Еўрапейскія Дні Cпадчыны ў Беларусі European Heritage Days in Belarus 2012 3 Еўрапейскія Дні Спадчыны Культурная спадчына — шматаспектная1 родных культурных стасункаў, якая сцвяр- і мнагагранная з’ява, бо яна не толькі джае дыялог ці, нават, палілог галоўным захоўвае памяць нацыі, звязвае розныя інструментам сучаснай камунікацыі ў сфе- стагоддзі і розныя пакаленні, рэпрэзентуе ры культуры, эканамічных і сацыяльных сабой «дакументы» жыцця Чалавека адносін, падтрымлівае культурны плюра- і сведчанні Часу... Культурная спадчына лізм і разнастайнасць. выступае фактарам яднання еўрапейскай, Ацэнка культурнай разнастайнасці а шырэй — сусветнай супольнасці. Гэта ў якасці атрыбутыўнай часткі карціны све- знаходзіць пацвярджэнне ў дзеянні між- ту сучаснага чалавека набывае ўстойлівы народных арганізацый, прыняцці канвен- характар і сведчыць пра супрацьстаянне цый, заключэнні міжнародных дамоў і дэ- працэсам уніфікацыі і стандартызацыі кларацый, рэалізацыі рэгіянальных пра- жыц цёвых форм. грам і праектаў у сферы захавання, аховы Важны прынцып Еўрапейскіх Дзён і падтрымкі здабыткаў культуры. Спад чыны заключаны ў прызнанні роў- Сярод такіх праектаў ганаровае месца насці і самавітасці культур і іх каштоўна с- займаюць Еўрапейскія Дні Спадчыны. Ужо цей, адкрытасці каналаў сувязі. Таму ў амаль два дзесяцігоддзі краінамі Еўропы, асно ве пабудовы кантактаў паміж нацыя- якія падпісалі Еўрапейскую культурную нальнымі еўрапейскімі ідэнтычна сцямі Сабор Парыжскай Божай Маці. канвенцыю, штогод на пачатку восені ла- знаходзяцца павага да культурнай сама- Парыж, Францыя. дзяцца святочныя мерапрыемствы, накі- бытнасці, увага і цікавасць да «іншага», Notre Dame de Paris. Paris, France раваныя на абуджэнне цікавасці грамад- імкненне да ўзаемаабагачэння, выяўленне ства да багацця і ўнікальнасці культурнай ўніверсальнага і лакальнага, агульнага спадчыны кантынента. і адметнага ў нацыянальных культурах, Еўрапейскія Дні Спадчыны ёсць скла- што насычаюць сэнсавае поле агульна- довы элемент новай парадыгмы міжна- еўрапейскай культурнай пра сторы. Наша Спадчына ёсць памяць нашай Гісторыі. Стварэнне агульнай Гісторыі на падмурку агульнай Культуры — гэта мост у сумесную Будучыню. Ружовы дом. Парыж, Францыя. The Pink House. Paris, France 4 Луўр. Парыж, Францыя. Louvre. Paris, France Калізей. Рым, Італія. Coliseum. Rome, Italy Па падліках Сусветнай турыстычнай арга- нізацыі ў 2020 г. у міжнародных падарожжах бу- дзе ўдзельнічаць каля 1,5 млрд чалавек. У Еўропе прагназуецца 717 млн турыстаў, ва Усходняй Азіі і краінах Ціхаакіянскага басейна — каля 397 млн, у Амерыцы — 282 млн турыстаў. Безумоўна, гэта статыстыка паказвае, што турызм з’яўляецца адным з самых магутных сектараў сусветнай эканомікі, які імкліва развіваецца. З аднаго боку, турызм нясе вялікі імпульс і шмат выгодаў для сацыяльна-эканамічнага развіцця многіх краін, з другога боку, ён стварае мноства праблем і наступстваў для прыроды і людзей, якія выму- шана ўцягнуты ў турыстычны бізнес. Культурныя каштоўнасці таксама могуць быць падвергнуты націску і некарэктным адносінам з боку шмат- лікіх наведвальнікаў, што часам прыво дзіць да пашкоджанняў ці нават страты культурнай і пры- роднай спадчыны. Падаецца вельмі важным вы- значыць разумны баланс у адносінах паміж турыз мам, культурай, развіццём. Вежа Гедэміна. Вільнюс, Літва. Gedemin’s Tower. Vilnius, Lithuania Вострая брама. Вільнюс, Літва. «Vostraya Brama» (Acute Gate). Vilnius, Lithuania 5 У Беларусі Еўрапейскія Дні Спадчыны ладзяцца з дня пад пісання нашай краінай Еўра пейскай культурнай кан венцыі 18 кра- савіка 1993 г. У 2012 г. яны праходзяць пад дэвізам «Спадчына і турызм». 2012 год у Рэспубліцы Беларусь таксама аб’яўлены годам культурнага турызму і спадчыны ЮНЕСКА. Круглы стол «Спадчына і рэлігія». Round Table «Heritage and Religion». 2011 Адкрыццё выстаўкі нематэрыяльнай спадчыны Беларусі. Opening of the Exhibition of the Intangible Cultural Heritage of Belarus. 2010 7 Культура, спадчына і разнастайнасць як турыстычныя рэсурсы Адной з вызначальных характарыстык2 Ва Усеагульнай Дэкларацыі аб культур- турыстычнай практыкі з’яўляецца тая ака- най разнастайнасці ЮНЕСКА падкрэслі- лічнасць, што людзі падарожнічаюць, у тым ваецца, што «формы культуры змяняюцца ліку за межамі іх краіны, знаёмяцца з іншымі ў часе і прасторы. Гэта культурная разна- культурамі, ландшафтамі і ладам жыцця. стайнасць праяўляецца ў непаўторнасці Культура ў самым шырокім сэнсе забяспеч- і шматлікіх асаблівасцях, уласцівых групам вае існаванне цэлай сістэмы матэрыяльных і супольнасцям, якія складаюць чала вец- і нематэрыяльных рэсурсаў, якія шырока тва. Як крыніца абмену, наватарства выкарыстоўваюцца ў турызме, садзейні- і творчасці, культурная разнастайнасць не- чаюць яго развіццю і, наадварот, разві- абходна для чалавецтва, аднолькава як ваюцца пад яго ўздзеяннем. Тым не менш, біяразнастайнасць для прыроды. У гэтым неабходна разумець, што культура, нягле- сэнсе яна з’яўляецца агульным багаццем дзечы на тое, што ўзаемадзейнічае з ту- чалавецтва і павінна быць прызнана і за- рызмам, цалкам самастойная галіна (у ад- мацавана ў інтарэсах сённяшніх і будучых роз ненні ад турызму) і існуе незалежна, пакаленняў». Турызм, такім чынам, павінен дзякуючы сваім практыкам і здольнасці спрыяць захаванню культурнай разна стай- да самазахавання. насці і садзейнічаць яе развіццю праз куль- турны абмен, міжкультурны дыялог і спры- янне ўстойліваму развіццю грамадства. 8 Культурны турызм як стратэгія ўстойлівага развіцця грамадства Адна з найбольш3 аўтарытэтных арга- Выкарыстанне аб’ек таў спадчыны ў нізацый у галіне культуры — Міжнародны яка с ці турыстычнага прадукта мае сваю камітэт помнікаў і памятных месцаў спецыфіку і абме жаванні. Іх значэнне і «ка- (ICOMOS) разглядае паняцце «культурны рыснасць» характарызуюцца зусім не эка- турызм», абапіраючыся перш за ўсё на ідэі намічнымі катэгорыямі, а такімі фактарамі «спадчыннасці». Так, згодна вызначэнню як «аўтэн тычнасць», мастацкае, гіс та- ICOMOS, асноўная мэта культурнага ту- рычнае, мемарыяльнае значэнне, уні каль- рызму — знаёмства з прыродай, культу- насць і незаменнасць у выпадку страты. рай і культурным асяроддзем месца на- Задача культурнага турызму ў сувязі з гэ- ведвання, у тым ліку з традыцыямі тым — не толькі ў папулярызацыі і распаў- жыхароў і іх ладам жыцця, мастацтвам сюджванні інфармацыі аб спадчыне, а пе- і рамёствамі, рознымі формамі правя- рад усім у тым, каб садзейнічаць яе заха- дзення вольнага часу. Культурны турызм ванню і ўстойліваму развіццю рэгіёна, дзе мяркуе наведванне розных мерапрыем- гэта спадчына лакалізуецца. Такім чынам, стваў, музеяў, помнікаў і памятных месцаў, культурны турызм непасрэдна ўплывае на а таксама кантакты з мясцовымі жыха рамі лад і ўзро вень жыцця мясцовага насель- (ICOMOS, International Tourism Charter, ніцтва, яго культуру, традыцыі. 2002). Актыўны ўдзел і ста ноўчыя адносіны Віды і формы культурнага турызму мясцовага насельніцтва з’яўляюцца неаб- могуць быць розныя. Гэта і пазнавальны ходнай умовай развіцця культурнага ту- турызм, і паломніцтва па культавых (са- рызму. Турыстычныя патокі ў любым вы- кральных) месцах, навуковы турызм (пра- падку прыводзяць да змен у жыцці мясцо- вядзенне розных сімпозіумаў, канферэн- вых супольнасцей і іх ася роддзі. Калі цый, семінараў), эка- і агратурызм і інш. гэтыя перамены задавальняюць патраба- Кожны з гэтых напрамкаў турыстычнай ванні мясцовых людзей і садзейнічаюць іх дзейнасці ў большай ці меншай ступені дабрабыту, то можна лічыць, што такі ту- прадугледжвае пэўныя ўзаемаадносіны рызм з’яўляецца дзейнасцю, накіраванай з аб’ектамі спадчыны. на ўстой лівае развіццё грамадства. Кожны рэгіён валодае сваёй адметнасцю, якую неабходна выгод- на прадставіць і рацыянальна выкарыстаць, без пагрозы яе існаванню. Турызм не толькі можа прыносіць даходы, але і дае падставы мясцо- ваму насельніцтву ганарыцца сваёй Спадчынай, адкрывае магчымасці падзяліцца сваімі здабыткамі з турыстамі. Вылучаюць чатыры прынцыпы эфектыўнага культурнага турызму: 1) актыўнае садзейнічанне ў захаванні спадчыны мясцовасці (рэгіёна): прыроднай, культурнай, гістарычнай; 2) падкрэсліванне і вылучэнне ўнікальнасці спадчыны мяс цовасці (рэгіёна) адносна іншых месцаў; 3) стварэнне ў мясцовага насельніцтва пачуцця гонару і ад каз- насці за ўнікальную спадчыну; 4) распрацоўка праграмы развіцця турызму на падставе выка- рыстання ўнікальнай спадчыны мясцовасці. 10 Сусветная спадчына ЮНЕСКА ў Беларусі У Спіс Сусветнай 4спадчыны ЮНЕСКА ўключаны чатыры аб’екты беларус кай нацыянальнай спадчыны: Белавежская пушча (1992), Замкавы комплекс «Мір» (2000), Архітэктурна-культурны комплекс Рэзідэнцыя Радзівілаў у Нясвіжы (2005) і Геадэзічная Дуга Струвэ (2005). Белавежская пушча Белавежская пушча — гэта куток дзікай некранутай прыроды, размешчаны на захадзе Беларусі і ўсходняй частцы Польшчы. Лясныя абшары, раскінутыя ў межах Гродзенскай і Брэсцкай абласцей, зай маюць больш за 160 тыс. гектараў. Гаспадаром пушчы па праву лічыцца зубр — самае буйное млекакормячае ў Еўропе. Разнастайнасць флоры і фаўны пушчы прыцягвалі чала- века многа стагоддзяў назад. Аднак, часам гэтая ўвага зводзілася выключна да эксплуатацыі прыродных багаццяў. Упершыню ахоўная тэрыторыя ў пушчы была абазнача- на ў пачатку XV ст. каралём Ягайлам, затым Аляксандрам I у пачатку XIX ст. У час Першай сусветнай вайны яна была аб’яўлена «Паркам некранутай прыроды». Пасля на мес- цы парку з’явілася надлясніцтва «Рэзерват» з ахоўным рэ- жымам, у 1939 г. — дзяржаўны запаведнік. У 1991 г. Бела- вежская пушча атрымала статус дзяржаўнага нацыяналь- нага парку, а ў 1992 г. была ўключана ў Спіс помнікаў Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА. Экасістэма