ULUSLARARASI İLETİŞİM VE KÜRESELLEŞME • Uluslararası İletişim • Uluslararası Habercilik: Enformasyonun Küreselleşmesini Sağlayan Haber Ajansları • Uluslararası İletişimi Konu Edinen Model ve Yaklaşımlar • Uluslararası İletişimde Dengesizliğe/Eşitsizliğe Dönük İÇİNDEKİLER Yaklaşımlar: UNESCO ve MacBride İLETİŞİM Raporu • Küreselleşme Sürecinde Uluslararası KURAMLARI İletişim Düzeni Doç. Dr. Derya TELLAN Doç. Dr. Selda BULUT •Bu üniteyi çalıştıktan sonra; •Uluslararası iletişim kavramını tanımlayıp açıklayabilecek •Uluslararası iletişime ilişkin modelleri ve eleştirileri değerlendirebilecek •Uluslararası iletişimin işleyişi HEDEFLER üzerine değerlendirme yapabilecek •Uluslararası iletişimde haber - enformasyon akışının önemini kavrayabilecek •Küreselleşme ve uluslararası ÜNİT iletişim ilişkisini ÜNİTE anlayabileceksiniz. E 13 4 Uluslararası İletişim ve Küreselleşme GİRİŞ Bireyin ilişki düzeyleri, eylemlerinin kapsamı, kullandığı araçlar ve zaman ile mekânın belirleyiciliğine göre iletişim, “kişilerarası iletişim”, “örgütsel iletişim”, “uluslararası iletişim”, “kitle iletişimi” gibi başlıklarla ifade edilmektedir. Uluslararası iletişim denilince akla ilk gelen ‘uluslar arasındaki Uluslararası siyasetin ve ileti alışverişi’dir. Sanayileşme ve beraberinde açığa çıkan kapitalist üretim ülkeler arasındaki güç yapısının biçimlendirdiği ulus devletler arasındaki ilişkilerin ekonomik, siyasal, ilişkilerinin baskın bir hukuki, kültürel, teknolojik vb. düzeylerde resmi ve gayriresmi olarak karakter kazandığı denetlenmesi ve yürütülmesi çabaları, iletişimin uluslararasılaşmasına ve dünya yüzyılı aşan süreçte, geneline yaygınlaşmasına yol açmıştır. ülkeler, toplumlar ve Bu bölümde uluslararası iletişimin dinamikleri ve koşulları ele alınmakta; bireyler arasındaki uluslararası habercilik anlayışının gelişimi tarihsel bir süreç içinde ilişkinin incelenmektedir. Enformasyonun küreselleşmesini sağlayan haber ajanslarının sürdürülmesinde ortaya çıkışı ve hizmet ettiği yapılanmalar üzerinden haberin önemi ortaya coğrafi uzaklıklar konulmaktadır. Ardından uluslararası iletişimi konu edinen model ve önemini yitirmiş yaklaşımlar sunulmaktadır. Bu bölümde yer alan uluslararası iletişimde “aracılı” iletişimin dengesizliğe dönük tartışmalar, enformasyonun tek yönlü akışının sonuçlarını yaygınlaşmıştır. ortaya koyması açısından önem taşımaktadır. ULUSLARARASI İLETİŞİM Sanayi Devrimi, getirdiği yeni üretim tarzı ile birlikte toplumsal yapılarda köklü değişikliklere yol açmıştır. Sanayileşmeyle birlikte ortaya çıkan burjuvazinin yönlendiriciliğinde kurulan bu yeni düzen, kapitalizm olarak adlandırılmıştır. Üretim sürecinin el tezgâhlarından fabrikaya taşındığı, verimliliğin iş dünyasındaki birincil unsur olmaya başladığı ve sosyal ilişkilerin politik güç mücadeleleri doğrultusunda örgütlendiği kapitalist toplumlarda sanayileşme, kentleşme, iş bölümü ve iletişim süreçleri de birbiriyle iç içe geçmiştir. 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren belirginleşen bu yeni dönemde, ekonomik ve siyasal ilişkilere egemen olan liberal dünya görüşü, iletişim süreçlerinde de baskın karakter olmuştur. İletişim teknolojilerinin sınır tanımaz İletişimin kişiler doğası, malların serbest dolaşımının bir uzantısı olarak haberlerin ve arasından ülkeler enformasyonun serbest dolaşımı ilkesinin benimsenmesini kolaylaştırmıştır. arasına doğru uzanan Öyle ki, II. Dünya Savaşı sonrasında iletişim, uluslararası düzeyde işleyen bir egemen doğası, bireyin süreç olarak anlam kazanmaya başlamıştır. kendi sosyal yaşamı Günümüze gelindiğinde uluslararası iletişim, özellikle müşterilerini ve dışında kalan olayları sosyal çevresini tanımak isteyen şirketlerin gereksinimleri doğrultusunda öğrenme, bilgi edinme işlerlik kazanmaktadır. Bu süreçte sosyal ilişkiler bağlamında mekân ve zaman ve kişisel gelişim kontrol edilmeye çalışılmakta, her türlü “ileti”, iletişim kanalları kullanılarak göstererek yaşamını ve dünya geneline aktarılmaktadır. eylemlerini Günümüzde bireyler arasında ortak bir anlayışın geliştirilmesi ve ortak anlamlandırma sorunların çözümü amacıyla kurumsal yapılanmalar oluşturulmaktadır. çabasıyla örtüşür. Özellikle egemen yaşam tarzına bakıldığında, dünya genelinde toplumlar, kültürler, kurumlar ve bireyler arasında hızla gelişen, karmaşık yapılı karşılıklı ilişki biçimlerinin ortaya çıktığı görülmektedir. Farklı kültürlerin ve inançların daha yakından tanınması ve ülkeler arasındaki ilişkilerin yoğunlaşması, uluslararası ilişkilerin önemini ve gerekliliğini ortaya koymaktadır. Küresel medya (uluslararası bağlantılı yazılı, görsel ve işitsel kitle iletişim araçları), daha genel anlamda iletişim ağları, küreselleşmeyi şu teknik özellikleri ile desteklemektedir (Girgin, 2002:39): Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2 Uluslararası İletişim ve Küreselleşme Telekomünikasyon ağları, görüntü, ses, metin, bilgisayar verileri ve her türlü elektriksel imlemi (sinyali) ortak bir sayısal temelde birleştirmiştir. İletişim maliyetleri düşmüştür. Sayısal ağlarda verimlilik artmış, belirli kapasitede akan enformasyon miktarı hızla çoğalmıştır. İletişim teknolojilerindeki gelişme sayesinde, coğrafi uzaklıkların Küreselleşmenin maliyete etkisi azalmıştır. altyapısını kitle iletişim İletişim süreci üzerinde hem alıcı hem de vericinin enformasyonu araçları toplama, işleme sunma ya da alma sürecinde esneklik artmıştır. oluşturmaktadır. Çağlar boyunca iletişime duyulan özel ilgi ve gereksinim, ileri teknolojilerin geliştirilmesi ve yaygın olarak kullanılmasının önünü açmıştır. “Yönetimde etkili olma düşüncesi, zamanla yerel ve ulusal boyutları aşarak uluslararası boyutlara ulaşmıştır… Bu gelişmelerle birlikte uluslararası boyutlarda iş yapan haberleşme araçlarına duyulan gereksinim artmış, bu yönde iş yapan haberleşme araçları kurulmuş, araçlar üzerinde söz sahibi olanlar da, haberin bir yerden bir yere ulaşmasında uluslararası düzeyde belirleyici olmaya başlamışlardır” (Adil, 1991:23-25). Uluslararası İletişim Sürecini Ortaya Çıkaran Koşullar Uluslararası iletişimin gerçekleşmesi şüphesiz farklı ülkelerin, milletlerin ve toplulukların varolmasına bağlıdır. Mekânsal olarak uzaktaki insanlarla haberleşme, ortak sevinç, hüzün, heyecan gibi duyguları paylaşma ve bir yandan kendi kültürünü tanıtırken diğer yandan da farklı kültürlerle etkileşimde bulunma gereksinimleri, iletişimin küresel boyutta işlerliğini Enformasyona ulaşma, kolaylaştırmıştır. İletişimin yerel, bölgesel ve ulusal sınırları aşarak dünya gerek ekonomik geneline doğru yaygınlık kazanmasını sağlayan koşullar ise tarihsel süreç gerekse politik içerisinde belirginleşmiştir. Sanayileşmenin başlangıcında buhar enerjisine nedenlerle stratejik dayanan iletişim ve ulaşım teknolojileri, günümüzde kıtalararası uydu önem taşır. haberleşme ağları, fiber optik iletim sistemleri ve nanoteknolojik gelişmeler sayesinde insan algısının ötesinde bir hıza ve kapsama ulaşmıştır. Bu noktada uluslararası iletişim sürecinin kavranması için öncelikle bu süreci ortaya çıkaran koşulların yakından incelenmesi gerekir. Ekonomik Koşullar 18. ve 19. yüzyıllar boyunca yaşanan Sanayi Devrimi üretim biçiminde köklü değişiklikler ortaya çıkarmıştır. Sanayi Devrimi öncesinde insan ya da hayvan gücü temelinde gerçekleştirilen üretim, fabrikasyon üretime doğru kaymış ve buhar gücü ile çalışan makineler hızla yaygınlaşmıştır. Tarımsal üretimin egemen karakter olduğu feodalizmin yerini, kapitalist üretim biçimine bırakmasıyla birlikte “burjuvazi” yükselen yeni sınıf hâline gelmiştir. Toprak sahipliğine dayalı aristokrasinin sınai üretimin yaygınlaşmasıyla beraber toplumsal artı değer üreten tek güç olmaktan çıkması ve işçi sınıfının doğuşu, kitle iletişim araçlarının burjuvazinin gereksinimleri doğrultusunda çeşitlenmesi için gerekli zemini hazırlamıştır. İletişim araçlarının sahipliği ve egemen işleyiş tarzı, kapitalist üretim ilişkilerinden bağımsız düşünülemez. Kapitalist üretim tarzı ve toplum yapısı üzerindeki egemenliği, iletişim ağlarının gerek ulusal gerekse uluslararası ekonomik değer üretimine destek olacak biçimde yapılanmasının temel nedenidir. Teknolojinin değişmesi üretim ve tüketim biçimlerini sürekli değiştirmektedir. İletişim hızlandıkça yeni üretim ve tüketim biçimleri dünya geneline giderek daha hızla yayılmıştır (Kazgan, 1997:33). Günümüz dünyasına Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3 Uluslararası İletişim ve Küreselleşme hâkim olan küreselleşme ve serbest piyasa ekonomisi anlayışıyla birlikte iletişim ağları, küresel ölçekte yaygınlaşmış; mal-hizmet ve enformasyon ticaretinin dünya çapında sistemli artışını sağlayan unsurlar olarak iletişim kanalları görülmeye başlamıştır. Politik Koşullar 1789 Fransız Devrimi sonrasında mutlak monarşiler yıkılmaya başlamış ve yönetim anlayışı olarak halkın iradesini öne çıkaran cumhuriyet rejimleri ya da demokratik yapılar egemenlik kazanmaya başlamıştır. Bu durum tüm Avrupa tarihinde bir dönüm noktasını oluşturur. Fransız Devrimi ile burjuvazi, yönetsel güç olarak iktidarda söz sahibi olmaya başlamıştır. Fransız Devrimi’nin en önemli sonuçlarından biri de milliyetçilik akımlarının siyasi sonuçları ve farklı uluslardan oluşan imparatorlukların parçalanmasıdır. Gelişmeler Avrupa başta olmak üzere zamanla tüm dünyayı etkilemiş; ulus devletler birer birer bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir. I. ve II. Dünya Savaşı dünya genelinde sınırların yeniden çizilmesine ve Batılı devletlerin hâkim siyasal güç hâline Ulus devletlerin kuruluş gelmesine yol açmıştır. Özellikle II. Dünya Savaşı’ndan sonra kapitalist üretim ve gelişim süreçlerinde sisteminin Amerika Birleşik Devletleri (ABD), sosyalist sistemin