biblioteka katedry biografistyki pedagogicznej 3 Wzory i wzorce osobowe w biografistyce pedagogicznej spis treści 1 Wzory i wzorce osobowe w biografistyce pedagogicznej 2 spis treści katolicki uniwersytet lubelski jana pawła ii wydział nauk społecznych biblioteka katedry biografistyki pedagogicznej Nr 3 redaktor serii Ryszard Skrzyniarz sekretarze serii Elżbieta Krzewska Edmund Kuryluk spis treści 3 Wzory i wzorce osobowe w biografistyce pedagogicznej redakcja Ryszard Skrzyniarz Magdalena Gajderowicz Tomasz Wach wydawnictwo episteme ∙ lublin 2013 4 spis treści recenzenci dr hab. Lucyna Dziaczkowska, prof. KUL dr hab. Danuta Lalak, prof. UW opracowanie redakcyjne Magdalena Gajderowicz, Elżbieta Krzewska, Edmund Kuryluk opracowanie komputerowe Studio Format · www.studioformat.pl © Copyright by Wydawnictwo Episteme, Lublin 2013 © Copyright by Katedra Biografistyki Pedagogicznej KUL, Lublin 2013 isbn 978-83-62495-37-5 wydawnictwo episteme Solna 4/9, 20-021 Lublin www.wydawnictwoepisteme.pl tel. 669 924 164 druk i oprawa elpil, ul. Artyleryjska 11, 08-110 Siedlce e -mail: [email protected] spis treści 5 Spis treści Wstęp . 9 OD WZORU DO WZORCA OSOBOWEGO ryszard skrzyniarz Józef Kalinowski jako zesłaniec. „Syberyjskie seminarium” w drodze do kapłaństwa . 17 Joseph Kalinowski as an Exile. „Siberian Seminar” on the Way to Priesthood (Summary) . 41 małgorzata łobacz Wartość ubóstwa w urzeczywistnianiu się osoby w świetle życia i działalności świętego Brata Alberta i błogosławionej Matki . 43 The Value of Personal Realization Exemplified with the Lives and Public Work of Saint Brother Albert and Blessed Mother Teresa of Calcutta (Summary) . 54 ks. marcin głowiński Spotkanie z drugim jako odkrycie sensu i powołania. O życiu i dziele Jeana Vaniera . 57 Meeting Another Human Being as a Discovery of Meaning and Vocation. About Life and Work of Jean Vanier (Summary) . 70 marek jurczyszyn Mieczysław Brzeziński jako propagator czytelnictwa w Polsce . 71 Mieczysław Brzeziński as a Promoter of Reading in Poland (Summary) . 88 wojciech chudzik Eugeniusza Kwiatkowskiego (1888–1974) – wzór dobrego gospodarza . 89 Eugeniusz Kwiatkowski (1888–1974) – Example of a Good Manager (Summary) . 101 6 spis treści julia sViderska Szukał prawdy i Prawdzie Najwyższej służył. Działalność naukowa Henryka Mosinga . 103 He Was Looking for the Truth and Served to the Supreme Truth Scientific Work of Henryk Mosing (Summary) . 119 W POSZUKIWANIU PRAWDY O CZŁOWIEKU urszula adamska Mityczne przestrzenie biografii w ujęciu historyka na podstawie postaci Napoleona Bonapartego . 123 Mythological Spheres of the Biography as Seen from a Historian’s Standpoint Based on the Character of Napoleon Bonaparte (Summary) . 135 Les espaces de la biographie, vus par l’historien, dans le mythe napoléonien (Résumé) . .136 agnieszka teresa tys Doświadczenia powstania styczniowego punktem wyjścia programu politycznego konserwatystów krakowskich . 137 The Experiences of the January Uprising as a Beginning of Political Program of the Cracow Conservatives (Summary) . 154 katarzyna seroka Karol Sienkiewicz (1793–1860) – pierwszy dyrektor Biblioteki Polskiej w Paryżu . 155 Karol Sienkiewicz (1793–1880) – the First Director of Polish Library in Paris (Summary) . 169 piotr gołdyn Przywracanie tożsamości. Przypadek Kazimierza Rakowskiego – nauczyciela, posła i społecznika . 171 Restitution of the Identity. The Case of Kazimierz Rakowski – a Teacher, Member of Parliament and Social ‑Worker (Summary) . 188 jacek piotrowski Ks. Dominik Surowski – męczennik . 189 Reverend Dominik Surowski. Martyr (Summary) . 199 irena wodzianowska Biskup Karol Śliwowski a Daleki Wschód . 201 Bishop Karol Śliwowski and the Far East (Summary) . .214 spis treści 7 WZORY I WZORCE OSOBOWE W BIOGRAFISTYCE ZWIĄZANEJ Z OKRESEM DRUGIEJ WOJNY ŚWIATOWEJ jacek pietrzak Biografistyka polska dotycząca okresu drugiej wojny światowej. Stan obecny i perspektywy a potrzeby edukacyjne . 217 Polish biographies concerning Second World War. Present condition and prospects for future including educational requirements (Summary) . .233 magdalena gajderowicz Obraz matki w twórczości i wspomnieniach więźniów Majdanka . 235 Picture of a Mother in the Works and Memories of the Prisoners of the Majdanek Concentration Camp (Summary) . .249 joanna gładysz „Ja jedna zginę…” – biografia filmowa Danuty Siedzikówny ps. „Inka” . .251 “I shall perish sole…” – biographical film about Danuta Siedzikówna codename “Inka” (Summary). 260 urszula samuła Ernst Krieck – pedagog nazizmu . 261 The Nazi Pedagogy of Ernst Krieck (Summary) . .272 CIERPIENIE I CHOROBA JAKO CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE LOS CZŁOWIEKA ks. edward walewander Biskup Czesław Kaczmarek – męczennik naszych czasów. 277 Bishop Czeslaw Kaczmarek – the martyr of our time (Summary) . 290 katarzyna mariańczyk Choroba nowotworowa jako element kształtujący biografię . .291 Cancer as a Factor Influencing the Biography (Summary). 302 katarzyna kołtuniewicz Joanna Beretta Molla i Agata Mróz­‑Olszewska – jako przykład wyboru między życiem a życiem . 305 Joanna Beretta Molla and Agata Mróz Olszewska as an Example of Choice Between Life and Life (Summary) . 316 joanna kulisiak -kaźmierczak Stereotypy i fakty na przykładzie osób z zespołem kruchego X i ich rodzin zrzeszonych w grupie wsparcia „Rodzina Fra X” . .317 Stereotypes and Facts on the Examples of People with Fragile X and Their Families That Are in the Support Groups „Family of Fragile X” (Summary) . 329 8 spis treści wstęp 9 Wstęp Człowiek jest zwierzęciem mimetycznym, przenikniętym pasją naśladowania, która wpływa m.in. na procesy uczenia się. Mimetyzm ten nie oznacza jednak bezmyślnego naśladowania, lecz kreatywne kopiowanie „z błędami”. Gabriel Tarde Badacze i publicyści zajmujący się badaniem życia i twórczości Hansa- -Christiana Andersena wspominają, że uważał on, iż „życie każdego człowieka jest baśnią napisaną przez Boga”. Zadaniem „baśni” jest zaś dostar- czenie czytelnikowi wyjaśnień dotyczących jego własnego życia, losów znajomych czy członków rodziny, dziejów miejscowości, regionu, kraju, wspieranie nauki, rozwijanie osobowości i motywowanie do nieustannej pracy nad sobą. „Baśnie o życiu człowieka”, mniej lub bardziej dosłownie opowiadane biografie, od niepamiętnych czasów towarzyszyły człowiekowi. W oparciu o zmitologizowane żywoty bohaterów, bóstw i herosów formowały się całe kultury, w ich najróżniejszych wymiarach. Biografie biblijnych praojców, wybitnych wodzów, władców, rycerzy czy świętych miały olbrzymi wpływ na dzieje całych narodów i mniejszych społeczności. Spełniały one rolę wychowawczą, przekazywały wiedzę o otaczającym świecie, pociągały przykładami, mobilizowały do rozwoju i pobudzały do działania, ale także bawiły i wzruszały. Kultury tradycyjne wykorzystywały biografie w edukacji i wychowaniu kolejnych pokoleń, ale biografistyka znalazła swoje miejsce w dyscyplinie pedagogicznej stosunkowo niedawno. W kręgu zainteresowań pedagogów znajduje się człowiek, i to człowiek w trakcie formacji. Pedagog musi tej formacji patronować, ukierunkowywać ją, pomagać w rozwoju. To jest 10 wstęp głównym sensem jego działalności, a właściwie misji czy powołania. Czy może on podołać zadaniu skutecznego wspierania wychowania i edukacji człowieka bez szukania wzorów i wzorców? A te są przeważnie zakodowane w historii, która nie jest tylko opisem martwego świata, lecz poznawaniem losów tych, którzy żyli przed nami. Z nich trzeba czerpać jak najwięcej nie dla próżnej ciekawości, ale po to, aby odczytane w nim wartości zaszczepiać tym, którzy jeszcze nie są przygotowani do życia, nie zawsze wiedzą, jak należy działać, aby służyć Bogu i Ojczyźnie, Dobru i Prawdzie. Obecnie, gdy środki masowego przekazu z każdej strony „atakują” czło- wieka opowieściami o współczesnych „bogach i herosach” – gwiazdach i celebrytach – znanych przeważnie nie ze względu na wielkie osiągnięcia, ale popełnione „grzechy”, ważne jest, aby ludzie odpowiedzialni za edu- kację i wychowanie mogli wypowiedzieć się, zweryfikować prawdziwość informacji, ocenić walory moralno­‑edukacyjne i poziom artystyczny przed- stawianych opowieści, a także podsunąć własne propozycje wzorów. Czym więc jest „wzór”, a czym „wzorzec” osobowy? Z precyzyjną definicją obu pojęć pewien kłopot ma cała humanistyka, niemniej jednak znajdziemy w niej uściślenia porządkujące myślenie badaczy w tym zakresie. Analizu- jąc prace Aleksandra Kamińskiego1, Marii Ossowskiej2, artykuł Zygmunta Baumana: Ponowoczesne wzory osobowe3 czy opracowane przez Ewę Wysocką hasło Wzór osobowy w Encyklopedii pedagogicznej XXI wieku4 możemy stwier- dzić jednoznacznie tylko, że wzór osobowy ma bezpośrednie odniesienie do realności, często znajduje ucieleśnienie w konkretnej osobie, niekiedy przyj- muje formę symboliczną (np. Bauman wymienia wzory turysty, włóczęgi, spacerowicza i gracza5), jest „czymś rzeczywistym”. Wzorzec ma natomiast charakter normatywny, nosi w sobie cechy idealne (np. wzorzec świętości jako opis idealnych cech, składających się na tę wartość, w odniesieniu do świętości możemy mówić także o wzorach świętości, jakimi są np. św. Fran- ciszek, św. Albert Chmielowski, św. Jan Bosko, bł. Matka Teresa z Kalkuty). 1 A. Kamiński, Funkcje pedagogiki społecznej: praca socjalna i kulturalna, Warszawa 1980. 2 M. Ossowska, Etos rycerski i jego odmiany, Warszawa 2000; por. J. Piwowarski, Etos rycerski i jego odmiany w koncepcji Marii Ossowskiej: przyczynek do budowy kultury bezpieczeń‑ stwa, Kraków 2010. 3 Z. Bauman, Ponowoczesne wzory osobowe, „Studia Socjologiczne”, 1993, nr 2(129). 4 E. Wysocka, Wzór osobowy, w: Encyklopedia