Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Toruniu Zapraszamy Państwa do odwiedzenia jednego z najpiękniejszych miejsc Polski - Borów Tucholskich! NADLEŚNICTWO TUCHOLA zaprasza Leśny Kompleks Promocyjny „Bory Tucholskie” 1 NADLEŚNICTWO TUCHOLA Jeziorno P P P Wypalanki P Piastoszyn Kiełpin P P Wielkie Gacno Ciechocin P Kiełpiński Most Szczuczanek Żalno DendrologicznyP P Zalesie Park Gołąbek Wymysłowo Wielkie Budziska Bladowo P Tuchola P Nowy Sumin Wrzosowisko Cekcyn Kęsowo Mały Jeleńcz Mędromierz Żółwiniec Szkółka Żółwiniec Ostrowo P P P P Świt P Rudzki Most Skrajna Wielki Świt P Mędromierz Płazowo Legenda - siedziba nadleśnictwa - siedziby leśnictw - pomniki przyrody - ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna - rezerwaty przyrody P - miejsca postoju pojazdów - pola biwakowe - drogi - wody - miejscowości Kęsowo Siedziba Nadleśnictwa Tuchola w Gołąbku (fot. AW-S) 2 3 Wiosna w lesie (fot. JS) Zaproszenie Zapraszamy Państwa Bory Tucholskie to jeden z największych komplek- do odwiedzenia sów leśnych w Polsce. Obejmują obszar ok. 300 000 ha, będąc krainą o wyjątkowym pięknie krajobrazu, której jednego z najpiękniejszych bogactwem są nieprzebrane lasy poprzecinane wstę- miejsc Polski gami rzek, strumieni i czyste jeziora. Duży kompleks le- - Borów Tucholskich! śny tworzy swoisty mikroklimat, który korzystnie wpły- wa na człowieka. Nadleśnictwo Tuchola stanowi cząstkę Borów Tu- cholskich, opierając się swym zasięgiem na Brdzie, która wyznacza swoistą oś zarządzanego przez nas obszaru. Rozległe kompleksy leśne, liczne jeziora, ma- lownicze rzeki i cieki wodne, źródliska, bardzo dobrze zachowane torfowiska oraz liczne gatunki roślin i zwie- rząt chronionych, bądź rzadkich - to bogactwo przyrod- nicze Nadleśnictwa Tuchola. NADLEŚNICTWO TUCHOLA zaprasza Wijąca się malowniczo wstęga rzeki Brdy (fot. S-BCh) Nad Brdą w Nadleśnictwie Tuchola (fot. TCh) 4 1 POŁOŻENIE (fot. S-BCh) (fot. Lasy Nadleśnictwa Tuchola położone są w południowej części Borów Tucholskich. Jesteśmy jednostką administracyjno-gospodar- czą Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu, usytuowaną w województwach kujawsko-pomorskim (99%) i pomorskim (1%). Leżymy na terenie dwóch powiatów (tucholskiego i choj- nickiego) oraz siedmiu gmin (Cekcyn, Tuchola, Śliwice, Gosty- cyn, Kęsowo, Lubiewo, Chojnice) i jednego miasta - Tucholi. Według regionalizacji przyrodniczo - leśnej (Trampler T. i inni, 1990) lasy Nadleśnictwa Tuchola leżą w Krainie III Wielkopolsko - Pomorskiej na terenie trzech dzielnic: Tuchola oś działalności Nadleśnictwa swoistą wyznacza Brda Rzeka • Dzielnicy Borów Tucholskich, w mezoregionie Borów Tu- cholskich, • Dzielnicy Pojezierza Krajeńskiego, w mezoregionach Wyso- czyzny Krajeńskiej i Doliny Brdy, • Dzielnicy Pojezierza Chełmińsko - Dobrzyńskiego, w mezo- regionie Wysoczyzny Świeckiej. Obecnie zarządzamy lasami na powierzchni po- wyżej 15 tys. ha oraz sprawujemy nadzór nad lasa- mi niepaństwowymi o łącznej powierzchni ponad 2 tys. ha. (fot. S-BCh) (fot. Osią obszaru działania Nadleśnictwa Tuchola jest rzeka Brda. W centralnym jego punkcie położone jest miasto Tu- chola. Siedziba nadleśnictwa mieści się w Gołąbku, niewiel- kiej miejscowości przy trasie Tuchola - Tleń, w odległości 7 km od Tucholi. Przy siedzibie nadleśnictwa usytuowany jest przysta- nek autobusowy, a najbliższe dworce kolejowe znajdują się w Tucholi i Cekcynie. 2 Tuchola Widok na siedzibę Nadleśnictwa 3 Z KART HISTORII ły tartaki parowe, młyny wodne. Rozwijało się tartacznictwo, szkutnictwo, bednarstwo, gonciarstwo, kołodziejstwo i smo- larstwo. Do wyrabiania dziegciu, czyli uzyskiwanej w specjal- nych warunkach temperaturowych smoły drzewnej, pozy- skiwano duże ilości drewna. W XVI/XVII wieku powstały całe osiedla smolarskie, tego typu rodowód mają wsie Ostrowo, Historia lasów Nadleśnictwa Tuchola ściśle wiąże się z historią całych Borów Tucholskich. Krzywogoniec, Szumiąca. Istniały tu również huty szkła, przy Niegdyś porastała tu puszcza. Najstarszym których powstały wsie Iwiec i Huta. śladem osadnictwa na terenie Nadleśnictwa * * * Tuchola jest stanowisko neolityczne nad Brdą Bory Tucholskie są niemym świadkiem walk oraz marty- w Leśnictwie Wymysłowo. rologii narodu Polskiego, zarówno z okresu I, jak i II wojny światowej. Dla wielu ludzi ogromne połacie leśne stały się Ludzie mieszkający na tym terenie to Borowiacy. Dawniej miejscem schronienia i skutecznego oporu przed okupantem. ich całym życiem był las, to on żywił, dawał schronienie, ubie- Ogromną rolę w tych walkach odegrali leśnicy, których oku- rał, z niego czerpali wszystkie pożytki. Najwcześniejszymi for- panci traktowali ze szczególnym okrucieństwem, a wielu swój mami użytkowania lasu były: bartnictwo, łowiectwo, burszty- patriotyzm przypłaciło życiem. Stąd w Borach Tucholskich niarstwo, zbieractwo jagód, grzybów, ziół, ściółki i paszy dla dużo obelisków, krzyży i kamieni upamiętniających tragiczne inwentarza, opału i mchu do gacenia domów. Żyźniejsze frag- losy ludzi, stawiających opór okupantowi. menty lasów karczowano dla uprawy roli. Na terenie Nadleśnictwa Tuchola, w lesie, w pobliżu Rudz- Później, obok wymienionych zajęć, zaczęto zajmować się kiego Mostu znajduje się miejsce martyrologii z usytuowa- pozyskaniem, spławianiem i przerobem drewna. Powstawa- nym tam pomnikiem ofi ar zbrodni hitlerowskiej z 1939 roku. Załoga Nadleśnictwa Tuchola, rok 1930 (fot. arch.) Miejsce pamięci narodowej w Rudzkim Moście, gdzie z rąk hitlerowców 4 w 1939 r., wśród kilkuset Polaków, zginęło 8 leśników (fot. TCh) 5 Mogiła upamiętnia zbiorowe egzekucje w Rudzkim Moście, gdzie jesienią 1939 z rąk okupanta zginęło kilkuset Polaków, (fot. ZW) (fot. wśród nich byli również leśnicy. Na terenie Leśnictwa Wypalanki znajdował się jeden z obozów zgrupowania partyzantów „Jedliny-102”. Leśni- czówka Wypalanki była kwaterą (punktem kontaktowym) za- łożyciela i dowódcy oddziałów partyzanckich Stefana Gussa W Borach Tucholskich Tucholskich W Borach - pseudonim „Dan,” przedwojennego nauczyciela z Okierska. Nadleśnictwo Tuchola, jako jednostka admini- stracyjna Lasów Państwowych, zostało utworzone 1 stycznia 1973 r. z poprzednio istniejących nad- leśnictw: Świt, Woziwoda i Zalesie, które do dnia 31 grudnia 1992 r. stanowiły obręby leśne. 1 stycznia 1993 r. z powierzchni Nadleśnictwa Tuchola odłączono cały obszar obrębu Woziwoda, który wszedł w skład nowo utworzonego Nadle- śnictwa Woziwoda. Przekazanie Nadleśnictwa Tuchola (rok 1974). Prace w szkółce leśnej - Leśnictwo Skrajna, lata 60. XX w. (fot. arch.) 6 7 Przemawia nowy nadleśniczy Jan Wenda (fot. arch.) UKSZTAŁTOWANIE TERENU, UROZMAICENIE PRZYRODNICZE, GLEBY Teren, na którym znajduje się Nadleśnictwo Tuchola, został ukształtowany ponad 10 tysięcy lat temu w okresie ostatniego na ziemiach Polski zlodowacenia zwanego bałtyckim. Cofające się masy lądolodu dynamicznie ukształtowały krajobraz. Zasadnicza część nadleśnictwa jest rozległym sandrem Brdy o zróżnicowanym ukształtowaniu. Powierzchnię sandru urozmaicają obniżenia wytopiskowe, doliny rzeczne, rynny subglacjalne i wydmy. Obok sandru występują również wyso- czyzny morenowe. Największe wzniesienia osiągają wysokość 140 - 164 m n.p.m. (fot. ZW) (fot. Rwący nurt Brdy w uroczysku „Piekło” w uroczysku nurt Brdy Rwący Dominującymi typami gleb na tych terenach są gleby bie- licowe i rdzawe, zajmujące prawie 97% powierzchni leśnej, występujące na sandrach, piaskach rzecznych, zwałowych i eolicznych, charakterystyczne dla siedlisk borów. Rzeka Stążka w otoczeniu bagien (fot. S-BCh) 8 9 UDZIAŁ SIEDLISK, W Nadleśnictwie Tuchola występują wszyst- kie główne typy siedliskowe lasu właściwe dla SKŁAD GATUNKOWY obszarów nizinnych, jednak zdecydowanie prze- DRZEWOSTANÓW ważają tu siedliska borowe, w tym głównie boru świeżego i mieszanego świeżego, które stanowią aż 89% powierzchni. Natomiast siedliska lasowe zajmują 11% powierzchni ogólnej. Taki udział siedlisk decyduje o tym, że w naszym nadleśnic- twie dominują drzewostany sosnowe. Obszar Nadleśnictwa Tuchola cechuje się wysoką lesisto- ścią. Przeciętnie dla tego terenu wynosi ona 45%. Głównym gatunkiem lasotwórczym jest sosna zwyczajna (Pinus sylve- stris L.), która zajmuje niemal 95% powierzchni leśnej nadle- śnictwa i charakteryzuje się bardzo dobrą jakością hodowlaną i techniczną. Pozostałe 5% to gatunki inne, z których najwięk- szy udział mają: brzoza brodawkowata, dąb bezszypułkowy, dąb szypułkowy, olsza czarna, modrzew europejski, świerk po- spolity. Ochroną gatunkową objęte są stanowiska jarzęba bre- kinii i cisa pospolitego. W latach 2010-2013 uczestniczyliśmy w realizacji „Regionalnego programu ochrony i restytucji cisa pospolitego (Taxus baccata L.)”, mającym na celu przywróce- nie dawnej świetności tego gatunku Borom Tucholskim. Głównym gatunkiem lasotwórczym w Nadleśnic- twie Tuchola jest sosna zwyczajna, która zajmuje 95% jego powierzchni leśnej. Różnorodność gatunkowa, występująca w tucholskich lasach, 10 W borze sosnowym (fot. ZW) urozmaica pozorną monotonię borów sosnowych (fot. ZW) 11 W dolnej części drzewostanów spotykamy licznie wy- WSPÓŁTWORZYMY stępujące krzewy jałowca, czeremchy, leszczyny, kruszyny, trzmieliny oraz pojedynczo występujące krzewy berberysu. LEŚNY KOMPLEKS Pozorną monotonię borów sosnowych urozmaicają lasy PROMOCYJNY w dolinach rzecznych i na wysoczyznach morenowych oraz tor- fowiska. Florę omawianego terenu wyróżnia obecność wielu Nadleśnictwo Tuchola współtworzy, wraz rzadkich i reliktowych gatunków roślin naczyniowych np. ba- z innymi czterema nadleśnictwami, Leśny Kom- gno zwyczajne, borówka pleks Promocyjny „Bory Tucholskie”, który jest bagienna czy bażyna czar- jednym