ YÖNETİCİSİ Yrd. Doç. Dr. Cemal SEVİNDİ ERZURUM – 2006 1 ÖZET YÜKSEK LİSANS TEZİ HENDEK İLÇESİNİN COĞRAFİ ETÜDÜ Eşref ÇOLFAOĞLU Danışman : Yrd. Doç. Dr. Cemal SEVİNDİ 2006 – SAYFA : 184 Jüri : Yrd. Doç. Dr. Cemal SEVİNDİ Yrd. Doç. Dr. Mehmet ZAMAN Doç. Dr. Ramazan SEVER Araştırma sahasını oluşturan Hendek İlçesi, Marmara Bölgesi’nin Çatalca-Kocaeli Bölümü sınırları içerisinde yer alır. Yönetim bakımından Sakarya iline bağlı olan Hendek bu merkeze yaklaşık 32 km uzaklıktadır. Aynı adı taşıyan ovanın kuzeyinde kurulan Hendek şehri 175 m yükseklikte bulunmaktadır. Hendek ilçesi yönetim bölgesi alanı, yaklaşık 581 km² kadardır. Bu arazi; batıdan Adapazarı ve Söğütlü, kuzeyden Karasu, doğudan Düzce ve güneyden Akyazı ilçesi yönetim bölgeleri ile çevrilidir. Saha coğrafi konumu nedeni ile Karasal Akdeniz iklim bölgesi ile Batı Karadeniz Bölgesi iklimi etkisi altında olup bir geçiş alanında bulunmaktadır. Hendek’te yıllık ortalama yağış miktarı 800 mm, ortalama sıcaklık ise 14,5 ºC kadardır. Hendek ilçesinin 2000 yılı Genel Nüfus Sayımı sonuçlarına göre toplam nüfusu, 64538 kadardır. Bu nüfusun yaklaşık %44 (28610)’ü Hendek Belediyesi sınırları içerisinde, geriye kalan %56 (35938) kadarı ise kırsal yerleşmelerde yaşamaktadır. Aynı yıl itibariyle aritmetik (matematiksel) nüfus yoğunluğu ise, 112 kişi/km2 kadardır. Araştırma sahasında, topoğrafik yapının uygunluğu ve iklim özelliklerinin elverişli olması tarımsal faaliyetleri olumlu yönde etkilemiş, bunun sonucunda ekonomik faaliyetlerin %60’ı tarıma dayanmaktadır. Çayır ve mera alanlarının çok az yer kaplaması, hayvancılık faaliyetlerini olumsuz yönde etkilemiştir. Hayvancılık daha çok ailelerin kendi ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik yapılmaktadır. Hendek ilçesi sahip olduğu sosyo-ekonomik avantajlarını bulunduğu konumundan dolayı kullanamamıştır. Buna rağmen bölgeye doğru olan göçler depremlerden sonra azalmakla birlikte devam etmektedir. Bunun sonucunda nüfusun hızla artmasıyla birlikte işsizlik oranı da giderek yükselmektedir. Bu sorunun çözümü yörenin sahip olduğu sosyo-ekonomik avantajlarını kullanarak kalkındırılmasına bağlıdır. Sonuç olarak; Hendek ilçesi, sahip olduğu doğal çevre ve sosyo-ekonomik avantajlarını yeterince kullanamadığından dolayı yavaş gelişen gelişmekte olan bir yöreyi oluşturmaktadır. 2 ABSTRACT MASTER THESİS GEOGRAFİK STUDY ON HENDEK DİSTRİCT Eşref ÇOLFAOĞLU Supervisor : Yrd. Doç. Dr. Cemal SEVİNDİ 2006 – PAGE : 184 Jury : Yrd. Doç. Dr. Cemal SEVİNDİ Yrd. Doç. Dr. Mehmet ZAMAN Doç. Dr. Ramazan SEVER The district of Hendek that constitutes the research field is located within the boundaries of Çatalca – Kocaeli zone of the Marmara Region. Administratively tied to Sakarya Province, Hendek is about 32 km from this center. Established at the North of the Hendek Plain, the Hendek Town is located at the altitude of 175 meters. The area of the Hendek District Administrative Region is about 581 km². This land is encircled by such administrative regios as the Adapazarı and Söğütlüdistricts at the west, Karasu at the North, düzce at the east and the Akyazı district at the South. Due to its geographical position, the field is under the influence of the Territorial Mediterranean climate zone and the western Black Sea Region Climate, and located within a transition area. The annual average rainfallin Hendek is 800 mm, while the average heat is about 14.5 ºC. The total population of the Hendek District is about 64538 according to the year 2000 census rejults. Almost 44% (28610) of this population live within the boundaries of the Hendek Municipality, while the remaining 56% (35938) at the rural area. The arithmetic (mathematical) population density as at the same year, homever, is 112 persans/km². The convenience of the topographical structure and the favorability of the climate have had posivite influences on the agricultural activities, and thus 60% of the economic activities are based on agriculture. That the grasses and pastures are very limited have had negative influences on the stockbreeding activities. Stockbreeding is carried out mostly to meet the families own needs. The District of Hendek could not employ its socioeconomic advantages due to its location. However, the migrations to the region have been continuing, though at a lover level after the earthguake. Conseguently, the rate of unemployment has gradually risen with the rapid increasing population. The solution of this problem depends upan the development of the distirict by employing its socio economic advantages. In conclusion, the District of Hendek constitutes a slow – growing, developing district as it coult not employ sufficently the natural environment and socio economic advantages it has. 3 ÖNSÖZ Konusu Hendek ilçesinin Coğrafi Etüdü olan bu araştırma, bir yüksek lisans tezi çalışmasıdır. Hem ülkemizin doğusu ile batısını bağlayan ana ulaşım yolu üzerinde bulunması, hem de doğal çevre faktörlerinin ve sosyo-ekonomik özelliklerinin ekonomik faaliyetlere çok uygun olmasına rağmen, Hendek yeterince gelişememiştir. Bu nedenle çevre, sahip olduğu özellikleri yeniden gözden geçirilerek, özel plânlama ve yatırım bölgesi olarak seçilmelidir. Amaca uygun bir yatırım plânlama stratejilerinin belirlenmesi öncelikle yörenin ayrıntılı bir etüdünün yapılmasını zorunlu kılmıştır. Çünkü, yatırım bölgesinin doğal ve beşeri potansiyel kaynakları analiz edilip tanınmadan ve onlara dayalı yatırım modeli belirlenmeden yapılacak yöresel plânlama kararları, büyük ölçüde rasyonel olmayacaktır. Bunun en pratik yolu, uygulamalı coğrafya yöntemiyle sahayı ayrıntılı bir etüde tabi tutmak ve dokümanter veriler derlendikten sonra planlama ve yatırım kararlarının stratejilerini belirlemek olmalıdır. Bu yönüyle araştırmamızın plânlama kararlarını verecek olan uygulayıcılara ışık tutacağı kanaatini taşımaktayız. Çünkü bu araştırma ile kararlara yardımcı olabileceğini düşündüğüz iktisadi amaçlı veriler ayrıntılı bir biçimde ortaya çıkarılmış bulunmaktadır. Yüksek lisans tez konumu seçen, çalışmalarımın her aşamasında yardımlarını esirgemeyen hocam ve tez danışmanım Fen-Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Cemal SEVİNDİ hocama öncelikle şükranlarımı sunarım.. Gerek lisans ve gerekse lisansüstü derslerimde bölümümüz öğretim üyeleri ve hocalarım Prof. Dr. Kenan ARINÇ, Yrd. Doç. Dr. Mehmet ZAMAN ve bölüm başkanı değerli hocam Prof. Dr. İhsan BULUT’un yetişmemde önemli katkıları olmuştur. Kendilerine teşekkürlerimi sunarım. Coğrafyacı olmanın ayrıcalıklı ve zevkli bir meslek olduğunu lisans öğrenciliğimde zihnime ve gönlüme yerleştiren coğrafyayı bize sevdiren başta Prof. Dr. Hayati DOĞANAY, Prof. Dr. İbrahim GÜNER, Prof. Dr. Hakkı YAZICI, Yrd. Doç. Dr. Mustafa GİRGİN ve diğer hocalarıma da teşekkür etmeyi bir borç bilirim. Saha gözlemleri, anket ve mülakat uygulamaları gibi araştırma gezi-gözlem yöntemi uygulama aşamasında hem Hendek Kaymakamlığı yönetim birim amirleri hem de yerel yönetim amirleri ile Hendekli ailelerden yakın ilgi gördüm. Burada hepsine içtenlikle teşekkür etmek isterim. 4 Yine tezin hazırlamasında kendisi de coğrafya öğretmeni olan eşim Sevgi ÇOLFAOĞLU’ nun büyük katkılarını gördüm, kendisine teşekkür ederim. Bu çalışmanın, sahip olduğu sosyo-ekonomik avantajlarını hala kullanamayan ve ekonomik ve sosyal yönden olması gereken yerde olmayan Hendek ilçesi için yararlı olması dileklerimle. Eşref ÇOLFAOĞLU 2006 ERZURUM 5 İÇİNDEKİLER SAYFA NO ÖZET.............................................................................................................……..I ABSTRACT...................................................................................................…….II ÖNSÖZ..........................................................................................................……III İÇİNDEKİLER.......................................................................................................V HARİTALAR LİSTESİ…………………………………………………...……VIII ŞEKİLLER LİSTESİ...........................................................................................VIII TABLOLAR LİSTESİ........................................................................................… X FOTOĞRAFLAR LİSTESİ............................................................................ …XIII GİRİŞ.......................................................................................................................1 1. Araştırma Sahasının Konumu, Sınırları ve Başlıca Özellikleri................1 2. Araştırmanın Amacı ve Metodu...............................................................5 1. BÖLÜM DOĞAL ÇEVRE ÖZELLİKLERİ 1.A. JEOMORFOLOJİK ÖZELLLİKLERİ............................................................6 1.1. Giriş.......................................................................................................6 1.2. Dağlık ve Tepelik Alanlar.....................................................................8 1.3. Vadiler………………….....................................................................10 1.4. Aşınım Yüzeyleri................................................................................13 1.5. Kütle Hareketleri.................................................................................16 1.B. İKLİM ÖZELLİKLERİ..................................................................................18 1.1. Giriş.....................................................................................................18 1.2. İklim Elemanları..................................................................................21