PAÑSTWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY PAÑSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY ANDRZEJ WOJCIECHOWSKI G³ówny koordynator Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski — A. BER Koordynator regionalny — S. LISICKI OBJAŒNIENIA DO SZCZEGÓ£OWEJ MAPY GEOLOGICZNEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz Swornegacie (125) (z 2 fig., 2 tab. i 3 tabl.) WARSZAWA 2012 Autor: Andrzej WOJCIECHOWSKI Pañstwowy Instytut Geologiczny–Pañstwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Redakcja merytoryczna: Agnieszka PRZYGODA Akceptowa³ do udostêpniania Dyrektor Pañstwowego Instytutu Geologicznego – Pañstwowego Instytutu Badawczego prof. dr hab. Jerzy NAWROCKI ISBN 978-83-7538-881-7 © Copyright by Ministerstwo Œrodowiska, Warszawa 2012 Przygotowanie wersji cyfrowej: Stanis³aw OLCZAK, Jacek STR¥K 2 SPIS TREŒCI I. Wstêp ..........................................................5 II. Ukszta³towanie powierzchni terenu ..........................................7 III. Budowa geologiczna ..................................................9 A. Stratygrafia .....................................................9 1. Paleogen ....................................................12 a. Eocen ...................................................12 Eocen górny ................................................12 b. Eocen + oligocen ..............................................12 Eocen górny + oligocen dolny .......................................12 2. Neogen .....................................................13 a. Miocen ...................................................13 Miocen œrodkowy .............................................13 3. Czwartorzêd ..................................................14 a. Plejstocen ..................................................14 Zlodowacenia po³udniowopolskie .....................................14 Zlodowacenia Nidy ..........................................14 Stadia³ dolny ............................................14 Stadia³ górny ............................................15 Interglacja³ wielki .............................................15 Zlodowacenia œrodkowopolskie ......................................16 Zlodowacenie Odry ..........................................16 Zlodowacenie Warty ..........................................17 Zlodowacenia pó³nocnopolskie ......................................18 Zlodowacenie Wis³y ..........................................18 3 Stadia³ œrodkowy............................................18 Stadia³ górny ..............................................19 b. Czwartorzêd nierozdzielony ........................................24 c. Holocen ...................................................25 B. Tektonika i rzeŸba pod³o¿a czwartorzêdu .....................................27 C. Rozwój budowy geologicznej ...........................................28 IV. Podsumowanie ....................................................31 Literatura ......................................................32 SPIS TABLIC Tablica I — Szkic geomorfologiczny w skali 1:100 000 Tablica II — Przekrój geologiczny C–D Tablica III — Szkic geologiczny odkryty w skali 1:100 000 4 I. WSTÊP Teren arkusza Swornegacie jest po³o¿ony na Równinie Charzykowskiej. Jego granice wyzna- czaj¹ nastêpuj¹ce wspó³rzêdne geograficzne: 17°15’ i 17°30’ d³ugoœci geograficznej zachodniej oraz 53°50’ i 54°00’ szerokoœci geograficznej pó³nocnej. Powierzchnia obszaru objêtego granicami arku- sza wynosi oko³o 304 km2. Zgodnie z obecnie funkcjonuj¹cym podzia³em administracyjnym Polski ca³y badany teren nale¿y do województwa pomorskiego, obejmuje fragmenty nastêpuj¹cych powiatów: bytowskiego (gminy Lipnica), cz³uchowskiego (gminy Przechlewo), chojnickiego (gminy Chojnice i Konarzyny). Obszar arkusza Swornegacie graniczy z nastêpuj¹cymi arkuszami Szczegó³owej Mapy Geolo- gicznej Polski 1:50 000 (SMGP): Tuchomie (od pó³nocy), Brusy (od wschodu), Przechlewo (od po³udnia) i Kocza³a (od zachodu). Prace terenowe, badania geologiczno-zdjêciowe i niektóre prace laboratoryjne wykona³a M. Nawrocka-Miklaszewska i A. Wojciechowski w latach 2000–2003 w Zak³adzie Geologii Gospo- darczej Pañstwowego Instytutu Geologicznego na podstawie projektu zatwierdzonego przez Ministra Ochrony Œrodowiska, Zasobów Naturalnych i Leœnictwa decyzj¹ z 17.01.1997 (KOK/5/97). W ramach prac geologicznych wykonano: dwa otwory badawcze zakoñczone w paleogenie — 1SG/PIG Osowo (otw. 1, g³. 119,7 m) i 3SG/PIG ¯ychce (otw. 19, g³. 100,0 m) oraz jeden zakoñczony w neogenie — 2SG/PIG Nierostowo (otw. 12, g³. 90,0 m), jak równie¿ 563 sondy rêczne o ³¹cznym metra¿u 1593,2mi14sond mechanicznych o ³¹cznym metra¿u 280 m. Dodatkowe 83 sondy rêczne (o ³¹cznym metra¿u 246,3 m) wykonano w celu rozwi¹zania szczegó³owych problemów geologicz- nych, które pojawi³y siê w trakcie prac kartograficznych. Dotyczy³y one mi¹¿szoœci torfów i utworów je podœcielaj¹cych na Bagnie Rosocha oraz iloœci poziomów glin zwa³owych w rejonie miejscowoœci Mielno w krawêdzi tamtejszej rynny lodowcowej. W celu wstêpnego ustalenia granicy pomiêdzy osadami neogeñskimi i czwartorzêdowymi oraz rozprzestrzenienia g³ównych kompleksów litologicznych wykonano 97 sondowañ geoelektrycznych — elektrooporowych (SGE) wzd³u¿ jednego profilu N–S o d³ugoœci 20,0 km (Farbisz, 2000). 5 Ponadto oczyszczono i sprofilowano oko³o 687 m œcian ods³oniêæ naturalnych i sztucznych (w su- mie 222 ods³oniêcia). U podnó¿a œcian wykonano kilkadziesi¹t wkopów o ³¹cznej objêtoœci oko³o 137 m3. Na1km2 opisywanego obszaru (po odjêciu ok. 5 km2 opracowanych na podstawie archiwalnych dokumentacji geologicznych z przesz³o 200 otworami wiertniczymi i wy¿ej wymienionymi sondami dodatkowymi) przypada 2,7 punktu dokumentacyjnego (tab. 1). Tabela 1 Wykaz wybranych punktów dokumentacyjnych Numer punktu Rodzaj Lokalizacja Rzêdna G³êbokoœæ punktu* (miejscowoœæ) (m n.p.m.) (m) na mapie w notatniku geologicznej terenowym 1 SM2 sm Osowo Ma³e 154,5 20,0 2 SM1 sm Osowo Ma³e 155,5 20,0 3 SM4 sm Osowo Du¿e 153,2 30,0 4 SM3 sm Osowo Du¿e 161,0 20,0 5 SM6 sm Rosocha 138,0 20,0 6 SM5 sm Rosocha 138,5 20,0 7 Odkrywka 13 od Mielonek 127,5 6,0 8 SM13 sm Mielonek 130,0 20,0 9 SM14 sm Mielonek 127,0 20,0 10 SM12 sm Mielonek 146,8 20,0 11 SM11 sm Mielonek 152,2 20,0 12 Odkrywka 40 od Nierostowo 137,5 6,0 Buksewo (fragment 13 Odkrywka 37 od 139,0 5,0 miejscowoœci Upi³ka) 14 SM7 sm Rosocha 137,5 25,0 15 Ods³oniêcie 5 od Mogiel 125,0 4,5 16 SM9 sm Binduga 135,0 20,0 17 SM8 sm Ostrowy 138,5 20,0 18 Ods³oniêcie 8/1908/2 od Zielona Chocina 140,0 4,3 19 Ods³oniêcie 6/2008/2 od Z³ota Góra 136,5 6,0 20 Ods³oniêcie 2/2508/2 od Wielkie Zanie 138,0 4,5 21 Ods³oniêcie 7/2809/2 od Lipczynek 142,5 5,5 22 SM10 sm Rowista 151,5 25,0 23 Odkrywka 24 od+sr Wielkie Zanie 125,5 6,0+2,3 24 Ods³oniêcie 5/2509/2 od+sr Ma³e Zanie 142,0 3,8+1,5 *sm — sonda mechaniczna, od — ods³oniêcie, sr — sonda rêczna W trakcie wykonywania otworów badawczych i sond oraz profilowania ods³oniêæ pobrano 295 pró- bek do badañ litologiczno-petrograficznych (Gronkowska-Krystek, 2002) i specjalnych. Do analiz wyty- powano: 89 próbek do okreœlenia uziarnienia, 38 do oznaczenia sk³adu petrograficznego, 72 do oznaczenia obtoczenia kwarcu, 34 do oznaczenia CaCO3 i 11 do badañ palinologicznych (S³odkowska, 2002). 6 Kameralne opracowanie materia³ów geologiczno-zdjêciowych objê³o równie¿ analizê szeœciu archiwalnych opracowañ i dokumentacji geologicznych, zawieraj¹cych opisy profili przesz³o 200 otworów dokumentacyjnych wykonanych w celu udokumentowania g³ównie z³ó¿ kruszyw natural- nych i kredy jeziornej. Wykorzystano równie¿ autorskie opracowania arkusza SMGP Studzienice (Jurys, 1999) i Tu- chomie (Nawrocka-Miklaszewska, Wojciechowski, 1999). Wykonane prace s¹ pierwszymi szczegó³owymi pracami kartograficznymi na omawianym tere- nie. Dotychczas jedynymi opracowaniami kartograficznymi dotycz¹cymi obszaru arkusza by³y: Mapa Geologiczna Polski 1:200 000, arkusz S³upsk, wyd.AiBwraz z Objaœnieniami (Mojski, Sylwestrzak, 1978; Mojski, Pazdro, 1978; Mojski i in., 1978), Przegl¹dowa Mapa Geologiczna 1:300 000, arkusz S³upsk (Rühle, Sobczak, 1954) i opracowanie teledetekcyjne (Doktór, Graniczny, 1997). W opracowaniu wykorzystano równie¿ szereg prac regionalnych (Augustowski, 1984; Bart- kowski, 1967, 1969, 1972a; Galon, 1953, 1967, 1968, 1972a, b; Galon, Roszkówna, 1967; Jewtucho- wicz, 1955; Kondracki, 1968; Kozarski, 1989; Liberadzki, 1958; Lisicki, 1998, 1999, 2003; Michalska, 1971; Morawski, 1991; Pasierbski, 1973; Roszko, 1968; Rühle, 1968). W dotychczasowym piœmiennictwie dotycz¹cym utworów czwartorzêdowych wystêpuj¹cych na obszarze arkusza Swornegacie i s¹siednich terenów arkuszy przewa¿a³y zagadnienia geomorfolo- giczno-stratygraficzne. W pierwszej kolejnoœci nale¿y tutaj wymieniæ prace nastêpuj¹cych autorów: Bartkowskiego (1972b), Karczewskiego (1989), Mojskiego (1979, 2002), Oko³owicza (1949, 1956), Sylwestrzaka (1972, 1973), Rachlewicza (1991). Najszerzej zagadnienia stratygrafii i rozwoju budowy geologicznej zosta³y ujête w opracowaniu dotycz¹cym obszarów œrodkowej czêœci Pojezierza Pomorskiego w bliskim s¹siedztwie omawianego arkusza (Maksiak, Mróz, 1978). Zagadnienia budowy geologicznej pod³o¿a podczwartorzêdowego by³y poruszone w licznych publikacjach dotycz¹cych synklinorium brze¿nego a szczególnie strefy Chojnice-Koszalin. By³y to prace poœwiêcone g³ównie zagadnieniom stratygraficznym i sedymentacyjno-facjalnym osadów paleo- zoiku i mezozoiku (m.in.: Dadlez i in., 1976; Kotañski, 1977; Tomczyk, 1968; Zdanowski, ¯akowa, 1995; Modliñski, 1976a, b; Depowski, Tyski, 1968; Wagner, 1994). II. UKSZTA£TOWANIE POWIERZCHNI TERENU Teren arkusza Swornegacie wed³ug podzia³u