PAÑSTWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY PAÑSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY JÓZEF BORATYN G³ówny koordynator Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski — W. MORAWSKI Koordynator regionu Wy¿yny Lubelskiej — M. ¯ARSKI OBJAŒNIENIA DO SZCZEGÓ£OWEJ MAPY GEOLOGICZNEJ POLSKI 1:50000 Arkusz Ulhówek (930) i arkusz D³u¿niów (931) (z 3 tab. i 7 tabl.) WARSZAWA 2014 Autor: Józef BORATYN Przedsiêbiorstwo Geologiczne SA w Krakowie ul. Kijowska 16a, 30-079 Kraków Redakcja merytoryczna: Joanna SIEWIOREK Akceptowa³ do udostêpniania Dyrektor ds.pañstwowej s³u¿by geologicznej mgr in¿. Andrzej PRZYBYCIN ISBN 978-83-7863-347-1 © Copyright by Ministerstwo Œrodowiska, Warszawa 2014 Przygotowanie wersji cyfrowej: Stanis³aw OLCZAK, Sebastian GURAJ SPIS TREŒCI I. Wstêp .........................................................5 II. Ukszta³towanie powierzchni terenu ..........................................8 III. Budowa geologiczna .................................................11 A. Stratygrafia ....................................................11 1. Kreda ......................................................11 a. Kreda górna ................................................11 Mastrycht .................................................11 2. Kreda–paleogen ................................................12 3. Paleogen–neogen ...............................................13 4. Czwartorzêd ..................................................13 a. Plejstocen ..................................................13 Plejstocen dolny ..............................................13 Zlodowacenia po³udniowopolskie ....................................13 Interglacja³ ferdynandowski ......................................14 Zlodowacenie Sanu 2 .........................................14 Interglacja³ wielki .............................................15 Zlodowacenia œrodkowopolskie ......................................15 Zlodowacenie Odry ..........................................16 Interglacja³ lubawski .........................................17 Zlodowacenie Warty .........................................17 Interglacja³ eemski ............................................18 Zlodowacenia pó³nocnopolskie ......................................19 Zlodowacenie Wis³y ..........................................19 b. Czwartorzêd nierozdzielony ........................................22 c. Holocen ..................................................23 B. Tektonika i rzeŸba pod³o¿a czwartorzêdu .....................................24 C. Rozwój budowy geologicznej ...........................................26 IV. Podsumowanie ....................................................29 Literatura ......................................................29 SPIS TABLIC Tablica I — Zestawienie profili otworów badawczych dla SMGP (kartograficznych), arkusz Ulhówek Tablica II — Zestawienie profili otworów badawczych dla SMGP (kartograficznych), arkusz D³u¿niów Tablica III — Szkic geomorfologiczny w skali 1:100 000, arkusz Ulhówek Tablica IV — Szkic geomorfologiczny w skali 1:100 000, arkusz D³u¿niów Tablica V — Przekrój geologiczny C–D, arkusz Ulhówek Tablica VI — Szkic geologiczny odkryty w skali 1:100 000, arkusz Ulhówek Tablica VII — Szkic geologiczny odkryty w skali 1:100 000, arkusz D³u¿niów I. WSTÊP Obszar s¹siaduj¹cych ze sob¹ arkuszy Ulhówek (930) i D³u¿niów (931) Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000 (SMGP) wyznaczaj¹ wspó³rzêdne geograficzne: 23°45' d³ugoœci geo- graficznej wschodniej i granica pañstwa na wschodzie oraz 50°30' szerokoœci geograficznej pó³nocnej i granica pañstwa na po³udniu. Teren badañ jest zlokalizowany w po³udniowo-wschodniej Polsce. Wed³ug fizycznogeograficznej regionalizacji Polski Kondrackiego (2002) obszar arkusza Ulhó- wek jest po³o¿ony w obrêbie mezoregionu Grzêdy Sokalskiej nale¿¹cej do makroregionu Wy¿yny Wo³yñskiej oraz na terenie Równiny Be³skiej wchodz¹cej w sk³ad Kotliny Pobu¿a. Teren arkusza D³u¿niów nale¿y w ca³oœci do Grzêdy Sokalskiej. Administracyjnie badany obszar znajduje siê w województwie lubelskim, w powiatach hrubieszow- skim i tomaszowskim. Obszar arkusza Ulhówek obejmuje gminy Ulhówek i Do³hobyczów oraz niewiel- kie fragmenty gmin Telatyn i £aszczów. Teren arkusza D³u¿niów nale¿y do gminy Do³hobyczów. Omawiany obszar to teren rolniczy o urodzajnych glebach, nale¿¹cych do najlepszych gleb w Polsce. Z tego wzglêdu cechuje siê ma³ym udzia³em lasów. Brak jest oœrodków miejskich i prze- mys³owych, prowadzona jest wy³¹cznie gospodarka rolna. Sieæ komunikacyjna jest rozwiniêta nie- równomiernie i ma znaczenie wy³¹cznie lokalne. Arkusze Ulhówek i D³u¿niów SMGP opracowano w Przedsiêbiorstwie Geologicznym SA w Krakowie na podstawie „Projektu prac geologicznych dla arkuszy: Mircze (897), Do³hobyczów (898), Ulhówek (930) i D³u¿niów (931)”, zatwierdzonego przez Ministra Œrodowiska decyzj¹ nr DG/UOK/AO/489/2/2004 z dnia 12.07.2004 r. Prace terenowe geologiczno-zdjêciowe by³y prowadzone w latach 2006–2009. Zdjêcie geolo- giczne wykonano na obszarze o powierzchni oko³o 185 km2 dla arkusza Ulhówek i oko³o 26 km2 dla arkusza D³u¿niów. W trakcie prac terenowych na obszarze arkusza Ulhówek wykonano 390 punktów dokumentacyjnych (sondy rêczne, odkrywki, wkopy) o ³¹cznym metra¿u 897 m, a na terenie arkusza 5 D³u¿niów — 59 punktów dokumentacyjnych (sondy rêczne, odkrywki) o ³¹cznym metra¿u 165 m. Dla obu arkuszy wykonano 115 sond mechanicznych o g³êbokoœci 4,0–14,5 m i ³¹cznym metra¿u 835 m. Wykaz wybranych punktów dokumentacyjnych przedstawiono w tabelach1i2. Tabela 1 Wykaz wybranych punktów dokumentacyjnych (sond mechanicznych) zakoñczonych w utworach czwartorzêdowych lub kredowych (ark. Ulhówek) Numer punktu Lokalizacja Rzêdna G³êbokoœæ Uwagi (miejscowoœæ) (m n.p.m.) (m) na mapie w notatniku geologicznej terenowym* 1 sm Wirla 205,0 10,0 Przekrój geologiczny C–D 2 sm 22n ¯erniki 218,0 11,5 Przekrój geologiczny C–D 3 sm 63 ¯erniki 215,0 10,0 Przekrój geologiczny C–D 4 sm 4 Bia³ystok 241,0 12,0 Przekrój geologiczny A–B 5 sm 54n Majdan 249,0 10,0 Przekrój geologiczny A–B 6 sm 34n Rzeczyca 216,0 11,5 Przekrój geologiczny C–D 7 sm 53n Wasylów 253,0 13,0 Przekrój geologiczny A–B 8 sm 9 Wasylów 222,0 11,5 Przekrój geologiczny A–B 9 sm 35n Tarnoszyn 214,0 14,0 Przekrój geologiczny C–D 10 sm 57 Tarnoszyn 209,0 7,0 Ekspertyza palinologiczna 11 sm 45n Magdalenka 214,5 10,0 Ekspertyza palinologiczna 12 sm 61n Tarnoszyn 211,0 10,0 Przekrój geologiczny C–D 13 sm 64n Tarnoszyn 211,5 10,0 Przekrój geologiczny C–D 14 sm 74n Tarnoszyn 215,0 15,0 Przekrój geologiczny A–B 15 sm 78n Tarnoszyn 212,0 5,5 Przekrój geologiczny A–B 16 sm 87n Tarnoszyn 207,5 7,0 Przekrój geologiczny A–B *sm — sonda mechaniczna Tabela 2 Wykaz wybranych punktów dokumentacyjnych (sond mechanicznych) zakoñczonych w utworach czwartorzêdowych lub kredowych (ark. D³u¿niów) Numer punktu Lokalizacja Rzêdna G³êbokoœæ Uwagi (miejscowoœæ) (m n.p.m.) (m) na mapie w notatniku geologicznej terenowym* 1 sm 17 Hulcze 217,0 8,5 Przekrój geologiczny A–B 2 sm 114 Hulcze 232,0 11,5 Przekrój geologiczny A–B 3 sm 20 Choch³ów 217,0 10,0 Przekrój geologiczny A–B 4 sm 112 D³u¿niów 225,5 10,0 Przekrój geologiczny A–B 5 sm 109 D³u¿niów 237,0 14,5 Przekrój geologiczny A–B 6 sm 107 Wy¿³ów 251,0 14,5 Przekrój geologiczny A–B *sm — sonda mechaniczna 6 Do opracowania map geologicznych wykorzystano profile 60 otworów archiwalnych (hydro- geologicznych, badawczych i surowcowych) do arkusza Ulhówek i oœmiu otworów archiwalnych do arkusza D³u¿niów, a tak¿e zdjêcia lotnicze. W 2007 r. na obszarze arkusza Ulhówek wykonano siedem otworów kartograficznych (badaw- czych), rdzeniowanych, o ³¹cznym metra¿u 151,2 m. Nale¿¹ do nich otwory: 2 (Ostrów), o g³êbokoœci 15,5 m, 12 (Rzeczyca), o g³êbokoœci 28,0 m, 8 (PGR Bia³ystok), o g³êbokoœci 24,0 m, 9 (Przewodów), o g³êbokoœci 14,5 m, 18 (Majdan), o g³êbokoœci 38,7 m, 25 (Szczepiatyn), o g³êbokoœci 15,5 m i 31 (Tarnoszyn), o g³êbokoœci 15,0 m (tabl. I). Na terenie arkusza Do³hobyczów wykonano dwa otwory kartograficzne (badawcze), o ³¹cznym metra¿u 35,7 m. S¹ to otwory 7 (D³u¿niów), o g³êbokoœci 20,0 m, i 5 (Hulcze), o g³êbokoœci 15,7 m (tabl. II). Prace wiertnicze przeprowadzi³ Zak³ad Prac Wiertniczych i Geologicznych „Algeo” w Grabowicy. Prace zdjêciowe na terenie arkusza Ulhówek wykona³ J. Boratyn w latach 2008–2009 i T. Ko- zio³ w 2008 r., natomiast na terenie arkusza D³u¿niów — M. B¹k, K. Kasina i J. Sokalski w 2008 r. Lokalizacja otworów kartograficznych zosta³a poprzedzona wykonaniem badañ geofizycznych me- tod¹ sondowañ geoelektrycznych (SGE). Wykonawc¹ prac by³o przedsiêbiorstwo geofizyczne „Geoserwis” w Warszawie (Jagodziñska i Kalitiuk, 2007a, b). Na terenie arkuszy wykonano po jednym ci¹gu sondowañ wzd³u¿ linii projektowanych przekrojów geologicznych (³¹cznie 144 punkty SGE). Wyniki badañ wykorzy- stano przy interpretacji przebiegu poziomów litologiczno-stratygraficznych w utworach czwartorzêdowych i opracowaniu szkicu geologicznego odkrytego. Analizê pó³szczegó³owego zdjêcia grawimetrycznego na te- renie arkuszy Ulhówek i D³u¿niów wykonali Twarogowski i Petecki (2008). Próbki pobrane z rdzeni wiertniczych poddano badaniom laboratoryjnym. Analizy uziarnienia wykonano w Laboratorium Przedsiêbiorstwa Geologicznego SA w Krakowie (Kmiecik i in., 2008). Analizê zawartoœci CaCO3 przeprowadzi³ ¯y³a (2008). Sk³ad petrograficzny ¿wirów, sk³ad minera³ów ciê¿kich i obtoczenie ziarn kwarcu opracowali: Salata (2008) i Szyd³ak (2008a, b). Oznaczenie mala- kofauny wykona³a Stworzewicz (2008). Badania paleobotaniczne osadów organicznych przeprowa- dzi³ Biñka (2008), a mikrofaunistyczne — Gasiñski (2008), Malina