P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz BARTOSZYCE (64) Warszawa 2012 Autorzy: SŁAWOMIR MĄDRY*, PAWEŁ KWECKO**, HANNA TOMASSI-MORAWIEC **, IZABELA BOJAKOWSKA**, GRA śYNA HRYBOWICZ *** Główny koordynator MGP: MAŁGORZATA SIKORSKA-MAYKOWSKA** Redaktor regionalny planszy A: BOGUSŁAW B ĄK** Redaktor regionalny planszy B: JOANNA SZYBORSKA-KASZYCKA** Redaktor tekstu: JOANNA SZYBORSKA-KASZYCKA ** * – Przedsi ębiorstwo Usług Geologicznych „Kielkart”, ul. Starowapiennikowa 6, 25-113 Kielce ** – Pa ństwowy Instytut Geologiczny–Pa ństwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa *** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne „Polgeol” SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa ISBN ………………. Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2012 Spis tre ści I. Wst ęp (Sławomir M ądry) ................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (Sławomir M ądry) ..................................... 4 III. Budowa geologiczna (Sławomir M ądry) ......................................................................... 6 IV. Zło Ŝa kopalin (Sławomir M ądry) .................................................................................... 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (Sławomir M ądry) ................................................... 11 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (Sławomir M ądry) ............................. 12 VII. Warunki wodne (Sławomir M ądry) ............................................................................. 15 1. Wody powierzchniowe........................................................................................... 15 2. Wody podziemne.................................................................................................... 15 VIII. Geochemia środowiska............................................................................................... 18 1. Gleby (Paweł Kwecko) ........................................................................................... 18 2. Osady (Izabela Bojakowska) .................................................................................. 21 3. Pierwiastki promieniotwórcze (Hanna Tomassi-Morawiec) ................................. 24 IX. Składowanie odpadów (Gra Ŝyna Hrybowicz) ............................................................... 27 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (Sławomir M ądry) ....................................................... 32 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (Sławomir M ądry) ....................................................... 34 XII. Zabytki kultury (Sławomir M ądry) .............................................................................. 38 XIII. Podsumowanie (Sławomir M ądry, Gra Ŝyna Hrybowicz) ........................................... 39 XIV. Literatura .................................................................................................................... 41 I. Wst ęp Arkusz Bartoszyce Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 został opracowany w 2011/12 r. w Przedsi ębiorstwie Usług Geologicznych „Kielkart” w Kielcach (plansza A) oraz w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym – Pa ństwowym Instytucie Badawczym i Przedsi ębiorstwie Geologicznym „Polgeol” SA w Warszawie (plansza B). Map ę sporz ądzo- no zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000” (2005), na podkładzie topograficznym w skali 1:50 000, w układzie współrz ędnych 1942. Przy opracowywaniu niniejszego arkusza wykorzystana została Mapa geologiczno- gospodarcza Polski w skali 1:50 000 arkusz Bartoszyce, wraz z materiałami autorskimi (M ą- dry i in., 2006). Plansza A jest kartograficznym odwzorowaniem wyst ępowania kopalin oraz gospodarki zło Ŝami na tle wybranych elementów: górnictwa i przetwórstwa kopalin, hydrogeologii, geo- logii in Ŝynierskiej, przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wie- dzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska. Informacje doty- cz ące zanieczyszczenia gleb i osadów dennych wód powierzchniowych s ą u Ŝyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Zawarte na mapie informacje mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju wojewódz- twa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach eko- fizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą po- moc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony śro- dowiska oraz planów gospodarki odpadami. Materiały niezb ędne do opracowania niniejszej mapy zebrano w: − Centralnym Archiwum Geologicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w War- szawie, 3 − Urz ędzie Wojewódzkim i Marszałkowskim w Olsztynie, − urz ędach powiatowych, miejskich i gminnych, − nadle śnictwach Lasów Pa ństwowych. Zebrane informacje uzupełnione zostały zwiadem terenowym przeprowadzonym w sierpniu 2011 roku. Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej jako baza danych Mapy geo środowiskowej Polski (MG śP). Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opracowanych dla komputerowej bazy danych o zło Ŝach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Bartoszyce wyznaczaj ą współrz ędne 20°45’–21°00’ długo ści geogra- ficznej wschodniej i 54°10’–54°20’ szeroko ści geograficznej północnej. Jego powierzchnia wynosi około 302 km 2. Teren omawianego arkusza poło Ŝony jest w województwie warmi ńsko-mazurskim, w granicach administracyjnych dwóch powiatów – bartoszyckiego (gminy Bartoszyce i S ępo- pol) i lidzbarskiego (gmina Kiwity). Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Polski J. Kondrackiego (2002) obszar ar- kusza znajduje si ę na pograniczu podprowincji Pobrze Ŝy Wschodniobałtyckich (makroregion Nizina Staropruska) i prowincji Pojezierzy Wschodniobałtyckich (makroregion Pojezierze Mazurskie). Przewa Ŝaj ąca cz ęść omawianego terenu nale Ŝy do mezoregionu Niziny S ępopol- skiej. Na południowym zachodzie wyst ępuje niewielki fragment mezoregionu Pojezierza Olszty ńskiego (fig. 1). Rze źba Równiny S ępopolskiej jest mało urozmaicona. Generalnie powierzchnia terenu na obszarze arkusza wznosi si ę łagodnie, z północnego wschodu na południowy zachód, od około 40–50 m n.p.m. do około 80 m n.p.m. W najwy Ŝszych miejscach, w rejonie śydowa i Kiertyn jej wysoko ść dochodzi odpowiednio do 90 i 110 m n.p.m. W powierzchni ę równiny wci ęte s ą na gł ęboko ść 20 m doliny Łyny i Pisy. Na południowy zachód od miejscowo ści Krawczyki i Kosy znajduje si ę północna cz ęść Pojezierza Olszty ńskiego. Lasy zajmuj ą około 10% powierzchni terenu. Cechuje je bardzo wysoka Ŝyzno ść , dzi ęki czemu wyst ępuje w nich du Ŝa ró Ŝnorodno ść gatunków drzew. Dominuj ącym typem siedli- skowym s ą lasy mieszane i bory. S ą to głównie siedliska świe Ŝe i wilgotne, tworz ące cz ęsto struktur ę dwupi ętrow ą, wielogatunkow ą, z g ęstym podszytem. Do najwa Ŝniejszych gatunków 4 lasotwórczych nale Ŝą : sosna, świerk i dąb. Du Ŝy udział w powierzchni le śnej ma równie Ŝ brzoza, która wyró Ŝnia si ę na tych terenach dobr ą jako ści ą i znaczn ą ekspansywno ści ą. Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Bartoszyce na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granica podprowincji, 2 – granice mezoregionów, 3 – granica pa ństwa Nizina Staropruska: 841.57 Wzniesienia Górowskie 841.59 Nizina S ępopolska Pojezierze Mazurskie: 842.81 Pojezierze Olsztyńskie 842.22 Pojezierze Mr ągowskie Wa Ŝnym składnikiem środowiska naturalnego na obszarze arkusza s ą grunty rolne. Na około 70% ich powierzchni wyst ępuj ą gleby chronione wysokich klas bonitacyjnych. S ą to głównie gleby brunatne III i IV klasy bonitacyjnej, wykształcone na glinach zwałowych, rza- dziej na iłach. W rejonie Wiartowca wyst ępuj ą mniej Ŝyzne i bardziej przepuszczalne gleby bielicowe i pseudobielicowe. Chronione s ą równie Ŝ gleby organiczne – torfowe, rozwini ęte na torfowiskach niskich w północnej cz ęś ci obszaru arkusza, pomi ędzy Skitnem a Judytami. Na zachód od Roskajm wyst ępuj ą gleby murszowe. 5 Obszar arkusza znajduje si ę w północnomazurskim regionie klimatycznym, który cha- rakteryzuje si ę du Ŝą ró Ŝnorodno ści ą typów pogody, zwi ązan ą z przemieszczaniem si ę frontów atmosferycznych i cz ęst ą zmienno ści ą mas powietrza. Średnia temperatura roku wynosi 6,9°C (na podstawie danych z posterunku meteorologicznego w Bartoszycach z lat 1951–1970). Najcieplejszym miesi ącem jest lipiec ze średni ą temperatur ą około 17,9°C, a najzimniejszym luty o średniej temperaturze –4,0°C. Średnie roczne sumy opadów atmosferycznych kształtują si ę na poziomie 580 mm, przy czym najwi ększe opady wyst ępuj ą latem, a najni Ŝsze zim ą. Wiatry