P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz MIŁKI (143) Warszawa 2012 Autorzy: Ewa Krogulec*, Jan Wierchowiec*, Izabela Bojakowska, Paweł Kwecko**, Hanna Tomassi- Morawiec **, Krystyna Wojciechowska*** Główny koordynator MG ŚP: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Plansza A – Redaktor regionalny: Albin Zdanowski** Plansza B – Redaktor regionalny: Joanna Szyborska-Kaszycka ** Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka** *Segi-AT, ul. Baletowa 30, Warszawa **Pa ństwowy Instytut Geologiczny-Pa ństwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ***Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa ISBN........ Copyright by PIG-PIB and M Ś, Warszawa 2011 Spis tre ści I. Wst ęp (E. Krogulec)................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (E. Krogulec)...................................... 4 III. Budowa geologiczna (E. Krogulec) ........................................................................... 7 IV. Zło Ŝa kopalin (J. Wierchowiec) ............................................................................... 11 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (J. Wierchowiec) .............................................. 14 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (J. Wierchowiec).......................... 16 VII. Warunki wodne (E. Krogulec) ................................................................................. 17 1. Wody powierzchniowe......................................................................................... 17 2. Wody podziemne.................................................................................................. 19 VIII. Geochemia środowiska ............................................................................................ 22 1. Gleby (P. Kwecko)............................................................................................... 22 2. Osady (I. Bojakowska)......................................................................................... 24 3. Pierwiastki promieniotwórcze (Hanna Tomassi- Morawiec)............................... 28 IX. Składowanie odpadów (K. Wojciechowska) ........................................................... 30 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (E. Krogulec)......................................................... 37 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (E. Krogulec) ......................................................... 38 XII. Zabytki kultury (E. Krogulec).................................................................................. 43 XIII. Podsumowanie (E. Krogulec, J. Wierzchowiec, K. Wojciechowska) ..................... 45 XIV. Literatura .................................................................................................................. 46 I. Wst ęp Arkusz Miłki Mapy geo środowiskowej Polski (MGsP) w skali 1:50 000 został opraco- wany w Segi AT (plansza A) oraz w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym-Pa ństwowym Instytucie Badawczym i Przedsi ębiorstwie Geologicznym POLGEOL SA (plansza B) w la- tach 2011/12. Przy opracowaniu arkusza wykorzystano materiały archiwalne arkusza Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (Wodyk, 2006). Niniejsze opracowanie wykonano zgodnie z Instrukcj ą opracowania MGsP (Instrukcja…, 2005). Mapa geo środowiskowa składa si ę z dwóch plansz – plansza A zawiera zaktualizowaną tre ść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, a plansza B zawiera warstw ę informacyjn ą „Zagro Ŝenia powierzchni ziemi”, opisuj ącą tematyk ę geochemii środowiska i warunki do składowania odpadów. Plansza A zawiera dane zgrupowane w nast ępuj ących warstwach informacyjnych: ko- paliny, górnictwo i przetwórstwo, wody powierzchniowe i podziemne, warunki podło Ŝa bu- dowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wie- dzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mog ących pogarsza ć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osa- dów dennych wód powierzchniowych s ą u Ŝyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa geo środowiskowa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej, zajmuj ącej si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasoba- mi środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i ochrony środowiska. Informacje zawarte na ma- pie mog ą by ć wykorzystane w pracach studialnych przy opracowaniu strategii rozwoju woje- wództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowa- niach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe mog ą by ć po- mocne przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony śro- dowiska oraz planów gospodarki odpadami. 3 Materiały niezb ędne do opracowania niniejszej mapy zebrano: w Centralnym Archi- wum Geologicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Wydziale Środo- wiska i Rolnictwa Warmi ńsko-Mazurskiego Urz ędu Wojewódzkiego i Urz ędzie Marszałkow- skim Województwa Warmi ńsko-Mazurskiego w Olsztynie, starostwach powiatowych w Gi Ŝycku i Piszu, urz ędach gmin oraz u u Ŝytkowników złó Ŝ. W czasie zwiadu geologiczne- go w czerwcu 2006 roku uaktualniono i zweryfikowano zebrane informacje. Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opraco- wanych dla komputerowej bazy o zło Ŝach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar obj ęty arkuszem Miłki ograniczaj ą współrz ędne geograficzne: 21°45’–22°00’ długo ści geograficznej wschodniej oraz 53°50’–54°00’ szeroko ści geograficznej północnej. Pod wzgl ędem administracyjnym omawiany obszar le Ŝy w województwie warmi ńsko- mazurskim. Nale Ŝą do niego powiaty Gi Ŝycko (gminy: Gi Ŝycko, Miłki, Wydminy) i Pisz (gmina Orzysz). Na obszarze arkusza ma siedzib ę gmina Miłki. Według podziału fizycznogeograficznego Polski (Kondracki, 2001) opisywany teren poło Ŝony jest w cało ści w obr ębie mezoregionu Kraina Wielkich Jezior Mazurskich, makro- regionu Pojezierze Mazurskie (fig. 1). Omawiana cz ęść Pojezierza Mazurskiego – Kraina Wielkich Jezior Mazurskich le Ŝy w cało ści w strefie maksymalnego zasi ęgu zlodowace ń północnopolskich (stadiału górnego – leszczy ńsko – pomorskiego) zlodowacenia wisły. Rze źba tego terenu jest bardzo urozmaicona o typowych cechach dla krajobrazu młodoglacjalnego. Rozległ ą form ą pochodzenia glacjalnego jest wysoczyzna morenowa ci ągn ąca si ę od północnej granicy arkusza a Ŝ po równin ę wodnolodowcow ą na południu obszaru. Wysoczy- zn ę przecina w jej środkowej cz ęś ci (z północnego zachodu na południowy wschód) system rynien polodowcowych, w których le Ŝą dzi ś jeziora (m.in. Wojnowo, Buwełno, Ublik Wielki i Mały, Tyrkło). Wzdłu Ŝ nich, głównie w północnej i środkowej cz ęś ci, ci ągn ą si ę wzgórza kemowe. Najwi ększe formy kemowe usytuowane s ą nad jeziorem Niegocin (koło Bogaczewa i Rudy) oraz na skraju Ł ąk Sta świ ńskich. Na powierzchni gliniastej wysoczyzny morenowej znajduje si ę kilka rozległych obni Ŝeń (wymienione Ł ąki Sta świ ńskie i Bagno Nietlickie) o charakterze wytopiskowym, które pierwotnie stanowiły płytkie jeziora, a pó źniej prze- kształciły si ę w torfowiska. 4 Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Miłki na tle jednostek fizycznogeograficznych według J. Kondrackiego (2001) 1 – granica mezoregionu, 2 – jeziora i rzeki Prowincja: Ni Ŝ Wschodniobałtycko-białoruski (84) Podprowincji: Pojezierza Wschodniobałtyckie(842) Makroregion: Pojezierze Mazurskie (842.8), 842.82 – Pojezierze Mr ągowskie, 842.83 – Kraina Wielkich Jezior Ma- zurskich, 842.85 – Wzgórza Szeskie, 842.86 – Pojezierze Ełckie, 842.87 – Równina Mazurska Na obszarze obj ętym arkuszem wyst ępuj ą ci ągi moren czołowych zwi ązane z postojem lądolodu (rejon D ąbrówka – Danowo – jezioro Okr ągłe). Na przedpolu lodowca wody rozto- powe osadziły kompleks osadów wodnolodowcowych, współcze śnie poro śni ętych lasami. Na zachodnim skraju arkusza (pomi ędzy Rydzewem a Drozdowem) wyst ępuje dawna dolina wód roztopowych, cz ęś ciowo wykorzystana przez rzek ę W ęŜ ówk ę. Wysoko ści bezwzgl ędne na omawianym obszarze kształtuj ą si ę tu w granicach 115,7 m n.p.m. (zwierciadło wody w jeziorze Niegocin) do 180,9 m n. p .m, na południowy wschód od Czyprek. Omawiany teren poło Ŝony jest w obr ębie regionu klimatycznego mazursko-podlaskiego i nale Ŝy do jednego z najzimniejszych rejonów Polski. Okres wegetacyjny jest krótszy o oko- 5 ło 1 miesi ąc ni Ŝ w innych regionach kraju, trwa około 190 dni, przedwio śnie wyst ępuje tu o 3 tygodnie pó źniej. Roczne sumy opadów wynosz ą około 550–600 mm. Wiatry s ą na ogół umiarkowane, głównie zachodnie i południowe, w rejonie Miłek w ci ągu roku przewa Ŝają wiatry z południowego wschodu oraz z południowego zachodu. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi poni Ŝej 6°C i jest o 1–1,5°C ni Ŝsza od średniej krajowej, pokrywa śnie Ŝna zalega około 130 dni ponad miesi